بررسی شرایط رویشگاهی بادام کوهی در ذخیره گاه جنگلی کلم ... |
جدول ۴-۱۳- ضریب همبستگی بین مشخصه های رویشی و خصوصیات خاک ۴۵
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل ۱-۱- نمایی از درختچه بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه (ذخیرهگاه بادام کلم بدره) ۹
شکل ۳-۱- موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور، استان و شهرستان ۲۳
شکل ۳-۲- آمبروترمیک حوزه کلم (ایستگاه هواشناسی ایلام طی دورهی آماری ۱۳۹۲-۱۳۷۰) ۲۵
شکل ۳-۳- نمایی از نمونهبرداری خاک در رویشگاه مورد مطالعه ۲۷
شکل ۴-۱- نقشه مدل رقومی ارتفاعی (DEM) منطقه مورد مطالعه ۳۱
شکل ۴-۳- نقشه کلاسههای شیب در منطقه مورد مطالعه ۳۲
شکل ۴-۴- نقشه جهات جغرافیایی در منطقه مورد مطالعه ۳۲
شکل ۴-۵- شبکه آماربرداری ۲۰۰×۲۰۰ متر و نحوه قرارگیری پلاتها ۳۳
شکل ۴-۶- جانمایی قطعات نمونه آماربرداری بر روی تصاویر ماهوارهای Google Earth 33
شکل۴-۷- تعداد در هکتار گونه بادام کوهی در قطعات نمونه منطقه مورد مطالعه ۳۶
شکل۴-۸- تعداد در طبقات قطری تاج گونه بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه ۳۶
شکل ۴-۹- تعداد در طبقات ارتفاعی گونه بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه ۳۶
شکل ۴-۱۰- رابطه رگرسیونی بین قطر تاج و ارتفاع درختچههای بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه ۳۷
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱- مقایسهی میانگین تأثیر عامل ارتفاع از سطح دریا بر مشخصه های کمی بادام کوهی ۳۹
نمودار ۴-۲- مقایسهی میانگین تأثیر عامل جهت دامنه بر مشخصه های کمی بادام کوهی ۴۰
نمودار ۴-۳- مقایسهی میانگین تأثیر عامل شیب بر مشخصه های کمی بادام کوهی ۴۱
نمودار ۴-۴- مقایسه مشخصه های خاک در طبقات مختلف ارتفاعی ۴۲
نمودار ۴-۵- مقایسه مشخصه های خاک در جهات جغرافیایی ۴۳
نمودار ۴-۶- مقایسه مشخصه های خاک در شیبهای مختلف ۴۴
نمودار ۴-۷- ضریب همبستگی بین مشخصه های رویشی و خصوصیات خاک ۴۵
چکیده
در این مطالعه، ذخیرهگاه بادام کوهی (Amygdalus Arabica Olive) منطقه کلم شهرستان بدره در استان ایلام که یک دخیره گاه تیپیک میباشد، مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا در منطقه، محدوده ذخیرهگاه بادامک، شناسایی و پلیگون آن به صورت رقومی بسته شد. در داخل محدودههای مشخص شده شبکه آماربرداری به ابعاد ۲۰۰×۲۰۰ متر به صورت منظم- سیستماتیک تصادفی طراحی و برای اندازهگیری درختچهها و از قطعات نمونه دایرهای شکل با مساحتی به روش حداقل سطح تعیین گردید. نتایج اندازه گیری مشخصه های کمی و کیفی نشان داد که این مشخصه ها در حال نوسان بوده و برای بررسی وضعیت خاک رویشگاه مورد مطالعه، برخی مشخصههای فیزیکی و شیمیایی خاک از قبیل بافت خاک، ماده آلی، کربن آلی، اسیدیته، نیتروژن کل، وزن مخصوص ظاهری و هدایت الکتریکی (Ec) در مرکز هر قطعه نمونه مورد اندازه گیری و مطالعه قرار گرفت. مقایسه میانگینها در ارتباط با مشخصه ارتفاع از سطح دریا نشان داد که در ارتفاعات پائین منطقه مورد مطالعه که اکثراً در داخل دره واقع شده بودند (طبقه ارتفاعی ۱۰۰۰-۹۰۰ متر)، تعداد درختچهها، تعداد جستها و وضعیت شادابی دارای میانگین بیشتری بوده و بالعکس در ارتفاعات بالاتر (طبقه ارتفاعی ۱۲۰۰-۱۱۰۰ متر) میانگین ارتفاع درختچهها و قطر تاج بیشتر بوده است. در ارتباط با عامل فیزیوگرافی جهت دامنه نتایج نشان داد که در جهتهای شرقی منطقه مورد مطالعه، تعداد درختچهها، تعداد جستها و ارتفاع و قطر تاج آنها دارای میانگین بیشتری بوده و در جهتهای شمالی وضعیت شادابی درختچهها نسبت به دیگر جهتها بهتر بوده است. نتایج بررسی خصوصیات کمی و کیفی بادام کوهی در شیبهای مختلف نشان داد که در طبقات شیب ۶۰-۴۵ درصد بیشترین تعداد درختچه و تعداد جست گروه دیده می شود و در مناطق کم شیب از تعداد درختچه کاسته می شود. در کلاسههای شیب ۴۵-۳۰ درصد ارتفاع، قطر تاج و وضعیت شادابی درختچههای بادام کوهی از میانگین بالاتری برخوردار است.
با توجه به نتایج ضریب همبستگی پیرسون، تعداد درختچهها و قطر تاج آنها با ماده آلی خاک در سطح ۵ درصد دارای همبستگی مثبت و معنیدار میباشد. همچنین بین تعداد درختچهها و تعداد جست گروه ها با نیتروﮊن کل به ترتیب در سطح احتمال ۱ درصد و ۵ درصد همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد. مشخصههای کمی و کیفی درختچههای بادام کوهی با مشخصههای خاک از جمله اسیدیته، درصد شن، ماده آلی و نیتروﮊن کل رابطه مثبت و با مشخصههای خاک از جمله درصد رس و سیلت رابطه منفی وجود دارد، هر چند معنی دار نمیباشند.
کلمات کلیدی: بادام کوهی، عوامل فیزیوگرافی، ذخیرهگاه کلم، شهرستان بدره
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- بیان مساله
استان ایلام دارای ۶۴۱۶۶۷ هکتار جنگل و ۱۱۴۶۲۸۰ هکتار مرتع میباشد که در مجموع بیش از ۸۷ درصد استان را عرصههای منابع طبیعی تشکیل میدهد، این مقدار برابر ۴% جنگلها و ۱% مراتع کشور و همچنین ۱۰% سطح جنگلها و ۶% مراتع زاگرس میباشد. ۶۶ درصد جنگلهای استان را جنگل تنک تشکیل میدهد و جزء جوامع جنگلی مناطق خشک و نیمه خشک سلسله جبال زاگرس بوده و تیپ غالب آن را گونه بلوط ایرانی با ۹۰%، گونه پسته وحشی ۶% و ۴% بقیه را بادام کوهی، داغداغان، کیکم، بادامک و غیره را شامل میشود. از جمله گونههای نادر گیاهی استان ایلام میتوان به مورد، بادام، بادامک، گلابی وحشی، سماق، ارغوان، لرگ، زربین و. . . اشاره کرد که ذخیرهگاههای جنگلی استان را تشکیل می دهند.
بادام کوهی درختچهای متعلق به خانواده گلسرخیان[۱] تا ارتفاع ۶ متر، با شاخههای متعدد، ایستاده و بدون کرک، سبز رنگ و استوانهای، برگهای خطی، گلها به قطر ۲۵ میلیمتر و موسم گلدهی آن اسفند تا فروردین ماه میباشد (مظفریان ۱۳۸۳). از نظر اکولوژیکی، جنگلهای بادامک به عنوان یکی از مهمترین عوامل بازدارنده بروز سیل در مناطق کوهستانی و تخریب اراضی و محصولات کشاورزی در بسیاری از مناطق جغرافیایی و اکولوژیکی مطرح میباشند.
ذخیرهگاه بادام کوهی منطقه کلم بدره، جزء رویشگاههای با اهمیت و از ذخایر ژنتیکی درختچهای در ایران محسوب می شود. عدم شناخت کافی از این ذخیرهگاه مانع جدی در احیاء رویشگاههای تخریب یافته آن و برنامه ریزی به منظور مدیریت بهینه رویشگاههای موجود خواهد بود. بر این اساس آگاهی از نیاز رویشگاهی این گونه و تعیین مشخصههای کمی و کیفی آن می تواند کمک شایانی برای استفاده مناسب از این گونه به همراه داشته باشد. در این راستا آگاهی از ویژگیهای خاک رویشگاه این گونه نقش مؤثری در پیشنهاد گونههای سازگار با شرایط خاک در مناطق مشابه دارد، بنابراین میتوان از نتایج این پژوهش برای اصلاح، احیاء و حفاظت پوشش گیاهی مناطق با شرایط مشابه استفاده نمود. با توجه به بومی بودن گونه بادامک، ارزش اقتصادی از نظر تولید میوه، دارویی، صنعتی و خوراکی، اهمیت اکولوژیکی و استفاده از آن در طرحهای آبخیزداری و حفاظت و احیاء و جلوگیری از فرسایش خاک و نبود اطلاعات کافی در خصوص گونه بادامک، اقدام به انتخاب آن برای بررسی و مطالعه رویشگاهی آن در ذخیرهگاه کلم شهرستان بدره شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش میتواند برای جنگل کاری موفق گونه بادامک در استان ایلام به کار گرفته شود.
۱-۲- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
یکی از وسیعترین مناطق رویشی کشور منطقه زاگرس است که با پنچ میلیون هکتار جنگل تقریباً وسعتی معادل ۴۰ درصد از کل جنگلهای کشور را به خود اختصاص داده است. ارزشمندی این جنگلها به لحاظ زیست محیطی ایجاب می کند که گونههای ارزشمند این مناطق مورد توجه علمی بیشتری قرار گیرند. قدم اول در حفاظت از این ذخیرههای ارزشمند ملی آشنایی کامل با ویژگیهای بومشناختی و بومسازگان آنهاست. جنس بادام یکی از با ارزشترین رستنیهای ایران میباشد که در بخش کوهستانی منطقه ایرانی و تورانی در مرکز، شرق و غرب پراکنش دارد. این جنس دارای بیش از ۴۰ گونه در پاره ای از نقاط جهان میباشد که بیش از ۳۰ گونه از آن در ایران رویش دارد (ایران نژاد پاریزی ۱۳۷۴). گونههای جنس بادام به علت دارا بودن خواص دارویی، صنعتی و خوراکی از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت میباشند. گونه گیاهی بادامک در بسیاری از نقاط کشور امکان رویش دارد (الوانی نژاد ۱۳۷۸). بنابراین شایسته است که برای حفظ تنوع گونهای، توسعه منابع طبیعی کشور و حفظ ارزشهای زیست محیطی، چنین گونههایی مورد توجه علمی بیشتری واقع شوند.
بادامک به عنوان یکی از گونههای درختچهای مناسب برای بسیاری از مناطق اکولوژیک کشور مورد توجه بوده و سالهاست در اراضی شیبداری که در معرض خطر فرسایش آبی هستند، کشت میگردد. به جهت ماهیت اجرای طرحهای تثبیت بیولوژیک، شناخت عوامل توسعه دهنده و یا محدود کننده گونههای گیاهی اهمیت به سزایی دارد. اولین گام در انتخاب گونه گیاهی مناسب، شناخت بستر مناسب برای بقا، رشد، زادآوری و استمرار تولید میباشد. از جمله مهمترین عوامل در موفقیت طرحها و پروژههای جنگلشناسی و مدیریت جنگل، شناخت ویژگیها، نیازها و فرایندهای رویشی گیاه و اثر متقابل آنها با شرایط رویشگاه است. رشد گیاهان علاوه بر خصوصیات ژنتیکی، به عوامل محیطی و رویشگاهی بستگی دارد که این عوامل محیطی مجموعهای از خصوصیات خاک، توپوگرافی، آب و هوا، اقلیم و دیگر نهادههای اکولوژیک هستند. در برنامه ریزیهای اصلاح و توسعه منابع طبیعی، ضمن لزوم بررسیهای گیاه شناسی برای هر گونه گیاهی، شناخت نیازهای محیطی گیاه نیز باید مورد توجه متخصصان مربوطه قرار گیرد.
در این راستا، آگاهی از خواهشهای بومشناختی گونه بادامک در ذخیرهگاه جنگلی کلم شهرستان بدره در استان ایلام از نظر خاک، اقلیم، شرایط توپوگرافی و سایر عوامل محیطی می تواند برنامههای حفاظت، احیاء و توسعه این منابع جنگلی را با موفقیت بیشتری همراه کند.
در اغلب عرصههای ملی بویژه در استان ایلام در حال حاضر امکان استفاده از گونههای درختی فراهم نیست و تجربیات اخیر حکایت از عدم استقرار و یا استقرار ضعیف جنگلکاری با گونههای درختی دارد. بنابراین در حال حاضر استفاده از گونههای درختچهای همچون بادامک که می تواند نقش پیشآهنگ را در عرصههای تخریب یافته جنگلهای زاگرس داشته باشد، تنها راهکار موجود است. یکی از مناسبترین گونههای موجود به منظور احیای مناطق تخریب یافته استفاده از انواع بادام بویژه بادامک است. تحقیق حاضر نیز با هدف بررسی شرایط و نیاز رویشگاهی گونه بادامک در ذخیرهگاه کلم شهرستان بدره انجام گرفت که نتایج حاصل از آن می تواند به عنوان یک دستاورد مهم در جهت مدیریت بهینه این ذخیرهگاه و همچنین در برنامه ریزیهای حفاظت، احیاء، توسعه و مدیریت هر چه دقیقتر این گونه ارزشمند مورد استفاده قرار گیرد.
۱-۳- سؤالات تحقیق
خصوصیات کمی و کیفی جوامع درختچهای بادام کوهی در ارتباط با ارتفاع از سطح دریا و جهت جغرافیایی تغییر می کند؟
آیا تراکم درختچههای بادام کوهی در یالها بیشتر از درهها است؟
۱-۴- اهداف
بررسی شرایط رویشگاهی گونه بادام کوهی در ذخیرهگاه جنگلی کلم شهرستان بدره
تعیین مشخصههای کمی و کیفی درختچه بادام کوهی ذخیرهگاه جنگلی کلم شهرستان بدره
۱-۵- تعاریف و کلیات
۱- پوشش گیاهی
پوشش گیاهی عبارت از انواع درختان، بوتهها و علوفه و چمن و سبزی که در سطح زمین استقرار مییابد به عبارتی هرگونه سرسبزی در سطح زمین را سطح پوشش گیاهی نامند (جنگل، مرتع، زراعت) فقدان پوشش گیاهی در سطح زمین از عوامل عمده تخریب سطح خاک توسط باران میباشد. پوشش گیاهی مانعی است در مقابل باران که به سطح خاک برخورد می کند. برخورد باران به سطح خاک باعث جابجایی خاکدانهها و فرسایش خاک میشود. فرسایش خاک حاصلخیز فقر پوشش و نابودی آنرا در پی دارد. عدم وجود پوشش گیاهی نیز نابودی خاک را در پی دارد. به عبارتی پوشش گیاهی و خاک برای حفظ خود مکمل یکدیگرند. عدم وجود یکی باعث نابودی دیگری میشود. این ارتباط حیاتی به حیات بشر و موجودات زنده ارتباط دارد.
فرم در حال بارگذاری ...
[یکشنبه 1400-08-02] [ 06:04:00 ق.ظ ]
|