۴-۱- مقدمه
با توجه به شدت انرژی هر یک از نهاده­های مصرفی در گلخانه، انرژی مصرفی برای هر یک از انواع محصولات در مساحت یک هکتار و نیز درصد هر یک از نهاده­ها در انرژی مصرفی محاسبه گردید. سپس در بخش بعدی به بررسی اثر فاکتورهای نوع کشت در گلخانه، نوع محصول و سطح زیر کشت بر متغیرهای شاخص انرژی و اقتصادی و موارد دیگر پرداخته شده است.

۴-۲- انرژی مصرفی تولید توت­فرنگی در سطوح مختلف در گلخانه هیدروپونیک
چنان­که در شکل ۴-۱ مشخص است بیشترین سهم مصرف انرژی برای تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک در همه سطوح مختلف کشت، مربوط به انرژی سوخت است. به نحوی­که برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع، ۳۵۶۰۰ مگاژول انرژی به ­ازای هر هکتار مصرف شده است. عمده مصرف سوخت در این واحدهای تولیدی مربوط به سامانه گرمایش گلخانه می­باشد. بعد از سوخت بیشترین مصرف در همه سطوح کشت مربوط به انرژی الکتریسیته (برق) است که برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع، ۲۵۳۶۸ مگاژول انرژی به ازای هر هکتار مصرف شده است که شامل انرژی برق مصرفی برای خنک کردن، تهویه و پمپ آب می­باشد. بر اساس شکل ۴-۱ سایر نهاده­های تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک که به ترتیب برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع شامل انرژی کود، ۱۹۷۴۰ مگاژول بر هکتار، انرژی کارگر، ۴۳۰۰ مگاژول بر هکتار، انرژی نشاء، ۲۹۹۲ مگاژول بر هکتار، انرژی سموم شیمیایی، ۲۷۰۰ مگاژول بر هکتار، انرژی آب، ۸/۲۵۳۶، انرژی بذر، ۱۳۶۰ مگاژول بر هکتار و انرژی استهلاک ادوات، ۸۶۰ مگاژول بر هکتار می­باشند روند کاهشی داشته است. مصرف بالای انرژی کود به علت مدیریت نادرست مصرف نهاده­ها و مصرف پایین انرژی استهلاک ادوات به علت کاربرد کم ماشین­ها و ادوات در کشت گلخانه­ ها است. نهاده­های انرژی برای همه سطوح کشت در تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک روند کاهشی بالا را دارند.
شکل۴-۱- سهم انرژی مصرفی برای نهاده­های تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک
براساس نتایج بدست آمده از شکل ۴-۱ و با توجه به نمودارهای دایره­ای شکل ۴-۲ و ۴-۳ بیشترین سهم نهاده­های مصرفی در تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک مربوط به انرژی سوخت ۳۷ درصد، انرژی الکتریسیته ۲۷ درصد و انرژی کود ۲۱ درصد می­باشد. با توجه به تحقیق مشابه­ای که توسط بنائیان و همکاران در سال ۱۳۹۰ در تولید توت­فرنگی گلخانه­های هیدروپونیک شهرستان ساوجبلاغ در استان البرز انجام شد انرژی سوخت ۶۱ درصد، انرژی کود ۲۸ درصد و انرژی الکتریسیته شش درصد بیشترین سهم انرژی را به خود اختصاص داده است. هر چند در هر دو تحقیق انرژی سوخت بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است ولی علت بالا بودن انرژی سوخت در تحقیق انجام شده در سال ۱۳۹۰ نسبت به تحقیق حاضر عدم حذف یارانه­ها و پایین بودن قیمت سوخت مصرفی در گلخانه­ ها می­باشد. علت بالا بودن مصرف انرژی کود در سامانه کشت هیدروپونیک به دلیل تغذیه اصلی گیاه با کودهای شیمیایی محلول در آب می­باشد و دلیل بالا بودن مصرف انرژی الکتریسیته در تحقیق حاضر با توجه به شرایط جوی استان زنجان استفاده از وسایل گرمایشی و سرمایشی برقی در فصول سرد سال و نیز حذف یارانه­های حامل­های انرژی می­باشد.
شکل ۴-۲- سهم نهاده­های مصرفی در تولید توت­فرنگی در سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های هیدروپونیک
شکل ۴-۳- سهم نهاده­های مصرفی در تولید توت­فرنگی در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های هیدروپونیک
چنان­که در شکل ۴-۴ مشخص است هم نسبت انرژی و هم نسبت سود به هزینه هر دو در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع بیشترین سهم را به خود اختصاص داده­اند که تفاوت در هزینه­ها منجر به تفاوت در سود شده است که دلیل عمده میزان بالای سود در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع، بالا بودن عملکرد محصول نسبت به سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع می­باشد.
شکل ۴-۴- شاخص­ های انرژی و اقتصادی در تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک
با توجه به شکل ۴-۵ و همان­طور که قبلاً ذکر شد، میزان بالای مصرف انرژی مربوط به عملیات گرمایش، سرمایش، تهویه و حمل و نقل می­باشد که این عملیات بیان­گر مصرف نهاده­های انرژی­های سوخت و الکتریسیته در تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک می­باشد.
شکل ۴-۵- مقدار مصرف انرژی عملیات مختلف برای تولید توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک
۴-۳- انرژی مصرفی تولید خیار در سطوح مختلف در گلخانه خاکی
چنان­که در شکل ۴-۶ مشخص است بیشترین سهم مصرف انرژی برای تولید خیار در گلخانه­های خاکی در همه سطوح مختلف کشت، مربوط به انرژی سوخت است. به نحوی­که برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع، ۴۵۸۰۰ مگاژول انرژی به ­ازای هر هکتار مصرف شده است. عمده مصرف سوخت در این واحدهای تولیدی نیز مانند تولید توت­فرنگی مربوط به سامانه گرمایش گلخانه می­باشد. بعد از سوخت بیشترین مصرف در همه سطوح کشت مربوط به انرژی الکتریسیته (برق) است که برای سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع، ۳۲۵۸۸ مگاژول انرژی به ازای هر هکتار مصرف شده است که شامل انرژی برق مصرفی برای خنک کردن، تهویه و پمپ آب می­باشد. بر اساس شکل ۴-۶ سایر نهاده­های تولید خیار در گلخانه­های خاکی که به ترتیب شامل انرژی کود، ۲۳۱۶۰ مگاژول بر هکتار، انرژی کارگر، ۵۶۵۰ مگاژول بر هکتار، انرژی نشاء، ۴۶۲۰ مگاژول بر هکتار برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع ، انرژی تراکتور، ۴۴۰۰ برای سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع، انرژی سموم شیمیایی، ۳۷۸۰ مگاژول بر هکتار برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع، انرژی آب،۳۲۶۰ برای سطوح بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ مترمربع ، انرژی بذر، ۲۱۰۰ مگاژول بر هکتار برای سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع و انرژی استهلاک ادوات، ۱۶۴۰ مگاژول بر هکتار برای سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع می­باشند روند کاهشی داشته است.
شکل۴-۶- سهم انرژی مصرفی برای نهاده­های تولید خیار در گلخانه­های خاکی
بر اساس نتایج به­دست آمده از شکل ۴-۶ و با توجه به نمودارهای دایره­ای شکل ۴-۷، ۴-۸ و ۴-۹ بیشترین سهم نهاده­های مصرفی در تولید خیار در گلخانه­های خاکی مربوط به انرژی سوخت ۳۷ درصد، انرژی الکتریسیته ۲۶ درصد و انرژی کود ۱۹ درصد می­باشد. با توجه به تحقیق مشابه­ای که توسط اکبری­مقدم و همکاران در سال ۱۳۸۹ در تولید خیار گلخانه­های خاکی شهرستان مشهد انجام شد انرژی سوخت ۴۶ درصد، انرژی الکتریسیته ۲۷ درصد و انرژی کارگری نُه درصد بیشترین سهم انرژی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در تحقیق حاضر انرژی کود نسبت به انرژی کارگری سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است و علت این امر سطوح بالای کشت گلخانه­ ها و به طبع آن نیاز به کود مصرفی بیشتر می­باشد. علت بالا بودن انرژی سوخت در تحقیق انجام شده در سال ۱۳۸۹ نسبت به تحقیق حاضر یارانه­ای و ارزان بودن قیمت سوخت مصرفی در گلخانه­ ها می­باشد.
شکل ۴-۷- سهم نهاده­های مصرفی در تولید خیار در سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی
شکل ۴-۸- سهم نهاده­های مصرفی در تولید خیار در سطوح بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی
شکل ۴-۹- سهم نهاده­های مصرفی در تولید خیار در سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی
بر اساس شکل ۴-۱۰ میزان نسبت سود به هزینه در سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع بیشتر می­باشد در حالی­که نسبت انرژی در سطوح بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ مترمربع بالاترین مقدار را داراست. چون نسبت سود به هزینه در تمام سطوح بیشتر از عدد یک است نشان دهنده این است که تولید خیار در گلخانه­های خاکی توجیه اقتصادی دارد. یکی از دلایل کاهش نسبت انرژی در سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع عدم وجود مدیریت صحیح در استفاده از سامانه­های گرمایشی در سالن­های بزرگتر نسبت به سطوح پایین­تر می­باشد.
شکل ۴-۱۰- شاخص­ های انرژی و اقتصادی در تولید خیار در گلخانه­های خاکی
با توجه به شکل ۴-۱۱ و بنا به مطالب ذکر شده میزان بالای مصرف انرژی مربوط به عملیات گرمایش، سرمایش و تهویه در سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع می­باشد که این عملیات بیان­گر مصرف نهاده­های انرژی الکتریسیته و بخشی از انرژی سوخت در تولید خیار در گلخانه­های خاکی می­باشد.
شکل ۴-۱۱- مقدار مصرف انرژی عملیات مختلف برای تولید خیار در گلخانه­های خاکی
۴-۴- انرژی مصرفی تولید گوجه­ فرنگی در سطوح مختلف در گلخانه خاکی
با توجه به شکل ۴-۱۲ مصرف انرژی سوخت و الکتریسیته و کود بالاترین سهم را دارا هستند. این در حالی است که سهم این نهاده­ها در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع کمتر از سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع می­باشد. در حالی­که مصرف انرژی آب و انرژی تراکتور در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع بیشتر از سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع است و این به دلیل افزایش مساحت زیر کشت می­باشد.
شکل ۴-۱۲- سهم انرژی مصرفی برای نهاده­های تولید گوجه­ فرنگی در گلخانه­های خاکی
با توجه به نمودارهای دایره­ای ۴-۱۳، ۴-۱۴ و شکل ۴-۱۲ انرژی سوخت ۳۳ درصد، انرژی الکتریسیته ۲۷ درصد و انرژی کود ۲۰ درصد بخش عمده انرژی مصرف شده در تولید گوجه­ فرنگی گلخانه­های خاکی هستند که این نتایج با نتایج تحقیق هاتیرلی و همکاران در سال ۲۰۰۶ در رابطه با انرژی ورودی و عملکرد محصول در تولید گوجه­ فرنگی گلخانه­ای مشابه است. در این تحقیق نتایج نشان داد انرژی سوخت ۳۵/۳۴ درصد، کودهای شیمیایی ۵۹/۲۷ درصد، الکتریسیته ۰۱/۱۶ درصد، سموم ۱۹/۱۰ درصد و نیروی انسانی ۶۴/۸ درصد است.
شکل ۴-۱۳- سهم نهاده­های مصرفی در تولید گوجه­ فرنگی در سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی
شکل ۴-۱۴- سهم نهاده­های مصرفی در تولید گوجه­ فرنگی در سطوح بالای ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی