وسیع، با استعداد، خلاق و مبتکر و انسانهایی که به گستردگی مرزهای دانش واقف باشند و حداکثر استفاده از حداقل امکانات را آموخته باشند بپردازد. همچنین بتوانند از منابع و تخصص‌ها استفاده بهینه کنند وبرای انجام امور بهترین استفاده را از منابع نمایند (کریم زاده، ۱۳۸۴). تربیت دانش‌آموختگان و دانش و توانایی‌های آنها حاکی از کارایی و روح حاکم بر دانشگاه‌ها است. اگر دوره‌های تحصیلات تکمیلی کارایی داشته باشد نشان از کارایی دانشگاه‌ها و پیشرفت و توسعه یافتگی آن خواهد بود (سمنانیان و بهجت‌پور، ۱۳۷۷: ۲). در ادامه به برخی از مهمترین کارکردهای آموزش عالی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی اشاره می‌شود.

۱- انتقال دانش: اولین کارکرد اصلی آموزش عالی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی، انتقال دانش تولید شده به نسل‌های جوان به منظور: ۱) تربیت دانش‌آموختگان فرهیخته؛ و ۲) تربیت نیروی انسانی متخصص برای جامعه است. آموزش عالی و دانشگاه‌ها و جوامع صنعتی نوین، نه تنها عامل اصلی تحولات علمی و فن آورانه در قسمت‌های اقتصادی تولید (صنعت و کشاورزی) و توزیع (بازرگانی) و پشتیبانی (خدمات)، بلکه منشا نواندیشی و جشن‌های اجتماعی و فرهنگی در مناسبات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه نیز هستند. به بیانی دیگر، دانشگاه‌ها در این جوامع، با تربیت دانش‌آموختگان فرهیخته، عامل اصلی پیدایش و شکل‌گیری اندیشه‌ها و جهان بینی‌های نو و نهضت‌های فلسفی و اجتماعی و نیز مکانی مناسب برای تضارب افکار می‌باشند، همین دانشگاه‌ها، از سوی دیگر و بطور همزمان تأمین کننده نیروی انسانی متخصص برای قسمت‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هم هستند (اجتهادی، ۱۳۷۷: ۳۹).
۲- رشد خلاقیت و نوآوری: زونگ (۲۰۱۱) رسالت تحصیلات تکمیلی را علاوه بر آموزش دانشجویان در دروس تئوری و آموزش دانش به فراگیران، رشد نوآوری و خلاقیت در فراگیران بیان کرده ومعتقد است که آموزش در دوره‌های تحصیلات تکمیلی باید به رشد توانایی نوآوری و خلاقیت و تفکر علمی فراگیران کمک کند..
۳- تقویت توان خود رهبری: تقویت توان خود رهبری دانشجویان بویژه دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی و چگونگی هدایت آنان به سمت تفکر و عملکرد خلاق در جامعه ازدیگر کارکردهای آموزش عالی است که نیاز به توجه خاص و ارائه راهکارهای لازم برای تحقق این هدف دارد و مدرسان دانشگاهی لازم است تا در رویکردهای تدریس خود به این هدف مهم توجه داشته باشند.
۲-۱-۳ اهمیت تدریس در آموزش عالی
باید گفت نقش دانشگاه‌ها همراه با زمان در حال تغییر است. رشد تبادلات فرهنگی و علمی میان کشورها و ظهورمداوم فناوری‌های جدید و درواقع وجود جهان بدون مرز دانشگاه‌ها را با انتظارات بالایی مواجه کرده است. دولت‌ها به عنوان سرمایه گذاران، جامعه و دانشجویان و کارفرمایان هرکدام انتظاراتی را از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دارند. اگرچه مراکز آموزش عالی به سمت تغییر دادن نقش خود از صرفا آماده‌سازی دانشجویان برای شغل آینده، به سمت نقش تولیدی و تحقیقاتی هستندو دانشگاه‌ها مهمترین وظیفه خود را تحقیقات، تولید دانش و انتشارات می‌دانند، اما باید به این نکته توجه خاص کرد که هنوز هم مهمترین دغدغه مراکز آموزش عالی و اعضای هیات علمی، تدریس و آموزش است که نیاز به بهبود روش‌های تدریس و آموزش کلاسی تلاشی پایان‌ناپذیر است (رازلین و جلاس^[۲۰]، ۲۰۱۰). در همین رابطه (استس^[۲۱] و همکاران، ۲۰۰۹) رشد حرفه‌ای مدرسان دانشگاهی را از موضوعات مهم در سالهای اخیر بیان کردند و اظهار کردند که هر برنامه‌ای که در راستای کمک به رشد حرفه‌ای مدرسان باشد باید مورد حمایت و استقبال قرار گیرد.
برخی از مهمترین دلایل اهمیت تدریس در مراکزآموزش عالی به این شرح می‌باشد:
۱- حساسیت زیاد نسبت به چگونگی یادگیری دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن
در ربع آخر قرن ۲۱ شواهد علمی زیادی وجود دارد که ما را نسبت به چگونگی یادگیری دانشجویان و عوامل محیطی که یادگیری آنان را شکل می‌دهد حساس می‌کند که این شواهد بر این نکته تأکید دارند که منشا بسیاری از ضعف‌ها و مشکلات تحصیلی دانشجویان نه در مسایل روانی و اجتماعی، بلکه در روش‌های مطالعه و یادگیری و ارائه مطالب است.
۲- تأثیر روش‌های آموزشی در موفقیت و عدم موفقیت برنامه‌های دانشگاهها
کریم زاده (۱۳۸۴) بر این نکته تأکید دارد که راهبردها و شیوه‌های تدریس دانشگاه‌ها نقش بسیار مؤثری در موفقیت یا عدم موفقیت برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها داشته است. با توجه به اینکه محتوای یادگیری ممکن است واقعیت، ارزش‌ها، مفاهیم و یا اندیشه‌ها باشد و هدف از آموزش به دانشجویان علاوه بر یادگیری و کسب دانش و مهارتها، افزایش فهم و توسعه و یا تغییر دیدگاه ها، رویکردها و ارزش‌ها و رفتارهای آنان است برای موفقیت در دستیابی به اهداف باید از رویکرد‌های مناسب آموزشی استفاده کرد تا علاوه بر یادگیری محتوای آموزشی بتوان به اهداف اصلی در فرایند یاددهی یادگیری دست یافت (آراسته، ۱۳۸۵: ۴). لانکشر^[۲۲] و همکاران (۲۰۰۱) نیز موثرترین عامل در رسیدن به اهداف را، روش‌های تدریس و آموزش بیان کردند و بر این نکته تاکید کردند که هر دانشگاهی باید علاوه بر محتوای اموزشی، راهبرد‌ها و شیوه‌های تدریس را هم به روز کرده و همواره در معرض تجربیات جدید قرار دهد. از اینرو توجه و ملاحظه نتایج روش‌های تدریس و در صورت لزوم تجدید نظر در راهبردهای آموزشی بسیار ضروری می‌باشد.
۳- افزایش انتظارات اعضای هیات علمی و دانشجویان
به دلیل سرمایه گذاری گسترده در آموزش عالی و تحولات جهانی و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی و تعاملات علمی میان اساتید و دانشجویان با یکدیگر و با دیگر مراکز آموزش عالی انتظارات اعضای هیات علمی و دانشجویان افزایش یافته است و انتظار دارند که در مراکزی تحصیل کنند که منجر به رشد و شکوفایی توانایی‌های آنان شود تا بتوانند در دنیای نوین موفقیت آمیز زندگی کنند (آراسته، ۱۳۸۳: ۳۹) از اینرو باید الگوهایی را در تدریس و آموزش بکار برد که به افزایش مهارت‌ها و توانایی‌های دانشجویان و اساتید کمک کند و توان همکاری‌های علمی را در آنان تقویت کرده و استفاده بهینه از فرصت‌ها و امکانات را به آنان بیاموزد. برای ارائه آموزش مؤثر در مراکز آموزش عالی آموزش مؤثر نیاز به انتخاب رویکرد مناسب، تحلیل موضوع، شناخت توانای‌های خود و فراگیران و همکاری با دیگر اساتید است، آموزش مؤثر مستلزم در نظر گرفتن معلومات دانشجویان، روش‌های برقراری ارتباط با آنان و تشویق آنان به اندیشیدن و انتقال مطالب است (آراسته، ۱۳۸۵: ۳).
۴- آموزش به عنوان یکی از رسالت‌های عمده دانشگاه‌ها
همانطور که در مباحث قبل بیان شداموزش یکی از چهار رسالت عمده دانشگاه‌ها شناخته شده است که در این رابطه (بورور^[۲۳]، ۱۳۸۷: ۵۷) تدریس و تحقیق را از عملکردهای فکری دانشگاه بیان کرده که تدریس با انتقال اندیشه‌ها و مفاهیم مرتبط می‌باشد. سیدل^[۲۴] نیز (به نقل از بورور، ۱۳۸۷: ۵۷) ۳ عملکرد اصلی موسسات آموزش عالی را تعلیم و تربیت در چارچوب تحقیق و تدریس و ارائه آموزشهای حرفه‌ای و انجام تحقیقات در حیطه وسیع از رشته‌ها می‌دانند. بنابراین با توجه به مطالب بیان شده دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید تلاش کنند تا تدریس و آموزش خود رابهبود قسمتند و از روش‌هایی استفاده کنند که در عصر کنونی بیشترین بازدهی را داشته باشد. در گزارشات OECD^[25] سازمان توسعه همکاری اقتصادی (به نقل از کابال، ۱۳۸۷: ۶۲) یکی از نه وظیفه مراکز آموزش عالی ارائه تدریس سطح بالا و تخصصی بیان شده که دلیلی بر اهمیت تدریس و شیوه‌های تدریس در دانشگاه‌ها و تأثیر روش‌های تدریس بر دانش، نگرش و توانایی‌های فراگیران دانشگاهی است.
۲-۲ قسمت دوم: روش‌های تدریس در مراکز آموزش عالی
در سالهای اخیر رشد شمار کنفرانس‌ها، مقالات و کتابهای منتشر شده نشان داده‌اند که روش‌های آموزشی مورد استفاده در کلاس در تقویت و بهبود یادگیری دانشجویان بسیار اهمیت دارد. به همین دلیل تلاش‌های زیادی در طول ۲۵ سال گذشته برای بیان و توضیح تجربیات کلاسی که مؤثر بر یادگیری دانشجویان هستند انجام گرفته است. در پی این تلاش‌ها و تحقیقات انجام شده فاکتورهای مختلفی شناسایی شده است که فاکتورهای مدرس و فراگیر از مهمترین آنها می‌باشند. از بین فاکتورهای مدرس آنچه بسیار مهم است سبک تدریس مدرس است و از بین فاکتورهای فراگیر، سبک یادگیری و انگیزش از مهمترین آنهاست (لامرس و مارفی^[۲۶]، ۲۰۰۲).
در بیان سبک تدریس مدرس باید به این نکته توجه داشت که انتخاب رویکرد تدریس باعث تأثیر عمیق بر روش یادگیری فراگیران (کمبر و نات^[۲۷]، ۲۰۰۷: ۳۰؛ کریم‌زاده، ۱۳۸۴) و توانایی فراگیری فراگیران خواهد شد. بر این اساس (والتر^[۲۸]، ۱۹۹۹) بیان کرده که مدرسان علاوه بر تخصص در یک رشته باید با شیوه‌های آموزش آشنا باشند تا بتوانند هم معلومات فراگیران را ارتقاء دهند و هم رسالت تربیتی خود را ایفا کنند. استس و همکاران (۲۰۰۹) در همین رابطه دو دلیل عمده برای اهمیت روش‌های تدریس خصوصاً تدریس دانشگاهی را تأثیر آن بر رویکرد انتخابی فراگیران برای یادگیری و تأثیر آن بر رشد حرفه‌ای مدرسان بیان کردند.
رویکرد‌های سنتی و شناخته شده تدریس به دو دسته تقسیم می‌شود: رویکردهای مدرس‌محور و رویکردهای فراگیر محور. رویکرد‌های مدرس‌محور باعث هدایت فراگیران به سمت یادگیری مبتنی بر حفظ مطالب می‌شود و رویکردهای فراگیر محور باعث هدایت فراگیران به سمت رویکردهای مبتنی بر فعالیت فراگیر در یادگیری می‌شود.
روش‌های تدریس مدرس محور
۲-۲-۱ روش تدریس سخنرانی
روش تدریس سخنرانی^[۲۹]: یکی از روش‌های تدریس که سابقه طولانی در فعالیت‌های آموزشی دانشگاهی داشته است روش تدریس سخنرانی است که می‌تواند هم مانند سایر روش‌های تدریس مفید و مؤثر باشد و هم غیرمفید (لامرس و مارفی، ۲۰۰۲). لوری لارد^[۳۰] (۲۰۰۲: ۹۲) نیز معتقد است که از روش‌های تدریس غالب در دانشگاه‌ها که کاربرد بسیاری در کنار روش‌های دیگر تدریس دارد روش تدریس سخنرانی است. بلک بورن ^[۳۱] (به نقل از لامرس و مارفی، ۲۰۰۲) در تحقیقات خود در ۲۴ موسسه به این نتیجه رسیدند که ۷۸ درصد از استادان روش تدریس غالب خود را روش تدریس سخنرانی بیان کردند. در گزارش انجمن تحقیقاتی آموزش عالی (۱۹۹۹) نیز آمده است که ۶۶ درصد از استادان دانشگاه‌ها تمایل به استفاده گسترده از روش تدریس سخنرانی دارند. برخی از دلایل استفاده از روش تدریس سخنرانی عبارتند از:
۱- قابل استفاده در کلاس‌هایی بزرگ و پرجمعیت
۲- قابل ترکیب با روش‌های دیگر تدریس از جمله روش‌های تدریس فراگیر محور یا رویکرد‌های تدریس فعال (کمبر و مک نات، ۲۰۰۷: ۲۷).
۳- امکان انتقال مطالب بیشتر در یک محدوده زمانی مشخص
۴- بیان داستان‌هایی از گذشته با این روش تدریس امکان‌پذیر است
در مقابل این دلایل که از مزیت‌های آن به شمار می‌رود این روش محدودیت‌هایی نیز دارد. برخی از این محدودیت‌ها عبارتند از:
۱- روش تدریس سخنرانی تأثیر اندکی بر بیان افکار فراگیران و تغییر نگرش و توسعه مهارتهای رفتاری آنان دارد (لامرس و مارفی۲۰۰۲).
۲- جلب توجه و تمرکز فراگیر در طول ارائه مباحث کلاسی در این شیوه تدریس بسیار مشکل است.
۳- به سطوح بالای مهارتهای شناختی از جمله تحلیل و ارزشیابی توجه نمی‌شود (صفوی، ۱۳۷۴، ۲۵۱)
۴- فراگیران در این شیوه تدریس چندان فعال نیستند و فقط از حس شنوایی استفاده کرده و قدرت تکلم آنان تقویت نمی‌شود (شعبانی، ۱۳۸۵: ۲۶۲).
۲-۲-۲ روش تدریس پرسش و پاسخ
روش تدریس پرسش و پاسخ به روش سقراطی معروف است. در این شیوه تدریس، مدرس ازفراگیران در موضوع مورد نظر، سوال می‌کند وآنها نیز در همان موضوع و یا مفاهیم مربوط سوال می‌کنند (فتحی آذر، ۱۳۸۷: ۲۵۲). از انجا که سوال کردن از راهبردهای مهم اموزشی است لازم است که:
۱- مدرسان سوالات خود را به گونه‌ای طراحی کنند که علاوه بر سنجش سطوح پایین حیطه‌های شناختی به حیطه‌های شناختی سطح بالا نیز توجه شود.
۲- مدرسان به این نکته توجه کنند که باید به سوالات فراگیران توجه و رغبت نشان دهند.
۳- مدرسان در حین سوال کردن به علایق و رغبت‌های فراگیران توجه کنند تا فرایند سوا ل کردن موجب بی‌انگیزگی و کاهش رغبت فراگیران نشود.
۴- همه فراگیران در فرایند پرسش و پاسخ مشارکت داده شوند.
مزیت‌های روش تدریس پرسش و پاسخ
شعبانی (۱۳۸۵: ۲۶۵) در بیان مزیت‌ها و محدودیت‌های روش تدریس پرسش و پاسخ به این موارد اشاره کرده است:
۱- تقویت اعتماد به نفس در فراگیران.
۲- تقویت تفکر خلاق فراگیران.
۳- گسترش امکان مشارکت فراگیران در بحث‌ها و فعالیت‌های آموزشی.
۴- تقویت قدرت بیان و استدلال فراگیران.
محدودیت‌های روش تدریس پرسش و پاسخ
۱- این شیوه تدریس بسیار وقت گیر است و برای دستیابی به اهداف مورد انتظار از طریق این شیوه تدریس باید زمان زیادی در نظر گرفت.
۲- در صورتی که مدرس مهارت لازم برای تدریس دروس به این شیوه را نداشته باشد مباحث دچار انحراف و پراکنده‌گویی می‌شود (شعبانی، ۱۳۸۵: ۲۶۵).
روش های تدریس فعال
روش‌های تدریس فعال یک عنوان کلی است شامل روش‌هایی که در آن فراگیران در تدریس و فعالیت‌های کلاسی از قبیل ارائه مباحث و موضوعات درسی، انجام کارهای گروهی در قالب گروه‌های کوچک و کاربرد تکنولوژی برای ارائه مباحث و موضوعات درسی مشارکت دارند. در این قسمت چند روش از مهمترین روش‌های تدریس فعال توضیح داده می‌شود.
۲-۲-۳ روش تدریس حل مسئله
۱- روش تدریس حل مسئله: از مهمترین روش‌های تدریس فعال روش تدریس حل مسئله است. روس تدریس حل مسئله بر اساس تعریف (کمبر و مک نات، ۲۰۰۷: ۱۰۳) عبارت است از طراحی یک برنامه با ویژگی‌های زندگی واقعی. کراجیک^[۳۲] (به نقل ازکمبر و مک نات، ۲۰۰۷: ۱۰۴) نیز روش تدریس حل مسئله را اینگونه تعریف کرده است: روشی که در آن مسائل و موضوعات مورد توجه فراگیربرای بررسی و تفحص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این روش مدرس مسئله یا موضوعی که فراگیر به آن توجه یا علاقه نشان می‌دهد را انتخاب می‌کند و به فراگیر کمک می‌کند تا بتواند مسئله‌ای را از طریق جستجو و کاوش راه حل‌های صحیح حل کند، لازم است به این نکته اشاره شود که در مراحل پیشرفته مسئله یا موضوع را نیز خود فراگیران انتخاب می‌کنند.
مزایای روش تدریس حل مسئله
۱- فراگیران می‌آموزند که برای حل هر مسئله‌ای راه حل‌های متنوعی وجود دارد (رشد تفکر واگرا).
۲- فراگیران با مسائل گسترده پیرامون زندگی خود آشنا می‌شوند.