• جنگ کره۱۹۵۰-۱۹۵۳ :

الف.نکات کلی:
جنگ کره از نوع جنگهای نیابتی میان دوابرقدرت و اولین زورآزمائی دو بلوک بعد از همپایگی استراتژیکی ارزیابی میشود. ریشه جنگ کره به چگونگی تصمیمگیری درباره کشورهای آزاد شده از دست امپریالیست در جنگ دوم جهانی بازمیگردد. کره که جزء مستعمرات ژاپن تلقی میشد در پایان جنگ، علیرغم خواست مردم بومیاش، با نظر سازمانملل که حاصل از توافق آمریکا و شوروری بود؛ تحت قیمومیت این دو کشور قرار گرفت. به این صورت که از مدار ۳۸ درجه به پائین کرهجنوبی و تحت نظارت آمریکا و قسمت شمالی این مدار تحت نظر شوروری باشد. این دو کشور متعهد شدند که سازوکارهای ایجاد یک حکومت مستقل و مردمی را در این شبهجزیره بنیان نهدند و حتی تاریخ انجام انتخابات نیز معینگردید. اما در ادامه شوروی خلاف عقیده سازمان ملل، ضمن لغو تاریخ انتخابات ، یک حکومت کمونیستی و وابسته به خود را در کرهشمالی تأسیس نمود. آمریکا نیز در جنوب دست به اقدام متقابل زد. هر دو حکومت شمالی و جنوبی داعیه حکومت بر کل کره را داشتند؛ که نهایتا به جنگ میان آن دو ختم شد. در اولین اقدام کرهشمالی با یورش سراسری توانست ظرف مدت ۳ روز سئول، پایتخت کرهجنوبی را تصرفکند. . (ساندز،۲۰۱۲ : ۷) در این حین آمریکا با تحت فشار قراردادن شورای امنیت و در غیاب شوروی توانست قطعنامهای علیه کرهشمالی به امضاءرساند و ظرف مدت ۴۸ ساعت عملیات سازمان ملل برای کمک به کرهجنوبی پیریزی نماید. با بمباران شدید مواضع غیرنظامی کره شمالی، فرصت برای پیاده سازی نیروهای سازمانملل بوجودآمد و صحنه کارزار معکوس شد. نیروهای سازمان ملل بعد از آزاد سازی سئول و کرهجنوبی ،دست به پیشروی در خاک کرهشمالی زدند و در نزدیکی رود یالو با سیل سربازان چینی داوطلب مواجه شدند. این اوضاع باعث فرسایشیشدن جنگ و در نهایت شروع اقدامات دیپلماتیک برای پایانبخشی به مخاصمه شد. خاتمه جنگ ایجاد وضعیت آتشبس و بازگشت مرز به همان مدار ۳۸ درجه بود که کماکان ادامه دارد ( پوزینی،۱۳۸۴ :۹۰ )

ب. بررسی متغیرهای مؤثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا جنگ کره

• متغیر فرهنگی

آنچنان که هانتیگتون میگوید یک جنگ زمانی دارای توجیه اخلاقی و عقلائی برای آمریکائیها است که یک جنگ صلیبی علیه اهریمن تفسیرشود. در همین ارتباط رئیس کمونیستی کرهشمالی فردی مستبد و بیرحم معرفیشد. اما این ابتکار در پایان گربانگیر سیاستمداران و نظامیان نیز شد. چرا که مردم ایالات متحده خواستار حذف بی قید و شرط شرارت بودند، مانند اتفاقی که در مورد آلمان هیتلری و ژاپن میلیتاریسم و ایتالیا رخداده بود. اما با محدود شدن جنگ با اهداف محدود سیاسی به مذاق افکارعمومی خوشنیامد. (Manhken , 2006 :9) در بررسی متغیر مزبور توجه به چند نکته حائز اهمیت است: اول اینکه همانگونه که بیان شد فضای روانی و ایدوئولوژیکی برسیاستخارجی آمریکا در فضای جنگ سرد تأثیر بسزایی داشت. این نکته در ارتباط با انگیزههای مربوط به مداخله در نبرد کره نیز ملموس بود (بارنز، ۱۳۸۲: ۸۳). تأکید آمریکا بر توجیه اخلاقی جنگ تا جائی پیشرفت که مهمترین خواست آمریکا از کرهجنوبی این بود که آغازگر جنگ نباشند، این امر در گفته الیور لی به خوبی دیده می شود. به اعتقاد وی این اقدامات تحریکآمیز کرهجنوبی بود که کرهشمالی را به اقدام خصمانه ترغیب نمود.( فونتن ب، ۱۳۶۸ :۱۲) در هر صورت اقدام کرهیشمالی یک اقدام بیرحمانه و متجاوزکارانه بی دلیل در اذهان عمومی تعریف شد. و اقدامات کرهجنوبی در راستای اعاده آزادی ارزیابی شد (همانند ۱۸۹۸ جنگ با اسپانیا). در همین اثنا به مردم آمریکا القا شد که این اولین قدم تجاوز شوروی برای استیلای جهان است و هرکسی که ابراز مخالفت با جنگ کند، کمونیسم است. در پایان این بحث باید افزود که در پی ورود سربازان داوطلب چینی به صحنهی نبرد و فرسایشی شدن جنگ، به تدریج شرایطی بروز کرد که از سوی آمریکا برای خاتمه بخشی به جنگ مورد استفاده قرارگرفت. در واقع، با آمدن اجساد سربازان آمریکائی و تقویت اخبار جنایات جنگی نیروهای سازمانملل که مهمترین آن بمباران مناطق غیرنظامی و حتی منازل مسکونی بود، بتدریج فضای داخلی آمریکا علیه تداوم جنگ نیز تحریک شد. به این ترتیب، رهبران آمریکا از دو جبهه نظامی و دیپلماتیک برای یایان بخشی به مخاصمه مدد میگرفتند.(همان : ۳۰-۸ )

• متغیر تکنولوژی و توانمندی نظامی

جنگ کره را بسیاری ضمن اینکه اولین رویارویی دو بلوک به صورت نیابتی تعریف کردهاند، به عنوان اولین میدان آزمایش قدرت جتهای جدید آمریکا نیز شناسایی شدهاست. این جتها اصلا با نمونه دوموتوره قبلی خود که در جنگ دوم جهانی مورد استفاده قرار میگرفت؛ قابل مقایسه نبود. در این برهه آمریکا بعد از بوجود آمدن همپایگی استراتژیک تلاش داشت، که ابرقدرتی خود را در مورد سلاحهای متعارف به اثبات برساند. بنابراین در خلال این جنگ و در سایهی نیروهای بین المللی اقدام به پیادهسازی نیرو و تسلیحات نمود. ایالات متحده عمدهی استراتژی نبرد خود را در نبردهوایی و سپس ایجاد فرصت برای پیادهسازی نیرو طراحی نمود . نیروهای خاکی – دریایی مستقر در ژاپن ستون اصلی نیروهای آمریکائی را تشکیل میدادند. ایالات متحده اقدام به بمباران شهرها، فرودگاهها و سایر مراکز استراتژیک کرهشمالی نمود. اما در اثنای این جنگ، رهبرکرهشمالی که از تهاجم هوایی بستوه آمدهبود؛ از استالین کمک خواست، که موجب ورود هواپیمای میگ۲۵ به فضای کرهشمالی شد. ورود این جنگنده پرسرعت تا حدودی در نبرد هوایی ایالات متحده مانع تراشید برای همین آمریکا ضمن اعلام تعیین جایزه برای بدست آوردن یک میگ ۲۵، اقدام به ساخت هواپیمای سبک نمود. (Newcoy.persianblog.ir) بنظر میرسد که یکی از دلایل ورود آمریکا به جنگکره ، به رخ کشیدن توان عملیات نظامی در فاصله خیلی زیاد از مرزهایش بود.(رحمتی،۱۳۹۲: ۵۸) نیروهای زمینی در سایه امنسازی پیشین وارد خاک کره شدند. این نیروها توسط مجهزترین نفربر ام۷۵ در صحنه جنگ پیاده شدند که استفاده از آنها تلفات ترابری نیرو را به صفر رسانید. (عقلمند، ۱۳۸۰ :۲۴۲ ) سلاح جدید دیگری که نیروی زمینی ارتش ایالات متحده با سر و صدا و تبلیغات زیاد در کره استفاده نمود، اسلحههای سبک تهاجمی با سرعت سیر ۱۰۰۴ متر بر ثانیه بود. اما این جنگ در نهایت به صورت ابتدایی خود بازگشت و به مردم ایالات متحده نشان داد که تصور پیروزی بر اساس برتری تکنولوژیکی علیه کشوری که تا چندی پیش مستعمره بودهاست و فاقد زیرساخت های علمی و فنی لازم برای ساخت سلاح است، همیشه هم درست نیست.( ماک، ۱۳۸۲ : ۷۹)

• میزان اعزام نیرو و تلفات انسانی

ایالاتمتحده دراین جنگ حدود ۸۰% نیروهای صحنه نبرد را تامین کرد و ۲۰% باقی مانده را بیست کشور دیگر تامین ساختند. مهیاسازی نیروها نسبت به سایر متحدین بسیار سریعتر صورتگرفت، که دلیل اصلی آن استفاده آمریکا از نیروهای تحتفرمان آرتور داگلاس مستقر در ژاپن از زمان جنگ دوم جهانی بود. تعداد تلفات نیروهای آمریکا عبارت ۵۴ هزار نفر و حدود ۳۰۰هزار نفر نیز مصدوم،اسیر و مفقوالاثر شدند. (Newcoy.persianblog.ir)

• متغیر هدف مؤثر

براساس شواهد، متهم شروع جنگ آنگونه که آمریکا عنوان نمود، تنها کرهشمالی نبود. اقدامات تحریکآمیز کرهجنوبی نیز از عوامل اصلی احساس خطر از سوی کرهشمالی و اقدام عملی پیشدستانه است. بر همین اساس میتوان اقدام آمریکا را بواسطه کرهجنوبی ، رفتاری با هدف برهم زدن وضع موجود به نفع تغییر موزانهی قدرت در منطقه دانست.(ساندز،۲۰۱۲ : ۳) ورود ایالات متحده در قالب چندجانبهگرایی نیز علاوه بر اینکه نوعی صفبندی علیه تجدیدنظرطلبی شوروری توصیف شد. اما خواست ایالات متحده به هیچ عنوان خواستار بازگشت وضع سابق یعنی تثبیت مدار ۳۸ درجه نبود. ایالات متحده با هدف محو کامل حکومت کرهشمالی پا به عرصهی نبرد گذاشت. در این اثناء هدف آمریکا توسعه نفوذ خود در آسیای جنوب شرقی در یک بازی با حاصل جمع صفر علیه توسعه و نفوذ شوروری در این منطقه باید دانست.(توجه داشته باشیم که بعد از این نبرد ایالات متحده از مجوز احداث پایگاه نظامی در کرهجنوبی برخوردارشد.)این سناریو با وجود چین تقریبا کمونیست نیز تقویت میشود. نکته نهائی در این رابطه توجیه این جنگ با این عنوان که این نبرد آغاز توسعه طلبی و گسترش کمونیزم و شوروری است. پس این نبرد در قالب دکترین ترومن و سیاست سد نفوذ طراحی و اجرا شده است.(همان)
دو.بحران کوبا
الف. نکات کلی
کندی پس از فاجعه خلیجخوکها برای جلوگیری از تبدیل کوبا به یک پایگاه تهاجمی توسط شوروی تحت فشار شدید از سوی افکارعمومی و منتقدین داخل کنگره قرارداشت. در سپتامبر ۱۹۶۲ هنگامی که گزارشات حاکی از تقویت استحکامات نظامی شوروی به تدریج به ایالاتمتحده رسید، رئیسجمهور میان تمهیدات تدافعی و تهاجمی تمایزگذاشت و به مردم اطمینان داد که تمهیدات تهاجمی را هرگز تحمل نخواهدکرد.کابینۀ کندی منکر وجود موشکهای تهاجمی شوروی بوده و سوءظنهای جان مکون مدیر سیا را بیجا میدانستند. در ۱۹ سپتامبر نیز برآوردی از سوی هیئت اطلاعاتی ایالات متحده تهیه شد که حکایت از بسیار بعید بودن استقرار موشکهای تهاجمی شوروی در کوبا داشت. در اوایل سپتامبر، یک هواپیمای یو-۲ بر روی خاک اصلی چین ساقط شدهبود. ترس از دست دادن یک هواپیمای یو- ۲ی دیگر کمک کرد تا اجرای تصمیم به ۱۰ روز بعد به تعویق افتد. نهایتا در چهارم اکتبر با به پرواز درآمدن یو -۲ های آمریکائی موافقت شد و آنها از سکوهای درحال ساخت پرتاب موشک‌ در خاک کوبا عکس گرفتند. این سکوها قادر به پرتاب موشکهایی با برد ۱۶۰۰ کیلومتر بودند. رئیسجمهور که مدارک و شواهد را پیش روی خود داشت با توجه به محیطسیاسی و وجود تنها سه هفته مهلت به انتخابات کنگره، میدانست که نباید نقطه ضعفی از خود نشاندهد و ثابت قدم دست به اقدامزند. توصیههای مشاوران طیفی از اقداماتی چون: پرهیز از انجام هر اقدامی، اتخاذ رویکردی دیپلماتیک تا حملههوایی یا تهاجم پیش از قابل عمل شدن موشکهای شوروی را در برمیگرفت. بالاخره وی توانست در مورد مصالحهای میان عدم اقدام و اقدام بالقوه نامحدود اتفاقنظر تقریبی ایجاد کند. و کوبا را محاصره نمایند؛ کندی ،در ۲۲ اکتبر ۱۹۶۲ در پیامی ضمن آمادهباش نیروهای آمریکایی حرکت کلیه کشتی‌های شوروی به مقصد کوبا را ممنوع اعلامکرد. وی همچنین از خروشچف خواست موشک‌ها را تحت نظارت سازمانملل از کوبا خارج کند. اما صرف محاصره به برچیدن موشکهای شوروی از کوبا منجرنشد. این کار تنها پس از پیشنهاد سازشجویانهای دایر بر تضمین ایالات متحده به عدم تهاجم به کوبا، همراه با تهدید به اقدام کوبندۀ انتقامی در صورت عدم برچیدن موشکها، صورتگرفت. با پذیرش درخواست کندی از سوی کرملین در ۲۸ اکتبر بحران موشکی کوبا که جهان را تا آستانهی جنگاتمی پیش برد، پایان یافت. گفتنی است در اینباره بسیاری به یک معاملهی مخفی میان کندی و خروشچف – دایر بر برچیدن موشکهای شوروی از کوبا در ازای برچیدن موشکهای آمریکا از ترکیه- تأکید دارند.(بجورنلود ، ۱۳۸۵ : ۲۵)
ب. بررسی متغیرهای دخیل در فرهنگ استراتژیک آمریکا بحران کوبا

• متغیر فرهنگی

مجوز مشروعیتدهی به انجام اعمال جاسوسی در خاک کوبا از این طرز تفکر نشات میگرفت که آمریکائیها هیچگاه نسبت به مردم ساکن در نیمکرهجنوبی خویش خوشبین نبودند و ضمن پستتر دانستن آنها از خود، همیشه به خود اجازه دخالت در امورشان را میدادند.(هانتیگتون،۱۳۸۴: ۳۱۹) در این زمینه میتوان به آموزه ترنر نیز اشاره داشت ؛ مبنی این باور که این سرنوشت محتوم آمریکا است که سایر ملتها را حتی با زور به تمدن متعالی رهنمود نماید (زنجانی، ۱۳۷۷ : ۱۳۴ )

• متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی

مهمترین عاملی که از صحت و سقم گزارشات پرده برداشت، تصویربرداری هواپیماهای جاسوسی یو ۲ از خاک کوبا بود. همچنین مشت آهنینی که ایالات متحده ، شوروری را به کاربست آن تهدید میکرد نیز از جمله عوامل مؤثر در اختتام این قائله بود. ایجاد حریم دریایی برای کشتیهای شوروری نیز نمود دیگری از سطح توانمندیهای نیروی دریایی آمریکا است. در نهایت باید توجه داشت برای اینکه بازدارندگی مثمر ثمر واقع شود؛ باید دولت هدف در بعد روانی نیز تحت تأثیر قرارگرفته و خود را درگیر محاسبه سود و زیان نماید. نتیجه این بحران تایید دوباره ای بر اسطوره فناورانه داشت. (Harric,2008 :96)
با توجه به اینکه این بحران به مرحله تهاجم نرسید از بیان دو متغیر تلفات انسانی و وضعیت جنگ صرف نظر می شود.

• جنگ ویتنام

الف. نکات کلی
ویتنام از سال ۱۹۴۰ و در اندیشه های فرانکلین روزولت دارای موقعیت ویژهای بوده است ، به عقیده وی، این منطقه جغرافیایی دارای موقعیت اساسی در استراتژی ایالات متحده در خاور دور است. در همین رابطه وی خواستار محدود سازی اعمال فرانسه در این منطقه بود، بعد از جنگ دوم جهانی و اوفول قدرت فرانسه؛ آمریکا هوشیمینه که آزادیخواه و قهرمان استقلال ویتنام است را عامل کمونیسم معرفیکرد. اما این شناسایی منجر به کمک بیشائبه به فرانسه نشد. در اصل ایالات متحده با اهمال در کمکرسانی به فرانسه (مانند در اختیار قرار ندادن دژهای پرنده در سال ۱۹۵۴ به فرانسه) کمکم زمینهی شکست و خروج فرانسه را فراهمنمود. ایلات متحده از این به بعد به عنوان حامی حکومت سایگون درآمد و به صورت غیرمستقیم در قالب کمکهای مشاورهای و حمایتی به مقابله با عاملان کمونیسم برخاست. اما در سال ۱۹۶۴ ناوشکن ایالاتمتحده در خلیج تونکری هدف هجوم اژدرهای ویتنام شمالی قرار گرفت که این رخداد سرآغاز ورود آمریکا به صحنهی جنگ داخلی شد که حدود سه دهه بطول انجامید. این ورود با ریاستجمهوری جانسون بود و حدود سه دهه بطول انجامید. (ماک،۱۳۸۲ : ۸۹-۸۸ )
ب. بررسی متغیرهای مؤثر بر فرهنگ استراتژیک آمریکا در جنگ ویتنام

• متغیر فرهنگی

اولین چیزی که باید در نظر داشت، این است که این جنگ در فضای جنگ سرد اتفاقافتاد. این نبرد اولین آزمون نیروینظامی ایالات متحده به صورت یکجانبه در عرصهی بین المللی ضد کمونیسم است. با توجه به مضامین ایدوئولوژیک مؤثر در سیاستخارجی آمریکا، اولین توجیه این جنگ از جنس اخلاقی است ، البته باید در نظر داشت که تقریبا هیچ دلیل امنیتی برای این مداخله وجود نداشت. سنت سیاسی آمریکائیها متناظر با تعارض میان ملتهای دموکراتیک و غیردموکراتیک است که در ارتباط با نبرد مورد بحث در قالب « نبرد خیر در مقابل شر، که تنها با پیروزی کامل و محو شر پایان مییابد» تجلی یافت(مشیرزاده، ۱۳۸۶ :۱۷۳). علاوه بر این تعارض سنتی، برحکومت غیردموکراتیک ویتنام شمالی، صفت کمونیزم و متجاوز اولیه نیز بار شد.در این جنگ بحثهایی مانند آزادیگرایی یعنی آزادسازی ویتنامجنوبی و سپس شمالی از سرکوبگری کمونیسم ، سرنوشت محتوم آمریکا در سرزمینهای جدید ، ….، مطرح شد ؛که با تعهد اخلاقی این کشور مبنی بر بهرمندسازی آنها از مزایای تمدنی آمریکا متناظر است (زنجانی، ۱۳۷۷ : ۱۳۴ ). در این خصوص باید به نقش رسانه های عمومی نیز توجه داشت ؛ که در دو وجه نمایان بود: یکی در آمادهسازی فضای روانی و افکار عمومی مردم آمریکا ( تحرک دوربینها همراه با سربازان در صحنهی نبرد و ارسال تصاویر از اجساد غیرنظامیها به عنوان سندی بروحشی و بیرحم نشان دادن ویتکنگها ) که برضرورت ادامهی جنگ دلالت داشت؛ و دیگری که با هدف تفرقهافکنی میان دو ویتنام سازماندهیشدهبود(چون تبلیغات سیاه علیه ویتکنگها، راهپیمایی خداحافظی مریم مقدس از ویتنام شمالی ) (بلوط،۱۳۸۸ :۱۹۵) . در این بین عدهای به آستانه پایین تحمل افکار عمومی نسبت به آسیب پذیری در جنگ توجه داشتند. که این متغیر در ارتباط با جنگ ویتنام به یک شاخص تبدیل شد.(Farrell,2005 :12 )

• متغیر تکنولوژی و تسلیحاتی

تجربه اشتباه آمریکا و نظامیانش از شکست کره این بود که یکی از دلایل ناکامی در آن نبرد به خاطر مسائل تسلیحاتی بودهاست. بنابراین آمریکا اقدام به تزریق سلاح به صحنه نبرد ویتنام نمود. غافل از اینکه این نبرد نیز مانند نبرد قبلی از معادلهی جنگهای نامتقارن پیروی میکند.(پوزینی،۱۳۸۴ :۹۱) در این جنگ آمریکا بواسطه طولانی بودنش از بسیاری از سلاحهای پردهبرداری نمود که ضمن ادامه رقابت تسلیحاتی با بلوک شرق، این جنگفرسایشی را بپایان برساند. میزان تزریق سلاح تا بحدی بود که بسیاری از کشورها از جمله چین این میزان فناوری را نشانهی ترس و ضعف آمریکا ارزیابی نمودهاند (Reilly , 2012 :62) . نیرویهوایی از سردمدارن اصلی پروسه ورود فناورانه به جنگ بود، در این راستا موشکهای هوا به هوا و هم خانواده اس اس ۱۱ بنام تاو (Tow) را طراحی نمود که مهمترین سلاح نیرویهوایی دراین جنگ ارزیابی شد. (عقلمند ، ۱۳۸۰ : ۱۲۶ ) موشکهای هوا به هوای دیگری که با صفحه کامپیوتری کار میکرد با نام گریلی (همان: ۱۲۵)موشک هوا به زمین با توانایی هدایت و دید مستقیم با قدرت تخریبی ۱۰۰۰ پوند که توانایی انهدام بلوکهای بتنی را داشت، موشکزمین به هوا ا.جی .ام ۴۵ نیز نسل بعدی از این نوع بود که در ویتنام بکار گرفته شد. (همان: ۱۲۸) جنگ ویتنام تجربه ارزندهای برای ارتش آمریکا و نیرویهوایی و دریایی در زمینه سلاحهای تهاجمی دربرداشته است. این نیروها در بکارگیری انواع موشک توانستند به تجربیات فراوانی نائل آیند. قاعدهی فرش بمب در ویتنام از همین توانایی نشات میگرفت. موشکهای دنباله رو اساسسیام در نیروی دریایی از مشابه آنها در نیروی هوایی کمی کوتاهتر بودند، اما قدرت تخریبی بالاتری داشتند. در نیرویزمینی این فناوری در دو بعد حیاتی جلوهگر شد: در بعد دفاعی و کاهش تلفات نظامی ایالات متحده اقدام به ساخت و طراحی نفربر جدید ام ۱۱۳ بسیار سبک و آلومینیومی نمود که توانایی مقاومت در برابر تلههای انفجاری ویتکنگها را داشت. (همان :۱۳۸) در زمینهی تهاجمی نیز آمریکا در سال ۱۹۶۷تفنگهای ام. ۱۶ با فشنگهای برنجی و سرسربی که قدرت گشندگی آن را بسیار بالا میبرد؛ استفاده نمود .(همان : ۴۹) این سلاح سبک در محیطهای جنگلی و بسته بسیار کارآمد بود. اقدام دیگر آمریکا در به زانو در آوردن ویتکنگها استفاده ازگاز نارنجی در محیطهای جنگلی به منظور خشکاندن درخت و نمایان سازی محلهای اختفای دشمن صورتگرفت. که البته بعدها از این گاز به عنوان ماده بیولوژیکی و شیمایی یاد شد که علاوه بر تخریب زیست محیطی ، اثرات نامطلوب فراوانی را نیز بر انسان میگذارد. (بلوط، ۱۳۸۸ :۱۹۷)با یک نگاه اجمالی در این نبرد، مشاهده میشود که ایالات متحده از تمامی توان نظامی خود بهرهجسته است .

• متغیر وضعیت جنگ

در جنگهای نامتقارن با وجود قدرت زیاد یک طرف، اما اراده طرف ضعیف خدشه ناپذیر است، به گونهای که ورود هر اسلحه تازه و هرنظامی دشمن را نشانهای از ضعف و سردرگمی دشمن تلقیمیکند و ارادهی خویش را مستحکمتر میسازد. در این نبرد ارادهی طرف ضعیف که عمدتا نیروی بومی است، بر پیروزی قرار نداشته و بلکه اراده بر شکست نخوردن و فرسایشی نمودن جنگ است. بنظر میرسد که رهبر ویتنام شمالی به خوبی از ضعف آمریکا مبنی برپایین بودن آستانهی تحمل افکار عمومی نسبت به تلفات انسانی آشنا بوده است. بنابراین پیروزی و راندن دشمن را در طولانی نمودن جنگ میدیده است.(پوزینی،۱۳۸۴ : ۹۱-۹۰ ) افکار عمومی به دنبال سیل اجساد نظامیان نسبت به خاتمه جنگ تهییج شد. امتناء دانشجویان از اعزام به جبهههای ویتنام و شورشهای روشنفکران و صلحطلبان ضد جنگ از نمونه گسست افکارعمومی است. ( کاسپی ،۱۳۶۸: ۹۹) اما با رخداد جنگ تت همه مردم خواستار پایان بخشی به نبرد شدند. بسیاری از روشنفکران با اعتقاد بر اینکه وضعیت جنگی باعث غیردموکراتیک شدن فضای داخل میشود، این جنگ را بهانهای برای رفتار مستبدانه رئیس جمهور تلقی نمودند. کنگره نیز به تبع، از حمایت بی قید و شرط رئیسجمهور منع شد. و در اثنای این جنگ اولین گسست میان کنگره و رئیس جمهور دربارهی جنگ، بعد از جنگ اول جهانی اتفاق افتاد. (مشیرزاده ،۱۳۷۶: ۱۷۱) در پایان باید گفت که جنگ به تدریج فرسایشی شد و آمریکا در دو جبههی نظامی و دیپلماتیک اقدام به پایان بخشی به منازعه نمود و در نهایت شکست خورده باز گشت.(پوزینی،۱۳۸۴ :۹۱)

دفاتر عمومی

۱۷

۱

۹/۵

۴:۴۵ بعد از ظهر

مسکونی

۸

۲۵/۰

۱/۳

۵:۴۵ بعد از ظهر

منظور از ارائه جداول فوق معرفی میزان ترافیک پیاده ایجاد شده در شهر و مناطف مسکونی توسط کاربری‌های مختلف میباشد. در جدول شماره ۴ تعداد سفرهای پیاده ایجاد شده در شلوغ ترین ساعت روز برای هریک از کاربری‌ها ارائه شده و در جدول ۵ بر اساس نوع کابری این ترافیک برای واحد روز و بیشترین حجم ربع ساعتی معرفی گردیده است.

مفهوم سطح سرویس که معمولاً برای توصیف شرایط نسبی حاکم بر ترافیک سواره بکار برده می‌شود در مورد تسهیلات پیاده‌روی نیز قابل اعمال است. در این رابطه حجم و چگالی پیاده وابسته به عوامل راحتی پیاده‌روی از قبیل توانایی در:
- انتخاب سرعت پیاده‌روی مطلوب
- سبقت‌گیری از عابرین کندرو
- پیاده‌روی در جهت مخالف جریان
- عبور از عرض ترافیک پیاده
- جابجایی بدون برخورد و تغییر جهت و تغییر سرعت
است. اصولاً کلیه عوامل فوق وابسته به میانگین چگالی یا مساحت موجود برای هر فرد عابر در جریان ترافیک پیاده هستند.
۱- رابطه حجم – چگالی – سرعت
رابطه بنیادی میان چگالی، سرعت و حجم پیاده مشابه همان رابطه وسایل نقلیه است:‌‌‌[۶]
چگالی × سرعت = حجم (رابطه شماره ۱)
D × S = V
که در آن حجم برحسب تعداد عبور پیاده از واحد عرض مؤثر پیاده‌رو یا پلکان در واحد زمان (معمولاً نفر بر متر بر دقیقه)، سرعت برحسب متر در دقیقه و چگالی برحسب تعداد عابر پیاده در واحد سطح (نفر بر متر مربع) بیان می‌شود. با وجود این استفاده از معکوس چگالی یعنی سرانه مساحت به ازاء هر عابر (مترمربع بر هر نفر) مفیدتر و از نظر درک مناسب‌تر است. در این صورت رابطه فوق با اندک تغییری به صورت زیر درمی‌آید:
سرانه مساحت ÷ سرعت = حجم (رابطه شماره ۲)
M ÷ S = V
در این رابطه M میانگین مساحت بر هر نفر است. برای آنکه معادله جریان صادق باشد ضروری است که حرکت عابرین پیاده پیوسته و نسبتاَ یکنواخت باشد تا شرایط اساسی این مدل هیدرولیکی جریان حاصل شود. در صورتیکه این شرایط در محیط پیاده‌روی موجود نباشد از سایر روش‌های تحلیلی مانند روش “مکان – زمان” استفاده می‌شود. جزئیات این روش در بخش‌های بعد ارائه شده است.
۲- نمونه مطالعات جریان ترافیک پیاده در امریکا
در منبع [۷] نتایج مطالعه جریان ترافیک پیاده در کشور آمریکا ارائه شده است. رابطه حجم – فضای حرکت برای سه نوع ترافیک پیاده مشاهده می‌شود. این نمودارها که بیانگر شرایط میانگین این سه نوع ترافیک است نشان می‌دهد که تفاوتهای اندکی میان آنها وجود داشته و برخورد جریان‌های معکوس یا متقاطع ترافیک پیاده، تأثیر چندانی در حجم وسرعت پیاده‌روی ندارد. به طور کلی مشاهده شده است که در یک توزیع جهتی ۵۰-۵۰ جریان ترافیک پیاده، ظرفیت دوطرفه تقریباً معادل ظرفیت جریان یکطرفه است ولی با تغییر این نسبت ظرفیت جریان دوطرفه اندکی کاهش یافته و در نسبت توزیع جهتی ۹۰-۱۰ کل جریان حدود ۱۵ درصد کاهش می‌یابد. این پدیده ناشی از این واقعی است که هرچه جریان ترافیک معکوس کوچکتر باشد بیشتر تحت تأثیر جیران بزرگتر قرار گرفته و افراد مجبور به حرکات مارپیچی می‌گردند که خود از کارایی عبور می‌کاهد. تأثیر توزیع جهتی با افزایش حجم عبور افزایش می‌یابد. بنابراین در حجم‌های بالا جداسازی جریانهای مخالف می‌تواند یک اقدام مفید برای افزایش ظرفیت کل معبر باشد.
۳- عرض مؤثر پیاده‌رو
گاهی برای تجزیه و تحلیل جریان پیاده از مفهوم خط پیاده‌روی مشابه خطوط عبور وسایل نقلیه استفاده به عمل می‌آید. در حالیکه بررسی فیلم‌های ویدئویی نشان می‌دهد که عابرین پیاده در خطوط منظم حرکت نمی‌کنند. مفهوم خط عبور فقط در صورتی معنی‌دار است که برای تعیین تعداد افرادی که می‌توانند در یک صف براحتی پهلو به پهلو حرکت کنند مورد استفاده قرار گیرد. در این حالت عابرین پیاده باید حداقل دارای خط عبوری بعرض ۸/۰ متر باشند.
عرض موثر پیاده‌رو بخشی از مقطع پیاده‌رو است که معمولاً عابرین از آن برای تردد استفاده می‌کنند. عابرین معمولاً از لبه جدول، دیوار ساختمانها، ویترین مغازه‌ها و سایر تجهیزات خیابانی اندکی کناره می‌گیرند. بنابراین باید رفتار مذکور در تعیین عرض قابل استفاده یا مؤثر پیاده‌رو در نظر گرفته شود. در جدول ۱۰ نمونه‌هایی از موانع پیاده‌رو و مقدار تقریبی که می‌باید برای محاسبه عرض مؤثر از کل عرض پیاده‌رو ارائه شده است. [۷] برای در نظر گرفتن اثر کناره‌گیری از دیوار ساختمانها نیز باید یک کاهش عرض ۳۰ سانتیمتر دیگر اعمال شود.
۴- تأثیر حرکت دسته‌ای
دسته‌بندی یا تشکیل گروه های پیاده در جریان ترافیک را می‌توان در کلیه پیاده‌روها مشاهده نمود. گروه‌ها در اثر تجمع عابرین در گوشه‌های تقاطع در دوره قرمز چراغ راهنمایی بوجود می‌آیند و هنگام چراغ سبز عبور می‌کنند. همچنین ممکن است این گروه‌ها در نزدیکی تسهیلات حمل و نقل عمومی در اثر پیاده شدن افراد از وسایل نقلیه عمومی ایجاد شوند. بنابراین تحلیل‌گران ترافیک پیاده باید تأثیر این گروه‌ها یا سایر موارد غیرعادی ترافیک را با فرض اساس یکنواختی جریان و همچنین توصیف سطوح سرویس مربوطه در نظر بگیرند. در کتاب راهنمای ظرفیت راه ها (HCM) سال ۱۹۹۴ برای در نظر گرفتن اثر دسته‌بندی در پیاده‌روها توصیه شده است که در حجم‌های بزرگتر از ۶۵/۱ نفر در دقیقه برهر متر عرض به میانگین حجم عبور عابرین به میزان ۱۳ نفر در هر متر عرض پیاده‌رو در دقیقه افزوده گردد.
جدول ۲-۱۱- عرض موانع ثابت در پیاده‌روها [۷] *

مانع

عرض اشغال شده**

۲.۷۹۰۱

همکاران من اطلاعات مورد نیاز تاثیر گذار بر کارشان را دریافت می کنند

۲.۸۲۸۲

همکاران من تلاش می کنند اطلاعاتی که به دیگران می دهند از صحت بالایی برخودار باشذ

۲.۷۴۹۰

همکاران من از پیگیری اطلاعات احساس رضایت می نمایند

۲.۷۳۶۶

در سازمان ما اطلاعات مورد نیاز از طریق افراد مطلع در اختیار دیگران قرار می گیرد.

۲.۷۶۸۱

اطلاعات به صورت به هنگام به دیگران ارائه می شوند

۲.۹۰۴۶

کارکنان بدون توجه به سطح سازمانی به راحتی با هم ارتباط برقرار می کنند.

۳.۰۱۹۰

من اطلاعات کافی جهت خوب انجام دادن کارم دارم

۲.۹۸۸۶

در سازمان ما برای ارتباط بین افراد از ارتباطات شفاهی به خوبی استفاده می شود

۳.۰۳۸۰

در سازمان ما برای هماهنگ کردن امور از ارتباطات کتبی مناسب استفاده می شود

۳.۰۶۴۹

در سازمان توسط پست ،تارنما(وب سایت )،پست الکترونیکی(ایمیل ) افراد با هم ارتباط برقرار می کنند

با توجه به جدول مشاهده می شود که متغییراقدامات ارتباطی بیشترین امتیاز ۳.۰۶۴۹ مربوط شایستگی مدیر در تصمیم گیری می باشد و ۷ معیار مربوط به این متغییر کمتر از میانگین ۳ می باشد که مربوط
میزان دسترسی کارکنان به اطلاعات مورد نیاز از طریق افراد مطلع با امتیاز ۲.۷۳۶۶˛ میزان احساس رضایت کارکنان از پیگیری اطلاعات با امتیاز ۲.۷۴۹۰˛ میزان اراده بهنگام اطلاعات به کارکنان با امتیاز ۲.۷۶۸۱˛ میزان اطلاعات مورد نیاز موثر در انجام امورات توسط کارکنان با امتیاز ۲.۷۹۰۱˛ میزان صحت اطلاعات اراده شده توسط کارکنان به دیگران با امتیاز ۲.۸۲۸۲˛ میزان ارتباط کارکنان بدون توجه به سطح سازمانی با امتیاز ۲.۹۰۴۶˛ میزان برقراری ارتباط بین کارکنان از طریق ارتباطات شفاهی با امتیاز ۲.۹۸۸۶ می باشد .
۵-۲-۱-۴ ) متغییر تعهد عاطفی
متغیر تعهد عاطفی درمیان کارکنان مورد بررسی دارای میانگین ۳.۱۲۶۲ می باشد. که نشان می دهد میزان متغییر تعهد عاطفی از نظر کارکنان بانک مسکن استان گیلان بیشتر از میانگین مورد انتظار (۳) است . شاخص های مربوط به اندازه گیری متغییر اقدامات ارتباطی در جدول ۵-۵ نشان داده شده است . این نتایج که از پاسخ های داده شده به بخش چهارم سوالات ۱۱- ۱۸ پرسشنامه بدست آمده شامل میانگین امتیازات داده شده به هریک از سوالات ذکر شده می باشد.
جدول( ۵-۵ ) معیارهای متغییر تعهد عاطفی

۲-۱-۱-۱۵- رواج ظلم
۲-۱-۱-۱۵-۱- شایع شدن ظلم
رسول­خدا۳ درباره حضرت مهدی, این گونه می­فرماید: «یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»^[۷۱]: زمین را پر از عدل و داد می­ کند چنانچه پر از ظلم و جور شده بود.
۲-۱-۱-۱۵-۲- ظلم از جانب بزرگسالان
رسول خدا۳ در بیان نشانه­ های آخرالزمان فرمود: «إِذَا … لَا یَرْحَمُ کَبِیرُکُمْ صَغِیرَکُمْ»^[۷۲]: وقتی که بزرگِ شما رحم بر کوچکتان نکند.
۲-۱-۱-۱۵-۳- ظلم به غلامان و کنیزان
رسول خدا۳ در بیان نشانه­ها فرمود: «حَتَّى تَرَوْنَ … ظَلَمُوا الْعَبِیدَ وَ الْإِمَاءَ»^[۷۳]: تا ببینید که غلامان و کنیزان را ظلم کنند.
۲-۱-۱-۱۵-۴- ولایت ظالمان بر مردم
رسول­خدا۳ در بیان ویژگی­های آخرالزمان به سلمان فارسی فرمود: «إِنَّ عِنْدَهَا … یَلِیهِمْ أَقْوَامٌ إِنْ تَکَلَّمُوا قَتَلُوهُمْ وَ إِنْ سَکَتُوا اسْتَبَاحُوهُمْ لِیَسْتَأْثِرُوا بِفَیْئِهِمْ‏ وَ لِیَطَؤُنَّ حُرْمَتَهُمْ وَ لِیَسْفِکُنَّ دِمَاءَهُمْ وَ لِتُمْلَأَنَّ قُلُوبُهُمْ رُعْباً فَلَا تَرَاهُمْ إِلَّا وَجِلِینَ خَائِفِینَ مَرْعُوبِینَ مَرْهُوبِینَ»^[۷۴]: آن وقت حکومت کند بر ایشان کسانی­که اگر سخن گویند بکشند ایشان را و اگر سکوت کنند مستأصل کنند ایشان را و حقشان را اختصاص به خود بدهند و حرمتشان را پایمال کنند و خونشان را بریزند و دلهاشان را پر از ترس کنند، نبینی ایشان را مگر ترسناک.
۲-۱-۱-۱۶- شیوع فقر
۲-۱-۱-۱۶-۱- رواج فقر در جامعه
امام صادق, فرمود: «إذا کثرت الحاجه و الفاقه فی الناس … فعند ذلک توقعوا أمر الله صباحا و مساء»^[۷۵]: هر وقت در مردم بیچارگی و حاجتمندی زیاد شد پس در آن وقت روز و شب متوقع و منتظر فرج باشید.
و در روایت دیگری رسول خدا۳ فرمود: «لَا تَقُومُ السَّاعَهُ حَتَّى یَذْهَبَ الْحَیَاءُ مِنَ الصِّبْیَانِ وَ النِّسَاءِ وَ حَتَّى‏ تُؤْکَلَ‏ الْمَغَاثِیرُ کَمَا تُؤْکَلُ‏ الْخَضِر»^[۷۶]: بر پا نشود ساعت (ظهور) تا این­که «مغاثیر» خورده شود همان­طور که سبزی خورده می­ شود.
که این روایت غیر از منکر دانستن معروف و معروف دانستن منکر در آخرالزمان است چرا که این در حوزه رفتاری و کرداری انسان­هاست و آن [یعنی روایت مذکور] در حوزه طبع و میل درونی افراد است. و ارتباط جمله اول روایت با جمله دوم را می­توان این گونه بیان کرد که در اثر فقر و رواج آن، مردم از روی ناچاری روی به خوردن چیزهایی می­آورند که خوردن آنها واقعاً ناخوش آیند است ولی ناچاراً می­خورند تا رفع جوع و گرسنگی شود. و همین فقر و گرسنگی است که ایمان انسان را می­برد و یکی از نتایجش روی آوردن به فساد و گناه است که زنان و کودکان در اثر فقر، به سمت فحشاء می­روند و در اثر این فحشاء پرده حیاء نیز از ایشان می­رود.
۲-۱-۱-۱۶-۲- هلاک شدن ضعفاء و فقراء
امام علی, فرمود: «و الضعیف عندهم هالک و القویّ عندهم مالک ، الغنى عندهم دوله»^[۷۷]: و ضعیف نزد ایشان به هلاکت رسد و ثروتمندی نزد ایشان دولت است.
۲-۱-۱-۱۷- پیروی از لهویات و لغویات
۲-۱-۱-۱۷-۱- به دنبال زنان آوازه خوان و آلات موسیقی رفتن
امام علی, درباره نشانه­ های خروج دجال فرمودند: «احْفَظْ فَإِنَّ عَلَامَهَ ذَلِکَ إِذَا… وَ اتُّخِذَتِ الْقِیَانُ وَ الْمَعَازِفُ»^[۷۸]: بدان که از نشانه­ هایش این است که مردم به دنبال زنان آوازه خوان هستند و آلات طرب و موسیقى به دست گرفته و نوازندگى کنند.
۲-۱-۱-۱۷-۲- نیکو دانستن دُهُل و آلات لهو
پیامبر۳ فرمودند: «إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَهِ … یَسْتَحْسِنُونَ الْکُوبَهَ وَ الْمَعَازِفَ … إِلَى أَنْ قَالَ فَأُولَئِکَ یُدْعَوْنَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ الْأَرْجَاسَ الْأَنْجَاسَ»^[۷۹]: از نشانه­ های ساعت(ظهور) آن است که دهل و آلات لهو و موسیقی را نیکو پندارند تا آنجا که فرمود: پس ایشان در ملکوت آسمان­ها پلید و نجس خوانده می­شوند.
۲-۱-۱-۱۸- نبودن خیر و اهل آن در جامعه
رسول­خدا۳ به حذیفه بن یمان فرمود: «اذا … یذهب الخیر و أهله و یبقى الشر و أهله»^[۸۰]: هنگامی که خیر و اهل آن بروند و شر و اهل آن باقی بمانند.
۲-۲- انحرافات رفتاری در حوزه اقتصادی
۲-۱-۲-۱- انفاق مال برای غناء

رسول خدا۳ در بیان نشانه­ های آخرالزمان فرمودند: «حَتَّى تَرَوْنَ … أَنْفَقُوا الْمَالَ لِلْغِنَاءِ»^[۸۱]: تا ببینید که مال را برای غناء انفاق کنند.
۲-۱-۲-۲- زیاد شدن مشکلات مالی و اقتصادی مردم
۲-۱-۲-۲-۱- گرانی و سختی زندگی
محمد بن مسلم می­گوید: «إِنَ‏ قُدَّامَ‏ الْقَائِمِ‏ بَلْوَى مِنَ اللَّهِ قُلْتُ مَا هُوَ جُعِلْتُ‏ فِدَاکَ فَقَرَأَ «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ‏»^[۸۲] ثُمَّ قَالَ الْخَوْفُ مِنْ مُلُوکِ بَنِی فُلَانٍ وَ الْجُوعُ مِنْ غَلَاءِ الْأَسْعَارِ وَ نَقْصٌ مِنَ الْأَمْوَالِ مِنْ کَسَادِ التِّجَارَاتِ وَ قِلَّهِ الْفَضْلِ فِیهَا وَ نَقْصُ الْأَنْفُسِ بِالْمَوْتِ الذَّرِیعِ وَ نَقْصُ الثَّمَرَاتِ بِقِلَّهِ رَیْعِ الزَّرْعِ وَ قِلَّهِ بَرَکَهِ الثِّمَارِ ثُمَّ قَالَ‏ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ‏ عِنْدَ ذَلِکَ بِتَعْجِیلِ خُرُوجِ الْقَائِمِ ع‏»^[۸۳]: شنیدم امام صادق, مى‏فرمود: همانا پیش از آمدن حضرت قائم, از جانب خداوند آزمایشى است؛ عرض کردم: قربانت گردم آن چیست؟ امام, این آیه را خواند: «هر آینه شما را به چیزى از ترس و گرسنگى و کاهش دادن مالها و جانها و میوه‏ها، بیازمائیم و مژده بده به صبرکنندگان» آنگاه فرمود: ترس از سلاطین بنى فلان (بنى عباس) و گرسنگى: بواسطه گرانى نرخ­ها، و کاهش مال: بوسیله کسادى وضع تجارت و بازار و کمى سود، و کاهش جان­ها: به مرگهاى عمومى و سریع، و کاهش محصول: به کمى غله و زراعت و بى‏برکتى میوه‏ها. سپس فرمود: «و مژده ده به صبرکنندگان» در آن هنگام به اینکه به زودى حضرت قائم, خروج کند.
رسول­خدا۳ به حذیفه بن یمان فرمود: «اذا … غلّت‏ الأسعار»^[۸۴]: هنگامی که قیمت­ها بالا رود.
که در نتیجه این گرانی و سختی زندگی، نارضایتی از زندگی را به همراه خواهد داشت که رسول­خدا۳ فرمود: « اذا … قل الرضا»^[۸۵]: هنگامی که خشنودی از زندگی و برنامه آن بسیار کم شود.
البته این نکته را هم باید گفت که وقتی از یک طرف، سختی­ها زیاد می­ شود از طرف دیگر نیز عرصه امتحانات الاهی در جامعه برای تشخیص مخلص و مؤمن از غیر آن، شیوع می­یابد زیرا روایات زیادی در آخرالزمان به این مسأله­ مهم و سرنوشت­ساز اشاره کرده ­اند:
امام صادق, فرمود: «لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَنْ یُمَحَّصُوا وَ یُمَیَّزُوا وَ یُغَرْبَلُوا وَ یَخْرُجُ مِنَ الْغِرْبَالِ خَلْقٌ کَثِیرٌ»^[۸۶]: ناچار مردم باید امتحان بدهند و تمییز داده شوند و زود است که از غربال، مردم بسیاری خارج شوند.
۲-۱-۲-۲-۲- بدهکار بودن اکثر مردم
و در روایتی امام علی, فرمود: «اذا … طلبت الدیون»^[۸۷]: وام­ها درخواست شود (یعنی اکثر مردم مدیون باشند لذا مورد مطالبه واقع شوند).
۲-۱-۲-۳- تجمّل­گرایی
۲-۱-۲-۳-۱- تجمل­گرایی در خانه
در این بخش دو دسته روایت داریم.
الف) روایاتی که دال بر زیبا و مجلل ساختن خانه­ها است.
امام علـی, در بیان نـشانه­های آخرالزمـان فرمود: «إِذَا … زَخْرَفُوا الْجِدَارَاتِ »^[۸۸]: هنگامـی که دیـوارها را آذین بندی و مجلل کنند.
که این نوع روایات شاید می­خواهند بگوید که مردم نوعی دلبستگی شدیدی به دنیا پیدا می­ کنند و همه چیزشان دنیا می­ شود و در خانه­هایی زندگی می­ کنند که رفاه کامل و تجمل و دوری از خدا و دین در آن نمایان است که این­طور زندگی کردن، قطعاً مذموم است.
ب) روایاتی که دال بر محکم و بلند ساختن خانه­ها است.
رسول­خدا۳ فرمود: «سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ … یَبْنُونَ الدُّورَ وَ یُشَیِّدُونَ الْقُصُورَ … قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِینَ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ … قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ فَرِحُوا بِالْحَیاهِ الدُّنْیا وَ مَا الْحَیاهُ الدُّنْیا فِی الْآخِرَهِ إِلَّا مَتاعٌ»^[۸۹]: خانه‏ها مى‏سازند و کاخ­ها بر افراشته و محکم مى‏کنند و خداوند می­فرماید: (خانه‏هایى ساخته‏اید، گویا در آنها ابدى خواهید بود، و چون جباران شکل و قیافه مى‏گیرید و رفتار مى‏کنید، از خدا بترسید و از وى اطاعت کنید) و خداوند می­فرماید: (و به زندگى دنیا سخت دلخوش شدند و زندگى دنیا نسبت به آخرت جز متاعى ناچیز نمى‏باشد).
که شاید مراد از این روایات این باشد که مردم همانند جباران و زورگویان زندگی می­ کنند و فریفته و دلبسته دنیا شده ­اند و لذا اگر روایت فوق را به صورت تعجبی معنا کنیم بهتر است که: «اینان چه خانه­هایی می­سازند و چه کاخ­های –مجلل و زیبایی- می­سازند که در آن نه رنگ و بوی خدا است و نه معنویت و همه زندگی­اشان را دنیا فرا گرفته است و به مستمندان توجهی ندارند».
و یا شاید مرادِ از این گونه خانه ساختن، برای در امان ماندن از ناامنی باشد که این ضعیف­تر از حالت اول است.
۲-۱-۲-۳-۲- تجمل­گرایی در مساجد
رسول­خدا۳ به سلمان فرمود: «یَا سَلْمَانُ إِنَّ عِنْدَهَا … تُزَخْرَفُ الْمَسَاجِدُ کَمَا تُزَخْرَفُ الْبِیَعُ وَ الْکَنَائِسُ‏ … وَ تَطُولُ الْمَنَارَاتُ»^[۹۰]: ای سلمان! آن وقت مسجدها را زینت به طلا کنند چنانچه معبد یهود و نصاری زینت شده و مناره­ها را طولانی سازند.
که این غیر از پاکیزه زیبا بودن مساجد است زیرا تجمل آن است که زیبایی در حدی باشد که از توجه مردم به معنویات کاسته شود چرا که روح انسان هر چه به سمت راحتی و آسایش مادی سوق داده شود نمی­تواند در مسیر کمال پیش رود چرا که در بین راه متوجه زخارف دنیا گردیده است.
۲-۱-۲-۴- خوردن مال یتیم
از دیگر انحرافات در آخرالزمان خوردن مال یتیم است که به حالات زیر نمود پیدا می­ کند.
۲-۱-۲-۴-۱- خوردن مال یتیم با فریب دادن
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ مَنْ أَکَلَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى یُحَدَّثُ‏ بِصَلَاحِهِ»^[۹۱]: هر گاه دیدى کسى که مال یتیم می­خورد در عین حال از صلاح و خوبى خود خبر می­دهد.
۲-۱-۲-۴-۲- حلال دانستن خوردن مال یتیم

اعتراض نسبت به اقدامات اجرایی ممکن است از طرف مؤدی مالیاتی و یا از طرف شخص ثالثی غیر از مؤدی بعمل آید. ماده ۲۱ آئین نامه اجرایی وصول مالیاتها تصریح می دارد که هرگاه مؤدی حین بازداشت اموال حاضر باشد و ایرادی از جهات توقیف مستثنیات دین، توقیف مال مشاع و نیز اعتراض به لحاظ اوصاف مال توقیف شده از حیث مقدار،جنس، اندازه و… ننماید بعدا از جهات مذکور حق اعتراض نخواهد داشت اما در صورتیکه نسبت به آن ایراد و اعتراضی داشته باشد خلاصه این اعتراضات در ذیل این توقیف نامه نوشته خواهد شد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که بین موردی که مؤدی در حین بازداشت اموالش حاضر است و موردی که حاضر نیست باید تفکیک قائل شد بدین توضیح که در مواردیکه وی حاضر بوده است بعدا حق اعتراض نخواهد داشت اما درصورتیکه مؤدی در حین بازداشت اموال حاضر نباشد از مفهوم مخالف ماده مزبور برمی آید که بعدا حق اعتراض خواهد داشت.

گاهی اوقات ممکن است شخص ثالثی نسبت به عملیات اجرایی معترض باشد ماده ۵۶ آئین نامه در این خصوص مقرر می دارد هرگاه نسبت به مال غیرمنقول بازداشتی شخص ثالث نسبت به تمام یا قسمتی از آن ادعای حق کند عملیات اجرایی در صورتی متوقف می شود که دعوا مستند به سند رسمی بوده و تاریخ سند مقدم بر بازداشت مال غیرمنقول باشد و این امر مورد تائید هیأت حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده ۲۱۶ قانون مالیاتهای غیرمستقیم قرارگرفته باشد. ماده ۲۱۶ قانون مزبور تصریح می کند که مرجع رسیدگی به شکایات ناشی از اقدامات اجرایی راجع به مطالبات دولت اعم از حقیقی یا حقوقی که طبق مقررات اجرایی مالیاتها قابل مطالبه و وصول می باشد هیأت حل اختلاف مالیاتی خواهد بود که به شکایات مزبور به فوریت و خارج از نوبت رسیدگی می نماید که رأی مزبور قطعی و لازم الاجراء است.
تبصره ۱ این ماده مقرر می دارد در مورد مالیاتهای مستقیم درصورتیکه شکایت حاکی از این باشد که وصول مالیات قبل از قطعیت به موقع اجراء گذاشته شده است، هرگاه هیأت حل اختلاف مالیاتی شکایت را وارد دانست ضمن صدور رأی به بطلان اجرائیه حسب مورد قرار رسیدگی صادر یا نسبت به درآمد مشمول مالیات مؤدی رسیدگی و رأی صادر خواهد نمود که رأی مزبور قطعی است .تبصره ۲ ماده مزبور نیز که در مورد مالیاتهای غیرمستقیم می باشد بیان می دارد هرگاه شکایت اجرایی از این جهت باشد که مطالبه مالیات قانونی نیست مرجع رسیدگی به این شکایات نیز هیأت حل اختلاف مالیاتی خواهد بود و رأی هیأت مزبور در این ماده قطعی و لازم الاجراء است. البته مفاد این تبصره شامل جرایم قاچاق اموال موضوع عایدات دولت و بهای مال قاچاق ازبین رفته و نیز مشمول آن دسته از مالیاتهای غیرمستقیم که طبق مقررات مخصوص به خود باید در مراجع خاص حل و فصل شود نخواهد بود.
گاهی اوقات ممکن است اشخاص ثالث نسبت به اجرای رأی معترض باشند ماده ۵۹ آئین نامه اجرایی وصول مالیاتها که در ارتباط با مسئولیت تضامنی اشخاص ثالث در پرداخت مالیات است مقرر می دارد اشخاص ثالثی که پرداخت مالیات دیگری را تعهد یا ضمانت نموده و به موجب قانون مکلف به وصول و ایصال مالیات دیگری می باشند و نسبت به پرداخت مالیات مسئولیت تضامنی دارند اگر از اقدامات اجرایی شکایت نمایند صدور قرار توقف عملیات اجرایی موکول به نظر هیأت حل اختلاف مالیاتی و سپردن معادل مبلغ بدهی اعم از اصل و جرائم مربوطه می باشد؛ بنابراین شکایت از اقدامات اجرایی مانع جریان عملیات اجرایی نیست مگر اینکه هیأت حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده ۲۱۶ قانون مزبور برای رسیدگی قرار توقف عملیات اجرایی را صادر نماید. همان طورکه پیشتر نیز اشاره شد قرار مزبور وقتی صادر خواهد شد که شاکی معادل مبلغ بدهی اعم از اصل و جرایم و در مورد مؤدیانی که پس از ابلاغ برگ اجرایی شکایت می کنند به اضافه ده درصد وجه اضافی مقرر را به حساب سپرده و یا تضمین کافی بدهند در هر صورت هیأت مزبور به شکایت شاکی خارج از نوبت رسیدگی و تصمیم مقتضی اتخاذ خواهد نمود. در تبصره۱ ماده ۵۸ آئین نامه اجرایی وصول مالیاتها آمده است درصورتیکه هیأت مزبور دلایل شکایت را قوی بداند و یا شکایت شاکی مستند به سند رسمی یا احکام قطعی مراجع قضایی یا اسناد اداری باشد می تواند بدون اخذ تامین قرار توقف عملیات اجرایی صادر کند.«هیأت عمومی شورای عالی مالیاتی در اجرای بند ۳ ماده ۲۵۵ قانون مالیاتهای مستقیم مصوب اسفند ماه ۱۳۶۶ در جایی که عملیات اجرایی شروع شده است و سپس بعلت اعتراض مؤدی آرایی که مبنای قطعیت مالیات و مجوز آغاز عملیات وصول و اجراء بوده است نقض می شود بدین صورت اعلام رأی نموده است:
نقض آرایی که مبنای قطعیت مالیات و عملیات وصول و اجراء بوده اند اصولا به منزله رد قطعیت مالیات و به تبع آن مردود بودن عملیات اجرایی است؛ علیهذا ادامه توقیف و پلمپ و یا راکد نگه داشتن عملیات با آخرین وضعیت بوجود آمده در حقیقت به مفهوم بوجود آمدن ضرر و زیان احتمالی برای مؤدی و امری خارج از حیطه عمل قانون و مقررات مالیاتی است درنتیجه لازم است به محض وصول رأی از مراجع صلاحیتدار دایر بر نقض آرای صادره از اموال و حقوق مالی مؤدیان رفع توقیف و حسب مورد فک پلمپ بعمل آید.»^[۲۹]
گاهی اوقات ممکن است در اجرای آراء اشتباهی صورت بگیرد برای مثال ممکن است پس از صدور و ابلاغ برگ تشخیص مطالبه مالیات اشتباها از غیرمؤدی صورت بگیرد در این صورت اگر امکان رسیدگی، تشخیص و مطالبه مالیات از مؤدی واقعی با رعایت مواد ۱۵۶ و۱۵۷ قانون مالیاتهای مستقیم وجود داشته باشد موضوع توسط رئیس امور مالیاتی مربوطه در مهلت مقرر در ماده ۲۳۸ قانون مذکور(سی روز از تاریخ ابلاغ ) مورد رسیدگی و حل و فصل قرار می گیرد در غیر این صورت با ارجاع پرونده از سوی رئیس امورمالیاتی مربوطه پرونده در هیأت حل اختلاف مالیاتی مورد رسیدگی قرار می گیرد.
گاهی اوقات ممکن است در محاسبه ماخذ مالیات یا درآمد مشمول مالیات اشتباهی صورت بگیرد در این صورت ماده ۶۰ آئین نامه اجرایی پیش بینی نموده است که شکایت بعنوان اشتباه در محاسبه در مرحله اجرایی مانع ادامه عملیات اجرایی نخواهد بود. البته همانطور که قبلا نیزگفته شد در سایر موارد نیز شکایت از اقدامات اجرایی مانع جریان عملیات اجرایی نیست مگراینکه هیأت حل اختلاف مالیاتی با وجود شرایط مقرر یعنی پس از سپردن معادل مبلغ بدهی اعم از اصل وجرائم توسط شاکی در حساب سپرده یا دادن تضمین کافی قرار توقف عملیات اجرایی را صادر نماید.
همانطور که پیشتر گفته شد آرای قابل اعتراض به آن دسته از آراء گفته می شود که به علت اعتراض مؤدی یا شخص ثالثی غیر از مؤدی با رعایت مهلت مقرر قانونی قابل شکایت در مراجع بالاتر مالیاتی می باشد.علت اعتراض می تواند ناشی از غیر منطبق دانستن رٲی با موازین قانونی یا به دلیل وقوع اشتباه در صدور آن باشد. مواد ۲۳۸ و۲۳۹ و۲۴۲ قانون مالیاتهای مستقیم موارد اعتراض و اشتباه در آراء و نیز اشتباه در اخذ اضافه مالیات را پیش بینی نموده است و متعاقبا ترتیب اعتراض و نیز اصلاح اشتباه را در مقررات خویش گنجانده است که در ادامه به آن می پردازیم.
قانون مالیاتهای مستقیم مواد ۲۳۸ و۲۳۹ و۲۴۲ را به اعتراض نسبت به آرای مالیاتی اختصاص داده است و در این خصوص مراجعی را نیز مکلف به رسیدگی نموده است علاوه بر آن در دستورالعمل دادرسی مالیاتی مصوب مهرماه ۱۳۸۷ نیز به کیفیت اعتراض به آراء کمیسیون های مالیاتی توجه شده است.
ماده۲۳۸ قانون مالیاتهای مستقیم: در مواردیکه برگ تشخیص مالیات صادر و به مؤدی ابلاغ می شود چنانجه مؤدی نسبت به آن معترض باشد می تواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ شخصا یا بوسیله وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی مراجعه و با ارائه دلایل و اسناد و مدارک کتبا تقاضای رسیدگی مجدد نماید. مسئول مربوطه موظف است پس از ثبت درخواست مؤدی در دفتر مربوطه و ظرف مهلتی که بیش از سی روز از تاریخ مراجعه نباشد به موضوع رسیدگی و درصورتیکه دلایل و اسناد و مدارک ابراز شده را برای رد مندرجات برگ تشخیص کافی دانست آن را رد و مراتب را ظهر برگ تشخیص درج و امضاء نماید و درصورتیکه دلایل و مدارک ابرازی را مؤثر در تعدیل درآمد تشخیص دهد و نظر او مورد قبول مؤدی قرار بگیرد مراتب ظهر برگ تشخیص منعکس و به امضای مسئول مربوط و مؤدی خواهد رسید و هرگاه دلایل و اسناد و مدارک ابرازی مؤدی را برای رد برگ تشخیص یا تعدیل درآمد مؤثرتشخیص ندهد باید مراتب را مستدلا در ظهر برگ تشخیص منعکس و پرونده امررا برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع نماید.
با بررسی ماده فوق الذکر و بندهای ۱ و۳ دستورالعمل دادرسی مالیاتی مصوب ۱۳۸۷ جهت رسیدگی به اعتراض مؤدی نسبت به برگ تشخیص مالیات یا برگ مطالبه مالیات تکلیفی می توان به یکی از طرق ذیل اتخاذ تصمیم نمود:
الف) در صورتیکه دلایل و اسناد و مدارک ابراز شده مؤدی از طرف اداره امور مالیاتی مؤثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص داده شود و نظر آن اداره مورد قبول مؤدی واقع شود مراتب مستدلا در ظهر برگ تشخیص منعکس و پس از امضاء رئیس اداره امور مالیاتی مربوطه و مؤدی و ثبت آن جهت صدور برگ قطعی حداکثر ظرف مدت ده روز و انجام مراحل وصول مالیات به واحد مالیاتی مربوطه ارجاع می شود.
ب) اگر اداره امورمالیاتی دلایل ابرازی را مؤثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص ندهد و نظر آن اداره مورد قبول مؤدی واقع شود مراتب مستدلا در ظهر برگ تشخیص منعکس و با امضاء رئیس اداره امور مالیاتی مربوط و مؤدی و ثبت آن جهت صدور برگ قطعی حداکثر ظرف مدت ده روز و انجام مراحل وصول مالیات به واحد مالیاتی مربوطه ارجاع می شود.
ج ) اگر دلایل ابرازی مؤدی توسط اداره امور مالیاتی مؤثر در تعدیل درآمد مشمول مالیات تشخیص داده نشود و نظر آن اداره مورد قبول مؤدی واقع نگردد مراتب مستدلا در ظهر برگ تشخیص منعکس و پس از امضاء رئیس اداره امورمالیاتی مربوطه و مؤدی و ثبت آن حداکثر ظرف مدت ۵ روز پرونده جهت درخواست تعییین وقت از دبیرخانه هیاتهای حل اختلاف مالیاتی ظرف همین مدت و انجام امور قانونی بعدی به واحد مربوطه ارجاع می شود و در این مرحله مؤدی می تواند جهت احاله پرونده برای رسیدگی توسط هیات حل اختلاف مالیاتی فرم اعتراض مخصوص را تکمیل و حداکثر ظرف مدت ۱۰ روز به دبیرخانه هیات های مربوطه ارائه نموده و رسید دریافت دارد. در ماده ۲۳۹ قانون مالیاتهای مستقیم آمده است که درصورتیکه مؤدی ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات قبولی خود را کتبا نسبت به آن اعلام کند یا مالیات مورد مطالبه را به ماخذ برگ تشخیص پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را بدهد یا اختلاف موجود بین خود و اداره امور مالیاتی را به شرح ماده ۲۳۸ این قانون مرتفع نماید پرونده امر از لحاظ میزان درآمد مشمول مالیات مختومه تلقی می گردد و در مواردیکه مؤدی ظرف سی روز کتبا اعتراض ننماید و یا در مهلت مقرر در ماده مذکور به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه نکند برگ تشخیص مالیات قطعی است اما درصورتیکه در مهلت مقرر (سی روزازتاریخ ابلاغ ) کتبا اعتراض نماید پرونده برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می گردد.
تبصره ماده ۲۳۹ قانون مزبورصراحتا اعلام داشته است که اگر ابلاغ برگ تشخیص به صورت ابلاغ قانونی بوده باشد و مؤدی مالیاتی هیچ اقدامی بعمل نیاورد این امر در حکم اعتراض به برگ تشخیص شناخته
می شود و رسیدگی مجدد پرونده مالیاتی در مرجع مالیاتی بدوی صورت می گیرد.
گاهی اوقات ممکن است در رٲی صادره از لحاظ اضافه مالیات و یا در محاسبه درآمد مشمول مالیات و یا در تنظیم ونوشتن رٲی اشتباهی صورت بگیرد که هر یک از این موارد جداگانه در مواد ۲۴۲ و۲۴۳ و ۲۴۹ قانون مالیاتهای مستقیم مورد بررسی قرارگرفته است که در ادامه به آن می پردازیم.
در مواردیکه مؤدی به برگ تشخیص مالیات یا برگ مطالبه مالیات های تکلیفی اعتراض دارد می تواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ شخصا یا توسط وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی و یا دبیرخانه هیأتهای حل اختلاف مالیاتی ذیربط مراجعه و با تکمیل فرم های مخصوص و ارائه دلایل و اسناد و مدارک اعتراض خود را کتبا تسلیم نماید. برگ اعتراض مؤدی باید بر روی فرم خاصی که به همین منظور تهیه شده صورت گرفته و مشتمل بر موارد ذیل باشد:
۱- در خصوص اشخاص حقیقی: نام ونام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، محل صدور، شماره ملی، شماره اقتصادی و نشانی دقیق محل سکونت یا محل کار با ذکرکد پستی و تلفن تماس، نشانی الکترونیکی .
۲- درخصوص اشخاص حقوقی: نام شخص حقوقی، شماره و تاریخ ثبت، محل ثبت، شماره پرونده و شماره اقتصادی، شماره شناسایی ملی، نشانی قانونی، کد پستی ده رقمی، تلفن تماس، دورنگار، نشانی الکترونیکی، منبع مالیاتی مورد اعتراض ، اداره کل امور مالیاتی، اداره امور مالیاتی ، واحد مالیاتی.
۳- عملکرد سال یا سالهای مورد اعتراض به تفکیک هرسال با ذکر شماره و تاریخ برگ تشخیص یا برگ اجرایی.
۴- خواسته و اعتراض مؤدی به صورت مشروح و دقیق
۵- تصاویر و اسناد و مدارکی که به پیوست اعتراض خود ارائه می نماید
۶- امضاء یا اثرانگشت مؤدی مالیاتی یا وکیل تام الاختیار یا دارندگان حق امضاء براساس آخرین تصمیمات مجامع عمومی مستند به روزنامه رسمی همراه با مهر اشخاص حقوقی.
هرگاه اعتراض مؤدی توسط وکیل یا نماینده قانونی او یا ولی یا وارث یا وصی یا قیم بعمل می آید تصویر مدارکی که اثبات کننده سمت وی باشد باید به پیوست ارائه گردد؛ فرم اعتراض باید توسط مؤدی یا وکیل یا نماینده قانونی وی تنظیم گردیده و در قبال اخذ رسید حسب مورد به اداره امور مالیاتی یا دبیرخانه هیأت های مربوطه تسلیم شود اداره امور مالیاتی یا دبیرخانه هیاتها مکلفند اعتراض مؤدی را در دفتر مربوطه ثبت و رسید ارائه نمایند.
مؤدیان مالیاتی که اعتراض خود را از طریق پست سفارشی ارسال می نمایند تاریخ تسلیم اعتراضیه به پست تاریخ تسلیم به مرجع مالیاتی ذیربط محسوب می گردد.
به استناد بند ۶ دستورالعمل دادرسی مالیاتی مصوب ۱۳۸۷ مؤدیان مالیاتی باید رونوشت یا تصویر خوانای مدارک خود را به پیوست فرم اعتراض ارائه نمایند برابری رونوشت یا تصویر اسناد و مدارک با اصل
می بایست توسط دبیرخانه و یا اعضای هیاتهای حل اختلاف مالیاتی گواهی شود؛ درصورتیکه رونوشت یا تصویر سند در خارج از کشور تهیه شده باشد برابری آن با اصل مدارک می بایست در دفتر یکی از سفارتخانه ها یا کنسولگری های جمهوری اسلامی ایران گواهی شده باشد و چنانچه اسناد و مدارک استنادی به زبان فارسی نباشد باید پس از ترجمه آنها توسط مترجم رسمی دادگستری و تائید مامورین کنسولی تسلیم شود در غیر این صورت به مدارک استنادی به سایر زبان ها که بدون رعایت این ماده ارائه گردد در هیاتهای حل اختلاف مالیاتی ترتیب اثر داده نخواهد شد. درصورتیکه مؤدی مالیاتی به نحوه ارزیابی دارائی ها از سوی واحد مالیاتی ذیربط معترض باشد نیز می تواند برابر فرم مربوط اعتراض و درخواست استفاده از خدمات کارشناس رسمی دادگستری را با قبول هزینه آن به دبیرخانه هیات حل اختلاف مالیاتی اعلام دارد دبیرخانه مربوطه موظف است ضمن ثبت درخواست مؤدی و تعیین کارشناس رسمی دادگستری و اخذ گزارش وی حداکثر ظرف مدت ۶۰ روز نسبت به احاله پرونده به هیأت حل اختلاف مالیاتی جهت صدور رأی اقدام نماید.
مبحث دوم- آیین رسیدگی به اعتراض نسبت به آرای کمیسیون های مالیاتی
پس از بررسی کیفیات اعتراض نسبت به آرای کمیسیون های مالیاتی و تشریفات مربوط به آن مناسب است به بررسی آیین رسیدگی به اعتراض نسبت به این آرا ء پرداخته شود.
بند ۳۵ دستورالعمل دادرسی مالیاتی مصوب ۱۳۸۷ تصریح می کند هرگاه رسیدگی به اعتراض مؤدی در گرو رسیدگی به پرونده مالیاتی دیگری باشد هیأت می تواند با صدور قرار رسیدگی و تجدید وقت، رسیدگی به اعتراض مؤدی را به بعد از اعلام نظر کارشناسی موکول نماید و چنانچه رسیدگی به اعتراض مؤدی منوط به اثبات ادعایی باشد که رسیدگی به آن در صلاحیت مرجع دیگری است رسیدگی به اختلاف تا اتخاذ تصمیم از مرجع صلاحیت دار متوقف می شود در این مورد مؤدی مالیاتی مکلف است ظرف یک ماه در مرجع صالح اقامه دعوا نموده و رسید آن را به دبیرخانه هیأت حل اختلاف مالیاتی تسلیم نماید در غیر این صورت خواسته مؤدی به موجب قراری توسط هیأت حل اختلاف مالیاتی بررسی و رٲی مقتضی صادر می شود.
گاهی اوقات ممکن است پس از صدور و ابلاغ برگ تشخیص مطالبه مالیات از غیرمؤدی صورت گرفته باشد در این صورت درصورتیکه امکان رسیدگی و مطالبه مالیات از مؤدی واقعی با رعایت مواد ۱۵۶ و۱۵۷ قانون مالیاتهای مستقیم وجود داشته باشد با تسلیم اعتراض موضوع توسط رئیس امور مالیاتی مربوطه در مهلت مقرر در ماده ۲۳۸ قانون مزبور( سی روز از تاریخ ابلاغ) مورد رسیدگی و حل و فصل قرار می گیرد در غیر اینصورت با ارجاع پرونده از سوی رئیس امور مالیاتی ذیربط در اجرای تبصره ماده ۱۵۷ قانون مزبور پرونده در هیأت حل اختلاف مالیاتی مورد رسیدگی قرار می گیرد؛ به طور کلی در صورتیکه مؤدیان مالیاتی به نحوه رسیدگی به پرونده مالیاتی خود اعتراض داشته باشند می توانند راه های متعددی را برای رفع اختلاف خویش با اداره امور مالیاتی برگزینند که عبارتند از:
۱- مراجعه به اداره امور مالیاتی : درمواردیکه برگ تشخیص مالیات صادر و به مؤدی ابلاغ می شود و مؤدی نسبت به آن معترض است می تواند ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ شخصا یا توسط وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی مراجعه و با ارائه دلایل و اسناد و مدارک کتبا تقاضای رسیدگی مجدد نماید در این صورت پس از ثبت درخواست مؤدی در دفتر مربوطه و ظرف مهلتی که بیش از سی روز از تاریخ مراجعه نباشد رئیس امور مالیاتی و یا ممیز کل موظف است به موضوع رسیدگی نماید در این مرحله سه وضعیت ممکن است پیش آید:
الف) اگر دلایل و اسناد و مدارک ابرازی مؤدی برای رد مندرجات برگ تشخیص کافی باشد رئیس امور مالیاتی و یا ممیز کل ضمن رد مندرجات مراتب را در ظهر برگ تشخیص درج و امضاء می نماید.
ب) در صورتیکه رئیس امور مالیاتی و یا ممیزکل براساس اسناد و مدارک ارائه شده تشخیص دهد درآمد مؤدی قابل تعدیل می باشد و این امر مورد قبول مؤدی نیز قرار بگیرد در این حالت می بایست مراتب منبع مورد توافق در ظهر برگ تشخیص درج و به امضای مسئول مربوطه و مؤدی مالیاتی و یا وکیل تام الاختیار وی برسد.
ج) اگر رئیس اداره امور مالیاتی یا ممیزکل اسناد و مدارک ارائه شده توسط مؤدی را برای رد برگ تشخیص یا تعدیل درآمد مؤثر تشخیص ندهد باید دلایل عدم قبول مدارک در ظهر برگ تشخیص منعکس و پرونده مؤدی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع گردد.
۲- رسیدگی مجدد پرونده مالیاتی در مرجع هیأت حل اختلاف بدوی : اگر ابلاغ برگ تشخیص براساس مقررات تبصره ماده ۲۰۳ و ماده ۲۰۸ قانون مالیاتهای مستقیم بصورت ابلاغ قانونی بعمل آمده باشد و مؤدی مالیاتی هیچ اقدامی بعمل نیاورد این امر در حکم اعتراض به برگ تشخیص تلقی می شود و نیز اگر مؤدی ظرف مهلت سی روز از تاریخ ابلاغ کتبا به برگ تشخیص اعتراض نماید پرونده جهت رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی بدوی که متشکل از سه نفر که شامل یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور، یک نفر قاضی اعم از شاغل یا بازنشسته و یک نفر نماینده اتاق بازرگانی یا مجامع حرفه ای یا تشکل های صنفی و… است ارجاع داده می شود. بدین ترتیب هنگامی که زمان تشکیل جلسه هیات تعیین گردید برگ دعوت به هیات حل اختلاف مالیاتی به طرفین ابلاغ می شود. فاصله تاریخ ابلاغ و روز تشکیل جلسه رسیدگی هیأت نباید کمتر از ده روز باشد مگر به درخواست مؤدی و موافقت واحد مربوطه؛ جلسات هیأت مزبور با حضور سه نفر رسمی است و رٲی هیأت با اکثریت آراء قطعی و لازم الاجرا است ولی نظر اقلیت باید در متن رأی قید شود.
۳- رسیدگی مجدد پرونده مالیاتی در مرجع هیأت حل اختلاف تجدیدنظر: پس از آنکه هیأت حل اختلاف مالیاتی بدوی تشکیل و رأی مقتضی صادر و به مؤدی ابلاغ نمود درصورتیکه مؤدی به هر دلیل نسبت به رٲی صادره اعتراض داشته باشد می تواند ظرف مهلت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رٲی به هیأت تجدید نظر مراجعه و تقاضای رسیدگی مجدد نماید. تبصره ۱ ماده ۲۴۷ قانون مالیاتهای مستقیم تصریح نموده است که مؤدی مالیاتی برای شرکت در هیأت تجدید نظر مکلف است مقدار مالیات مورد قبول خود را پرداخت کرده و نسبت به مازاد بر آن اعتراض خود را در مدت مقرر تسلیم نماید. لازم به ذکر است که نمایندگان عضو هیأتهای حل اختلاف مالیاتی نباید قبلا نسبت به موضوع مطروحه اظهار نظر داشته یا رأی داده باشند .
درصورتیکه رأی صادره هیات بدوی از سوی یکی از طرفین مورد اعتراض تجدید نظرخواهی قرارگرفته باشد در مرحله تجدید نظر فقط به ادعای آن طرف رسیدگی و رأی صادر خواهد شد؛ رأی هیات باید متضمن اظهار نظر موجه نسبت به اعتراض مؤدی بوده و در صورت اتخاذ تصمیم به تعدیل درآمد مشمول مالیات، جهات و دلایل آن توسط هیأت در متن رٲی قید شود.
۴- رسیدگی به پرونده مالیاتی در شورای عالی مالیاتی : چنانچه مؤدیان نسبت به رٲی قطعی صادره از سوی هیأت حل اختلاف مالیاتی معترض باشند می توانند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رٲی مزبور به شورای عالی مالیاتی مراجعه نموده و پس از تنظیم و تکمیل فرم مدارک خود را که شامل تصویر رٲی هیات و سایر اسناد و مدارک مثبته می باشد به این شورا تحویل و تقاضای رسیدگی مجدد نمایند ضمنا در این مرحله مؤدیان بایستی به میزان مالیات مورد رٲی ، وجوه نقد یا تضمین سپرده بانکی و یا وثیقه ملکی یا ضامن معتبر که اعتبار ضامن مورد قبول اداره مالیاتی باشد معرفی کنند در این صورت رأی هیات حل اختلاف مالیاتی تا صدور رأی شورای عالی مالیاتی موقوف الاجراء می گردد.شورای عالی مالیاتی نیز موظف است بدون ورود به ماهیت امر صرفا از لحاظ رعایت تشریفات و کامل بودن رسیدگی های قانونی و مطابقت آن با قوانین ومقررات موضوعه به صورت شکلی به موضوع رسیدگی نماید. در صورت نقض رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی توسط شورای عالی مالیاتی، پرونده برای رسیدگی مجدد به هیات حل اختلاف مالیاتی دیگری احاله خواهد شد و هیات مزبور باید در رسیدگی مجدد ضمن توجه به مقررات مربوطه نظر شورای عالی مالیاتی را رعایت نماید.
۵- مراجعه به هیأت موضوع ماده ۲۵۱ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم : ممکن است اعتراض مؤدی در مورد مالیاتهای قطعی موضوع قانون مالیاتهای مستقیم و نیز مالیاتهای غیرمستقیم که در مرجع دیگری قابل طرح نیست صورت گرفته باشد و ادعای غیرعادلانه بودن مالیات مستند به مدارک و دلایل کافی از طرف مؤدی باشد در این صورت مؤدی می تواند با استناد به مدارک و دلایل مزبور تقاضای رسیدگی مجدد نماید که به استناد ذیل ماده ۲۵۱ مکرر قانون مزبور وزیر اقتصاد و دارائی پرونده را به هیاتی مرکب از سه نفر به انتخاب خود جهت رسیدگی ارجاع می نماید که رٲی هیات مزبور به اکثریت آراء قطعی و لازم الاجرا است.
۶- مراجعه به هیأت حل اختلاف موضوع ماده ۲۱۶ قانون مالیاتهای مستقیم : مرجع رسیدگی به شکایات ناشی از اقدامات اجرائی راجع به مطالبات دولت از اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی است که طبق مقررات اجرائی مالیاتها قابل مطالبه و وصول می باشد که به این شکایات به فوریت و خارج از نوبت رسیدگی شده و رأی صادره قطعی و لازم الاجرا است.
بند ۳۴ دستور العمل دادرسی مالیاتی مصوب ۱۳۸۷ تصریح می دارد در صورت تقاضای استرداد اعتراض یا قبول مالیات مطالبه شده از سوی مؤدی، هیأت مربوطه می بایست رٲی مقتضی مبنی بر تائید درآمد مشمول مالیات صادر نماید.
اشتباه در آرای مالیاتی ممکن است از نوع اشتباه در اضافه مالیات دریافت شده و یا اشتباه در تنظیم و نوشتن رٲی یا محاسبه ماخذ مالیات صورت گرفته باشد و یا می تواند از نوع اشتباه در مطالبه مالیات از غیرمؤدی باشد؛ اشتباه از لحاظ اضافه مالیات اخذ شده از مؤدی در ماده ۲۴۲ قانون مزبور پیش بینی شده است که مطابق آن اداره امور مالیاتی موظف است در این صورت اضافه مالیات دریافت شده را از محل وصولی جاری ظرف یک ماه به مؤدی پرداخت کند و نیز در تبصره این ماده برای مبلغ اضافه دریافتی خسارت ۱.۵ درصد در ماه از تاریخ دریافت تا زمان استرداد مقرر شده است که به مؤدی پرداخت خواهد شد البته پرداخت خسارت در این حالت کاملا تازگی داشته و نرخ خسارت نیز قابل توجه است؛ ضمنا برخلاف گذشته این حکم منحصر به موارد اشتباه در محاسبه نیست و استرداد مالیات شامل مورد اضافه دریافتی به سایر علل را نیز در بر می گیرد اما در صورتیکه اداره امور مالیاتی درخواست استرداد بعمل آمده از طرف مؤدی را وارد نداند مطابق ماده ۲۴۳ قانون مزبور مؤدی می تواند ظرف سی روز از تاریخ اعلام نظر اداره یاد شده از هیأت حل اختلاف مالیاتی درخواست رسیدگی نماید رٲی هیأت مزبور در این مورد قطعی و غیرقابل تجدید نظر است و در صورت صدور رٲی به استرداد، اداره مربوطه طبق قسمت اخیر ماده ۲۴۲ این قانون ملزم به اجرای آن خواهد بود.
گاهی اوقات ممکن است در تنظیم و نوشتن رٲی هیأت حل اختلاف مالیاتی اشتباهی در محاسبه ماخذ یا درآمد مشمول مالیات صورت بگیرد؛ در این صورت قبل از صدور برگ اجرائی هیأت مربوطه رٲسا به درخواست مؤدی یا اداره امور مالیاتی به موضوع رسیدگی و رٲی را تصحیح می کند رٲی اصلاحی به مؤدی ابلاغ خواهد شد تسلیم رٲی اصلی بدون رٲی اصلاح شده ممنوع می باشد و آن بخش از حکم موضوع رٲی که مورد اشتباه نبوده در صورت قطعیت اجراء خواهد شد.
در برخی از مواقع نیز ممکن است اشتباه در شخص مؤدی صورت گرفته باشد بدین معنا که به اشتباه مطالبه مالیات از غیرمؤدی بعمل آمده باشد در این صورت با تسلیم اعتراض درصورتیکه امکان رسیدگی و مطالبه مالیات از مؤدی واقعی با رعایت مواد ۱۵۶ و۱۵۷ قانون مالیاتهای مستقیم وجود داشته باشد موضوع توسط رئیس امور مالیاتی مربوطه در مهلت مقرر در ماده ۲۳۸ (سی روز از تاریخ ابلاغ ) مورد رسیدگی و حل و فصل قرار می گیرد در غیر این صورت با ارجاع پرونده از سوی رئیس امور مالیاتی مربوطه در اجرای تبصره ماده ۱۵۷ قانون مالیاتهای مستقیم پرونده در هیأت حل اختلاف مالیاتی مورد رسیدگی قرار می گیرد.
فصل چهارم- تبیین اختلافات مالیاتی و بررسی مراجع صلاحیتدار در حل و فصل آن
به طور معمول اختلافات مالیاتی از تبعات و عواقب تشخیص و مطالبه مالیات است و چنین به نظر می رسد که این اختلافات قبل از هر چیز برآیند عملکرد مأمورین مالیاتی در سازمان تشخیص باشد؛ البته باید اذعان نمود که ضعف عملکرد سازمان در بخش تشخیص خود معلول عواملی از قبیل سستی بنیان های مطالعاتی وتحقیقاتی، کمبود یا نبود داده های پایه ای در بخش های مختلف اقتصادی، آشفتگی در نظام بازار، نظام اداری ناکارآمد و فیزیک اداری فرسوده می باشد؛ رشد بی برنامه و لجام گسیخته شهرها و عدم وجود کاداسترهای شهری و مالی مزید بر علت بوده و نتیجه همه اینها ناکارآمدی و ضعف سازمان تشخیص را در پی داشته است؛ در اینجا ذکر این نکته ضروری است که «منظور از تشخیص مالیات محاسبه و تعیین مبلغ مالیات است که مؤدی می بایست بپردازد و از طریق نرخ قانونی است که میزان مالیات مشخص می شود این مرحله بسیار مهم و حائز اهمیت است ؛ از آنجا که به موجب قانون اعلام ماخذ مشمول مالیات و خصوصیات و ارزش آن از طریق تسلیم اظهارنامه مالیاتی امکان پذیر می باشد ممکن است در برخی موارد همکاری داوطلبانه مؤدی وجود نداشته باشد و برخی از مؤدیان میل به تقلب داشته باشند و از تسلیم واقعی اظهارنامه خود امتناع نمایند که این امر خود منجر به فرار مالیاتی و عدم تامین اصل تساوی در مالیات ستانی
می شود.»^[۳۰]
اگر تشخیص مالیات بر مبنای غیرصحیح و نادرست استوار گردد و از قرائن و شواهد محکم و قابل استناد بی بهره باشد اعتراض و نارضایتی مؤدی را در پی خواهد داشت؛ هرچند در برخی موارد تجربه نشان داده است گاهی اوقات موارد نارضایتی مؤدی مالیاتی نه به خاطر مالیات سنگین و ناعادلانه بلکه به دلیل عدم آگاهی کامل مأمورین مالیاتی در زمینه تخصصی شغلی خویش بوده است. علاوه بر ضعف در سازمان تشخیص عوامل دیگری از قبیل اشتباهات احتمالی رایج، ضعف فرهنگ عمومی مالیات پردازی، میل مؤدیان به فرار از پرداخت مالیات و یا به تعویق انداختن آن، نارسائی در بخش قوانین مالیاتی،عملکرد ضعیف و غیرمطلوب دولت در زمینه خدمت دهی به اشخاص و زمینه های تاریخی مالیات گریزی از فاکتورهای دیگری هستند که در افزایش آمار تعداد اعتراضات به پرونده های مالیاتی مؤثرند.
متعاقب وجود اختلافات و اعتراضات مؤدیان به پرونده های مالیاتی تشکیل مراجعی جهت حل و فصل اختلافات ضروری می باشد. قانونگذار در راستای حمایت از حقوق مؤدیان و جلوگیری از سوء استفاده دولت از حق حاکمیت خود در جهت تضییع حقوق مردم مراجعی را جهت رسیدگی به اعتراضات مؤدیان پیش بینی نموده است که به صورت سلسله مراتب، اختلافات مالیاتی را مورد رسیدگی قرار می دهند که در ادامه به اقسام این اختلافات و نیز تبیین مراجع صلاحیتدار و وظایف و اختیارات آنها خواهیم پرداخت.
مبحث اول- مبانی اختلافات مالیاتی و تبیین اقسام آن
اگرچه اکثریت قریب به اتفاق اعتراضات مؤدیان مالیاتی و همچنین اعتراضات مأموران مالیاتی درباره مبلغ مالیات می باشد معهذا چون در هر یک از منابع مالیاتی عوامل مختلفی موجب تعیین مبنای مالیات می باشد و اعتراض به مالیات در واقع اعتراض به یک یا چند عامل از عوامل مزبور است شناسائی مبانی یا
ریشه های اختلافات مالیاتی برحسب منابع مالیاتی مقرر در قانون مالیاتهای مستقیم ضروری است براساس قانون مالیاتهای مستقیم مصوب اسفند ماه ۱۳۶۶ و اصلاحیه مصوب۲۷ /۱۱/۱۳۸۰ منابع مالیاتهای مستقیم عبارتند از مالیات بر دارائی و مالیات بر درآمد.
زیر مجموعه مالیات بر دارائی شامل مالیات بر ارث و حق تمبر و زیر مجموعه مالیات بر درآمد شامل مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی می باشد.
«اقسام اختلافات مالیاتی که ممکن است در اداره مالیات مطرح شود عبارتند از:
الف- اختلافات مالیاتی در مورد مالیات بر ارث؛ مقررات مالیات بر ارث، حبس، نذر، وقف و وصیت ضمن مواد ۱۷ الی ۴۳ قانون بیان شده است. با مطالعه مقررات مربوطه مشخص می شود عمده اختلافاتی که ممکن است در تعیین و مطالبه مالیات بر ارث بروز نماید عبارتند از: