۱_۲_۲ فیزیولوژی اسپرم سگ و نحوه آنالیز اسپرم
فیزیولوژِی تولید مثل دام نر شامل تولید اسپرم، انتقال و ورود آن به دستگاه تولید مثل ماده و باروری تخمک می باشد. هر گونه اختلالی در این روند فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی می تواند روی باروری تاثیر بگذارد .
اسپرم سازی به وسیله محور هیپوتالاموس–هیپوفیز-بیضه کنترل می شود.
بخشهای لوله ای دستگاه تولید مثل نر شامل اپیدیدیم، وازدفران، میزراه، پروستات و قضیب مسئول بلوغ، ذخیره و انتقال اسپرماتوزوا و مایع منی به دستگاه ماده در طول دوره فحلی می باشد.
بیضه ها در قسمت عقبی شکمی اسکروتوم و خارج از شکم قرار دارد. خارج قرار گرفتن بیضه ها از شکم برای تنظیم دمای بیضه الزامی است، پروسه اسپرم سازی به دمای بالای داخلی بدن حساس است همچنین درجه حرارت به وسیله انتقال گرما بین سرخرگ و سیاهرگ بیضه در محل شبکه عروقی پیچک مانند،کنترل می شود. فعایت غده عرق اسکروتوم، نازکی پوست و مهم تر از همه تغییر موقعیت بیضه ها نسبت به بدن به وسیله ماهیچه کریمستر در تنظیم درجه حرارت نقش دارد.(جانسون،۲۰۰۱)

بیضه ها دارای سه نوع سلول هستند که مسئول تولید اسپرم است: اسپرماتوگونیا، سرتولی و سلول های لیدیگ. سلول های سرتولی و لیدیگ تحت کنترل محور هورمونی هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه است. هورمون GnRH از هیپوتالاموس آزاد می شود، که این هورمون باعث تحریک ترشح هورمون لوتئینی کننده و هورمون تحریک کننده رشد فولیکول از هیپوفیز می شود. هورمون روی سلول های لیدیگ و سرتولی تاثیر می گذارد، باعث تحریک تولید تستسترون از سلول های لیدیگ و ساخت پروتئین باند شونده به اندروژن و تبدیل تستسترون به استروژن در سلول های سرتولی می شود.(نوکاس،۲۰۰۱)
تستسترون که به گردش خون محیطی آزاد می شود به وسیله احیا کننده ی ۵-آلفا در بافت های مختلف مثل پروستات و فولیکول مو به دی هیدرو تستسترون تبدیل می شود و مسئول بروز بسیاری از صفات ثانویه جنسی بخصوص در زمان جنینی می باشد.(جانسون و نوکاس،۲۰۰۱)
بازخورد منفی روی گنادوتروفین ها به وسیله تاثیر مستقیم تستسترون و استروژن روی هیپوتالاموس ایجاد می شود. اینهیبین هورمون دیگری است که توسط سلول سرتولی تولید می شود و به وسیله بازخورد منفی روی هیپوفیز از آزاد سازی FSH جلوگیری می کند.(نوکاس،۲۰۰۱) سلول های سرتولی مسئول حمایت از اسپرماتوزوا هستند، به طوری که مواد غذایی ضروری را تامین می کند و همچنین سلول های هاپلویید از حمله دستگاه ایمنی حفظ می کند. این سد دفاعی، به نام سد خونی-بیضوی برای زنده ماندن و مراحل پیشرفت اسپرماتوزوا ضروری است.(راسل و همکاران۱۹۸۰،وکامبروسیو،۲۰۰۳)
تستسترون مسئول چسبندگی بین اسپرماتوسیت های بالغ و سلول های سرتولی است .(چنگ،۲۰۱۰)
سلول های لیدیگ که با نام سلول های بینابینی نیز شناخته می شوند، از سلول های سرتولی و اسپرماتوگونیا به وسیله غشاء پایه جدا شده اند و توسط بافت پیوندی، لنفاوی و عروقی خونی که ارتباط بسته ای دارند حمایت می شود.(جانسون،۲۰۰۳)
سلول های لیدیگ بافت پیوندی و عروقی قسمتی از بافت بینابینی پارانشیم بیضه است،همانطور که گفته شد از سلول های سرتولی و زایا به وسیله غشاء پایه جدا می شود. اپیتلیوم سمینی فرها، در سمت مخالف غشا پایه قرار دارند و به سه بخش تقسیم می شوند: پایه، عمقی و سطحی.اهمیت این بخش ها در گسترش بیشتر قسمت های اسپرم سازی است. اپیتلیوم سمینی فرها شبکه ای از لوله های به هم پیچیده را تشکیل می دهد که به لوله های وسط بیضه وصل می شوند و ساختمان ماکروسکوپی که مدیاسیتینوم نامیده می شود را تشکیل می دهد.(جانسون،۲۰۰۳) این قسمت، محل اصلی جمع شدن اسپرماتوزوا در بیضه قبل از انتقال به لوله های آوران و به سر اپیدیدیم است.در این جا آخرین مرحله شکل گیری اسپرماتوزوا اتفاق می افتد.
۲_۲_۲ اسپرم سازی
تبدیل سلول های زایا اولیه به اسپرماتوزوا است که قابلیت باروری تخمک را دارند. این پروسه به چندین مرحله تقسیم می شود: میتوز، میوز، اسپرمیوژنر.(هس و همکاران،۲۰۰۸ و ونگ و همکاران،۲۰۰۹)
در طول میتوز سلول های ابتدایی نوع اسپرماتوگونیا A تقسیم و ذخیره سازی می شود به این وسیله بر مرگ سلولی ناشی از مواد طبیعی غلبه می کنند. بنابرین سلولهای اولیه زایا برای تولید اسپرم در طول زندگی وجود دارند. بعضی از سلول های نوع A برای تولید تستسترون انتخاب می شوند. نوع B اسپرماتوگونیا به میتوز خود ادامه می دهند و در آخرین میتوز تبدیل به اسپرماتوسیت اولیه می شوند.(هس و همکاران،۲۰۰۸)
تقسیم میوز در مرحله لپتوتن شروع می شود و در این زمان اسپرماتوسیت به سد خونی بیضه ای یا محل اتصال سلول های سر تولی متصل می شود از قسمت های عمقی اپیتلیوم سمینی فرها عبور می کند.(نوکاس،۲۰۰۱ و هس و همکاران،۲۰۰۸)
میوز۱ شبیه به میتوز یک اسپرماتوسیت ثانویه دیپلویید تولید می کند و میوز ۲ که در پشت سد خونی بیضه ای اتفاق می افتد اسپرماتوسیت هاپلویید که اکنون از سلول های دیگر بدن از نظر آنتی ژنی متفاوت است تولید می کند. به این ترتیب ۴ سلول اسپرماتید از یک سلول اسپرماتوسیت اولیه تولید می شود.
اسپرم سازی به ۴ مرحله تقسیم می شود: گلژی، ظرفیت پذیری، اکروزومال و بلوغ. در فاز گلژی، لوله های گلژی آنزیم های ضروری برای بلوغ سیستم اکروزوم را تولید می کنند و موقعیت آن را در بالای هسته اسپرم مشخص می شود.(هس و همکاران،۲۰۰۸) مرحله بعدی، ظرفیت پذیری است، در این مرحله اکروزوم با هسته تماس پیدا می کند و یک سوم طول هسته را می پوشاند. در ادامه فاز اکروزومال، که مهاجرت سیستم اکروزومال به سطح شکمی اسپرماتید است. آخرین مرحله اسپرم سازی، نازک شدن اکروزوم و مهاجرت است که قسمت بیشتر هسته را می پوشاند جمع شدن هسته ادامه پیدا می کند و سیتوپلاسم زیادی توسط سلول های سرتولی فاگوسیت می شود. همچنین در این مرحله سانترول ها در طول دم قرار می گیرند.(هس و همکاران،۲۰۰۸)
زمان اسپرم سازی بستگی به سلول ها و یا مرحله چرخه اسپرم سازی دارد. از آنجایی که سلول های سرتولی مراحل مختلف اسپرماتوسیت را دارند، الگوی پیشرفت سلولی با توجه به مرحله سلولی شناخته می شوند.
در سگ، یک چرخه سلولی شامل ۸ مرحله است و ۶/۱۳ روز به طول می انجامد.(راسل و همکاران،۱۹۸۰ و فوت،۱۹۷۲) کل طول فرایند اسپرم سازی ۲/۶۱ روز و معادل ۵/۴ سیکل است. آخرین مرحله بلوغ اسپرم در اپیدیدیم تحت کنترل اندروژن اتفاق می افتد. در اپیدیدیم با تولید گلیکوپروتئین و پپتید،اسپرم توانایی حرکت و لقاح پیدا می کند. در سگ این پروسه تقریبا ۱۰ روز به طول می انجامد.(اولار،۱۹۸۳)
هنگام عبور اسپرم از سر به دم اپیدیدیم، باقی مانده سیتوپلاسم از قسمت بالا به پایین دم می آید که این آخرین مرحله بلوغ است.
۳_۲_۲ فاکتور های موثر در کیفیت اسپرم
فاکتور های زیادی روی کیفیت اسپرم سگ سالم تاثیر گذار هستند که شامل میزان خلوص نژاد سگ، سن، نژاد، روش و دفعات جمع آوری اسپرم می باشد.
مطالعات انجام شده نشان می دهد که ژنتیک روی کیفیت اسپرم تاثیر گذار است. همچنین کیفیت اسپرم در سگ های جوان (کمتر از ۱ سال) به دلیل بلوغ جنسی و در سگ های پیر به دلیل تغییرات دژنرسانس (نئوپلازی اسپرم و کاهش تولید تستسترون در بیضه ) پایین تر است.(جیم و همکاران،۱۹۷۹ و لوست،۱۹۹۰)
نژاد روی کیفیت اسپرم تاثیر گذار است و بیشتر بر روی میزان کل اسپرم تاثیر گذار می باشد. از جمله تفاوت های نژادی، اندازه بیضه است، یعنی سگ بزرگتر بیضه بزرگتر دارد و اسپرم بیشتری تولید می کند. در صورت نبودن سگ ماده فحل و ناآشنا و استرس زا بودن محیط، کاهش میل جنسی و کاهش کیفیت اسپرم رخ می دهد.(اولار،۱۹۸۳)
بر اساس دفعات جمع آوری اسپرم نشان داده شده است بهترین کیفیت اسپرم زمانی است که اسپرم گیری یک بار در ۲ تا ۵ روز انجام شود.کاهش حرکت اسپرم و کاهش اسپرم های با شکل طبیعی به دلیل پیر شدن سلول ها بروز می کند.(بوچر،۱۹۸۵)
۱-۳-۲ ریتم های روزانه و فصلی
برخی از رفتاهای بیولوژی گواه بر این مدعاست که شرایط آب و هوایی و تغییرات دوره‌ای مثل روز و شب، تغییرات ماهانه و فصلی و تغییرات سالیانه می‌تواند بر روی برخی رفتارهای فیزیولوژیک بدن از جمله خواب، رفتارهای تولید مثلی تاثیرگذار باشد.
ملاتونین محصول ترشح غده پینه آل است. شواهد حاکی از آن است که مهمترین نقش ملاتونین انتقال اطلاعات محیطی از جمله ریتم روز و شب به بدن است (۱۴-۱).
ریتم روز وشب و همچنین ریتم‌های فصلی در گونه‌‌های مختلف می‌تواند تاثیر بسزایی بر روی بروز رفتار تولید مثلی در دو جنس نر و بخصوص ماده داشته باشد.
تولید اسپرم در تمام طول سال در بدن بالغ جریان دارد اگرچه کیفیت اسپرم و تمایل جنسی در حیوان نر دستخوش تغییرات فصلی و شبانه روزی می‌باشد (mac).
۲-۳-۲ عملکرد ملاتونین
کشف ملاتوین توسط لرنر و همکاران در سال ۱۹۵۸ شاخه جدیدی از تحقیقات را در زمینه فیزیولوژی تولید مثل ایجاد کرد )لرنر و همکاران، ۱۹۵۸).
اگرچه هافر ۷۰ سال قبل از تشخیص ملاتونین اعلام کرد که تومور غده پینه آل فعالیت‌های تولید مثلی زمان بلوغ را دگرگون می سازد (هوبنر،۱۸۹۸). در آن زمان حدس زده می‌شد بعضی از فاکتورهای با منبع پینه آل توانایی تأثیر بر رفتارهای تولید مثلی دارد (هوبنر، ۱۸۹۸).
این اکتشافات منجر به این شد که در نیمه اول قرن ۲۰ دانشمندان زیادی به معاینه و بررسی علمی همکاری پینه آل و رفتارهای تولید مثلی در گونه‌های مختلف بپردازند اما مشاهدات چندان دقیق و کاربردی حاصل نشد (کیتای و همکاران،۱۹۵۴؛تیبلوت و همکاران،۱۹۵۵). پس از آن مطالعات سلولی در زمینه ی ملاتونین و غده ی پینه آل مشخص کرد که فعالیت‌های متابولیک این غده در هنگام شب افزایش پیدا می‌کند (کووی، ۱۹۵۶؛ موگلر، ۱۹۵۸).
این مشاهدات خیلی زود توسط تحقیق دیگری که ادعا می‌کرد فعالیت یکی از آنزیم‌هایی که برای تولید ملاتوتین مورد نیاز است (Hydroxyindol O_Methyltransferase) که امروزه (acetylserotonin O_methyltransferas) نامیده می‌شود در طول شب بالاتر است به اثبات رسید (اکسلرود و همکاران، ۱۹۶۴).
با توجه به در دسترس بودن ملاتونین تجاری و همچنین دانشی که احتمالا غده پینه آل شب‌ها بیشتر تحریک می‌شود دانشمندان توانستند مطالعات و معاینات بیشتری را در زمینه پتانسیل ارتباط این غده با بیولوژی تولید مثل طراحی کنند. این مطالعات نوین به زودی آشکار کرد که مواجهه یک جونده حساس به نور به روزهای کوتاه سال (هافمن و همکاران۱۹۶۵) و یا تزریق روزانه ملاتونین به رت ها (چو و همکاران،۱۹۶۴) فعالیت محور هیپوفیز-گنادها را عوض کرد و همچنین حقانیت فرضیه ارتباط غده پینه آل به معنای یک غده درون ریز با چرخه رفتارهای تولید مثلی مخصوصاً در تولید مثل‌های فصلی را به اثبات رساند (ریتر و همکاران، ۱۹۶۶).
حیوانات با روند تولید مثل روز بلند از لحاظ جنسی در ماه‌های زمستان فعالیت کمی دارند. چون که کاهش فعالیت تولید مثلی در ارتباط نزدیکی با افزایش سطح ملاتونین می‌باشد می‌توان ملاتونین را antigonadal یا antigonadotrophic نامید (ریتر و همکاران،۱۹۷۳). می توان با برداشتن نمونه غده ی پینه آل از بروز سکون تولید مثلی جلوگیری کرد (استتسون و همکاران ۱۹۷۵).
حیوانات با روند تولید مثلی روز کوتاه در روزهای کوتاه سال از لحاظ جنسی دارای بیشترین فعالیت خود می باشند زمانیکه سطوح ملاتونین در بیشترین حد دوره‌های شبانه می‌باشد در این گونه‌ها می‌توان ملاتونین را progonadotrophic نامید (کولهو و همکاران ۲۰۰۶؛ واگنر و همکاران ۲۰۰۸؛ چمینو و همکاران ۲۰۰۸)
مشخصا ملاتونین به خودی خود نه antigonadotrophic است و نه progonadotrophic. بلکه تغییرات دوره شبانه روزی ترشح ملاتونین یک سیگنال غیر فعال است که اطلاعاتی را بر حسب زمان‌های مختلف سال برای محور هیپوتالاموس-هیپونیز-گناد محیا می‌کند (ریتر، ۱۹۷۳).
در حیوانات روز کوتاه محور تولید مثل مشخصا از ریتم‌های ملاتونین وابسته به فصل برای تنظیم فیزیولوژی تخم‌دان‌ها و بیضه‌ها استفاده می‌کنند. در این الگو توانایی انجام موفق جفت گیری در زمان هایی از سال را وجود دارد که بر اساس مدت زمان آبستنی و اینکه متولدین دسترسی مناسب به دمای محیط مناسب و غذا را داشته باشند اطمینان حاصل کند (ریتر، ۱۹۸۰).
برای توضیح بیشتر اهمیت تاثیر طول روز بر توانایی تولید مثل، در تولید مثل‌های فصلی به اثبات رسیده است که تمام دوره شبانه افزایش ملاتونین یک اصل برای ایجاد یا عدم رفتارهای تولید مثلی می‌باشد (الیوت، ۱۹۷۶؛ کارتر و همکاران، ۱۹۸۳؛ ریتر ۱۹۸۰).
به صورت تئوری پذیرفته شده است که تغییرات گنادها در پستانداران با تولید مثل وابسته به فصل چه روز بلند‌ها و چه روز کوتاه‌ها، وابسته به نوسانات سالانه در طول روز و شب می‌باشند که تایید کننده مدت زمان بین افزایش مقدار ترشحات شبانه ملاتونین می‌باشد (شکل ۱، برت و همکاران، ۲۰۰۳؛ لینکلن، ۲۰۰۶؛ دوپر و همکاران، ۲۰۰۸) .
۳-۳-۲ مکانیسم تولید ملاتونین
گیرنده‌های نور که واسطه رفتارهای تولید مثلی وابسته به نور هستند به صورت سلول گنگلیون شبکیه کاملاً تخصصی می‌باشند که شامل یک رنگدانه وابسته به نور خاص به نام melanopsin می‌باشد (پاندا و همکاران، ۲۰۰۵؛ کیو و همکاران، ۲۰۰۵).
این سلول‌های عصبی اطلاعات مربوط به طول روز و شب را توسط تنه retinohypothalamin به ساعت بیولوژیک بدن (supra chiasmatic nuclei (SCN)) در جلوی هیپوتالاموس منتقل می کند (مور و همکاران، ۱۹۹۵؛ هاتر و همکاران، ۲۰۰۲). SCN این اطلاعات را توسط نورون‌های سمپیاتیک مرکزی و محیطی به غده‌ی پینه آل منتقل می‌کند (کاپرز، ۱۹۷۶؛ مور، ۱۹۷۸).
فیبر های عصبی پس گانگلیونی با اعصاب مهار کننده ی غده پینه آل سیناپس برقرار می کند.این فیبر های عصبی باعث مهار ترشح pinealocyte ها توسط غده ی پینه آل می شوند که باغث جلو گیری از سنتز ملاتونین می شود.در شب با کاهش نور و با کاهش ارسال سیگنال های شبکیه و کاهش مهار pinealocyte ها توسط post gangelionic SCN ملاتونین تولید و ترشح می شود.ملاتونین تحریک تولید و ترشح GnRH را توسط هیپوتالاموس که منجر به ترشح LH از غده هیپوفیز می شود را بر عهده دارد.فرکانس زیاد و دامنه ی کم پالس های LH منجر به فعالیت های تولید مثلی میشود و فرکانس کم و دامنه ی زیاد ترشح LH باعث غیر فعال کردن گناد ها و anoestrus می شود (ریتر، ۱۹۹۱).

اگر اعمال اعصاب سمپاتیک در قبال غده پینه آل از بین برود به وسیله bilateral supperiorcervical gangeliectomy ترشحات شبانه ملاتونین اتفاق نمی‌افتد و این غده دیگر توانایی تنظیم فیزیولوژی تولید مثلی را ندارد (ریتر و همکاران، ۱۹۶۶).
بنابراین این گروه از حیوانات توانایی تولید مثل دائم را پیدا می‌کنند وضعیتی که موجب آسیب جدی حیواناتی می‌شود که در شرایط متفاوت آب و هوایی زندگی می‌کند.
مکانیسم ‌های سلولی و مولکولی هستند که به وسیله آنها ملاتونین بر سطح محور نورو اندوکراین نظارت می‌کند تا بتواند ترشح گنادوتروپین های هیپوفیز و پرولاکتین را از به هم ریختگی درآورد (مورگان و همکاران، ۲۰۰۸؛ گیلوم و همکاران، ۲۰۰۸؛ داردنت، ۲۰۰۸). که شامل گیرنده های سلولی هستند که تاثیرات ملاتونین را متناسب می‌کند (رپرت، ۱۹۹۷؛ دونکان، ۲۰۰۷؛ رول، ۲۰۰۷).
چیزی که مشخص است این است که فعالیت ملاتونین در چندین سطح انجام می‌شود که شامل hypothalamic، adenohypophyseal ، و انتهای ارگان ها می‌باشد.
تحقیقاتی که در آنها هم از روز کوتاه‌ها و هم از روزبلند‌ها استفاده شده کمک بسیاری می‌کند تا به وسیله آنها بفهمیم مکانیسم اثر ملاتونین و طول روز برای تولید مثل فعلی چگونه است. به عنوان نتیجه این یافته ها ملاتونین به عنوان یک ماده دارویی برای جلو انداختن تولید مثل گوسفند و ایجاد سیکل استروس و افزایش بره زایی در دوره‌های آن استروس طبیعی گوسفندها به صورت موفق مورد استفاده قرار گرفت (هارسن، ۱۹۹۲؛ ابسیا، ۲۰۰۷).

محتوای اطلاعاتی سود
* اندازه شرکت
* اهرم شرکت
* ارزش دفتری هر سهم شرکت
مدل شماره ۱:

(۳-۱)
مدل شماره ۲:
(۳-۲)
در این مدل ها:
= سود هر سهم شرکت در سال  ،
= سود هر سهم شرکت در سال  ،
= تفاوت سود حسابداری و مالیاتی شرکت در سال  ،
= اندازه شرکت در سال  ،
= بازده غیرعادی انباشته سهام شرکت در سال  ،
= سود شرکت در سال  ،
= ارزش دفتری هر سهم شرکت در سال  ،
= اهرم مالی شرکت در سال  ،
برای آزمون فرضیه اول تحقیق از مدل شماره ۱ بهره گرفته خواهد شد. در این مدل اگر ضریب  در سطح اطمینان ۹۵% معنی دار باشد فرضیه  اول تحقیق مورد تأیید قرار خواهد گرفت. همچنین برای آزمون فرضیه دوم تحقیق نیز از مدل شماره ۲ استفاده خواهد شد. در این مدل چنانچه ضریب  در سطح اطمینان ۹۵% معنی دار باشد فرضیه  دوم تحقیق نیز مورد تأیید قرار خواهد گرفت.

۳-۵ )متغیرهای تحقیق

متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده می­ شود. ویژگی هایی که پژوهشگر اندازه گیری می­ کند متغیر نامیده می­ شود. به عبارت دیگر، متغیر به ویژگی هایی اطلاق می­ شود که می­توان دو یا چند عدد را جایگزین آنها کرد (دلاور،۱۳۸۴، ۳۷).متغیر بر اساس نقشی که در تحقیق به عهده دارد به چند دسته تقسیم می­شوند.
متغیر مستقل: به متغیری گفته می­ شود که از طریق آن متغیر وابسته پیش بینی می­ شود یا تبیین می‌گردد. متغیر مستقل متغیری است که توسط محقق دستکاری یا اندازه گیری می­ شود تا تاثیر یا رابطه آن با متغیر وابسته اندازه گیری شود. متغیر مستقل متغیر پبش فرض است به این معنی که این متغیر مقدمه و متغیر وابسته نتیجه­ آن است. در یک تحقیق همبستگی نظیر این تحقیق متغیر مستقل توسط پژوهشگر دستکاری نمی­ شود ولی متغیری است که از پیش وجود دارد و فرض می­ شود که بر متغیر وابسته رابطه دارد (همان منبع، ۳۸).
متغیر وابسته یا پاسخ یا برون داد یا ملاک، عبارت است از وجه یا جنبه ای از یک پدیده. متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می­ شود تا تاثیر یا رابطه متغیر مستقل بر/ با آن معلوم شود (همان منبع،۳۸). متغیری است که هدف پژوهشگر تشریح یا پیش بینی تغییر پذیری آن است که در قالب یک مسئله برای تحقیق مورد بررسی قرار می­گیرد (خاکی، ۱۳۹۱، ۵۷).
متغیر کنترل: همه متغیر های موجود در یک شرایط پژوهشی را نمی­ توان همزمان مطالعه کرد. گاهی اوقات متغیر هایی یافت می­شوند که تاثیر برخی از آنها، در تعیین رابطه بین متغیر های مستقل و وابسته، باید خنثی و یا ثابت نگه داشته شود. این متغیر ها که تاثیر آنها باید خنثی یا حذف گردند متغیر های کنترل نامیده می­شوند (دلاور،۱۳۹۰، ۴۱).
تعریف عملیاتی به تعریفی گفته می­ شود که از طریق آن، فعالیت های لازم و اساسی برای اندازگیری یک متغیر معین می­ شود. به عبارت دیگر، در یک تعریف کاربردی، پژوهشگر مجموعه فعالیت هایی را که برای متغیر انجام می­دهد مشخص می­سازد(دلاور،۱۳۸۴، ۴۳). گرچه تعریف عملیاتی برای کلیه متغیر های مورد پژوهش الزامی است، ولی انجام این عمل برای متغیرها و مفاهیمی که تعریف یکسانی از آنها در دسترس نیست دارای اهمیت بیشتری است. کرلینجر تعاریف عملیاتی را به دو دسته تقسیم می­ کند: (۱) سنجشی و (۲) آزمایشی. تعریف عملیاتی از نوع سنجشی به تعریفی اطلاق می­ شود که از طریق آن شیوه­ اندازه گیری متغیر معلوم می­ شود. در تعریف عملیاتی آزمایشی نحوه دستکاری متغیر ها و یا شیوه­ دخل و تصرف در آن مشخص می­ شود. بطور کل تعریف عملیاتی به تعریفی اطلاق می­ شود که از طریق آن به یک مفهوم یا سازه، با مشخص کردن عملیاتی که برای اندازه گیری آن لازم است معنی داده می­ شود. کرلینجر(۱۹۷۳) معتقد است تعاریف عملیاتی، علی رغم اهمیتی که دارند، موجب محدو ساختن معانی مفاهیم می­شوند. به این معنی که هیچ تعریفی را نمی‌توان یافت که تمامی جنبه های متغیر مورد پزوهش را در برگیرد. با این حال، این نوع تعریف در پژوهش ضروری است؛ زیرا داده ها باید بر اساس رویدادهای قابل مشاهده جمع آوری شوند. از طرف دیگر، با کمک این تعریف می­توان مفاهیم و سازه های مجرد را کمّی کرد و پزوهشگر به کمک این تعریف از سطوح مختلف سازه ها و نظریه ها به سطوح مختلف مشاهده می­رسد. اسکینر خاطر نشان می­ کند استفاده از تعاریف عملیاتی، علی رغم محدودیتهایی که دارد، در هر علمی، از جمله علوم انسانی، به خاطر وجود لغات غیر علمی و کهنه، سودمند و در اغلب موارد مشکل گشا است (همان منبع،۴۴و۴۵). متغیرهای این تحقیق را ۷ متغیر شامل سود هر سهم (  )، تفاوت سود حسابداری و مالیاتی(  )، بازده غیرعادی انباشته(  )، سود شرکت(  )، اندازه شرکت(  )، ارزش دفتری هر سهم (  ) و اهرم مالی (  ) تشکیل می‏دهد. ذیلاً تعاریف عملیاتی هریک از متغیر های پیش گفته همراه با منطق استفاده از هریک از آنها ارائه می­ شود.
متغیرهای وابسته تحقیق

۳-۵-۱ )سود هر سهم ():

سود هر سهم مهمترین آماره حسابداری از نظر سود و زیان شرکت بوده و بیانگر میزان سود آوری شرکت به ازای هر سهم خود می باشد. تانگ (۲۰۱۲) نیز از این متغیر در مدل پایداری سود استفاده می­ کند. در این مطالعه سود هر سهم بصورت مستقیم از صورت های مالی شرکت ها استخراج و با بهره گرفتن از قیمت پایان دوره سهام همگن سازی می شود

۳-۵-۲ ) بازده غیرعادی انباشته ():

به منظور محاسبه بازده غیرعادی تجمعی سهام شرکت های نمونه تحقیق از مدل تعدیل شده بازار استفاده می شود. در این مدل فرض شده است که بازده بازار (r_m) نتیجه فرایند مورد انتظار بازده سهام شرکت‌ها در هر دوره زمانی است، بنابراین تفاضل بازده واقعی شرکت i در دوره زمانی t با بازده بازار در همان دوره، نشانگر بازده غیرعادی سهام شرکت i در دوره t است. در تحقیق حاضر با الهام از روش شناسی تانگ (۲۰۱۲) بازده تعدیل شده با بازار سهم i در ماه t ام به صورت زیر محاسبه می‌شود:

در رابطه بالا داریم:
r_it= بازده سهام شرکت i در ماه t.
r_mt= بازده شاخص قیمت و بازده نقدی بورس تهران^[۵۸]‌ در ماه t.
ar_it= بازده غیرعادی (‌تعدیل شده نسبت به بازده بازار) سهام i در ماه t.
برای محاسبه بازده سهام در صورتی که شرکت هیچ گونه افزایش سرمایه نداشته باشد، از رابطه زیر استفاده می شود:

در رابطه بالا داریم:
p_it = میانگین قیمت سهام شرک i در پایان ماه t
D_it = سود سهام پرداختی توسط شرکت i در ماه t
p_i0 = میانگین قیمت سهام شرکت i در ابتدای ماه t
در مواردی که شرکت سود سهمی(سهام جایزه) و حق تقدم خرید سهام بین سهامداران خود توزیع می کند بازده به شرح ذیل تعدیل می شود

۳-۶-۴- استخراج قانون از شبکه عصبی ۷۵
۳-۶-۵-تبدیل موجک ۷۸
۳-۶-۵-۱-موجک مادر ۷۹
۳-۷- معیار­های ارزیابی عملکرد ۸۳
۳-۸-خلاصه فصل ۸۴
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها
۴-۱- مقدمه ۸۶
۴-۲- آزمون فرضیه اول ۸۶
۴-۳- آزمون فرضیه دوم ۸۸
۴-۴- آزمون فرضیه سوم ۹۰
۴-۵- آزمون فرضیه چهارم ۹۴
۴-۶- آزمون فرضیه پنجم ۹۶
۴-۷- خلاصه فصل ۹۹
فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات
۵-۱- مقدمه ۱۰۱
۵-۲-مقایسه عملکرد مدل­های پیش بینی ۱۰۱
۵-۳- نتایج آزمون فرضیات ۱۰۳
۵-۴- نتیجه گیری ۱۰۴
۵-۵- محدودیت­های تحقیق ۱۰۶
۵-۶- پیشنهادات تحقیق ۱۰۷
۵-۶-۱- پیشنهادات برای سرمایه ­گذاران و متولیان بازار ۱۰۷

۵-۶-۲- پیشنهادات برای تحقیقات آتی ۱۰۸
منابع و ماخذ ۱۰۹
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۴-۱: نتایج ارزیابی عملکرد مدل ARIMA 87
جدول ۴-۲: پارامترهای ساختار شبکه نهایی MLP 88
جدول ۴-۳: نتایج ارزیابی عملکرد شبکه MLP 89
جدول ۴-۴: پارامترهای الگوریتم ژنتیک ۹۲
جدول ۴-۵: قوانین استخراج شده از شبکه عصبی ۹۲
جدول ۴-۶: نتایج ارزیابی عملکرد الگوریتم استخراج قانون ۹۳
جدول ۴-۷: پارامترهای ساختار شبکه MLP 95
جدول ۴-۸: نتایج ارزیابی عملکرد مدل ترکیبی شبکه عصبی- ARIMA 95
جدول ۴-۹: پارامترهای ساختار شبکه MLP 97
جدول ۴-۱۰: پارامترهای الگوریتم ژنتیک مورد استفاده ۹۷
جدول ۴-۱۱: مجموعه قوانین استخراج شده از مدل ترکیبی تبدیل موجک –شبکه عصبی ۹۷
جدول ۴-۱۲: نتایج ارزیابی عملکرد الگوریتم استخراج قانون از مدلWNN 98
جدول ۵-۱: نتایج مقایسه روش های پیش بینی مورد استفاده ۱۰۲
جدول ۵-۲: نتایج فرضیه های مطرح شده ۱۰۳
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
شکل ۱-۱: نمایش تبدیل فوریه ۱۵
شکل ۱-۲: مفهوم فیلتر شدن یک سیگنال ۱۷
شکل ۱-۳: مفهوم نمونه برداری با نرخ پایین ۱۸
شکل ۲-۱: مفهوم ترکیب شدن ۳۴
شکل ۳-۱: ساختار شبکه MLP 69
شکل ۳-۲: تبادل ژنتیکی ۷۳
شکل ۳-۳: ساختار الگوریتم ژنتیک ۷۴
شکل ۳-۴: مفهوم استخراج قانون از شبکه عصبی ۷۵
شکل ۳-۵: الگوریتم ژنتیک فازی ۷۷
شکل ۳-۶: موجک خانواده دبوچی ۷۸
شکل ۳-۷: تجریه یک سیگنال بوسیله تبدیل موجک ۷۹
شکل ۳-۸: ساختار مدل ترکیبی ۸۰

نوپدیدارگروی مکتبی است که به شناخت حقیقت انسان به عنوان یکی از پدیده‌های موجود در عالم علاقه نشان می‌دهد. این مکتب نگرشی است تجربی فلسفی به ماهیت جهان پیرامون؛ این نگرش در اصل در حیطه دیدگاه‌های مادی طبقه‌بندی می‌شود. این رویکرد، پدیده‌های موجود در طبیعت را زاییده تعاملات موجود در طبیعت می‌داند.^[۱۴۴] از این روست که این دیدگاه کاملاً خود را پایبند به مطالعه تجربی در باب فرایندهای مادی در طبیعت می‌داند. این دیدگاه تلاش دارد علل غایی را بشناسد تا از این طریق بتواند تبیین نهایی از پدیده‌ها در جهان طبیعت ارائه دهد؛^[۱۴۵]
تفاوت‌های موجود میان انسان ودیگر موجودات زنده، نوپدیدارگرایان را به وجود بعدی فراتر از ماده و اجزاء مادی انسان راهنمایی می‌کند. این بعد در سنت‌های مطالعاتی گوناگون نام‌های متفاوت پیدا کرده است. نگاه سنتی، آن را نفس می‌نامد اما نگرش مادی آن را از بُعد جسمانی می‌نگرد و از این رو نام ذهن بر آن می‌نهد.
سؤالی که کلایتون در صدد پاسخگویی به آن می‌باشد این است که به لحاظ وجودی ماهیت ذهن چیست و چه رشته مطالعاتی ما را به ماهیت ذهن آگاه می‌کند؟^[۱۴۶] سؤال دیگر برای کلایتون این است که چه رابطه‌ای میان سلسله اعصاب موجود در مغز و آنچه ما ‌آن را ذهن می‌نامیم هست؟ از این سؤال در دیگر سنت‌ها به مشکل رابطه نفس و بدن تعبیر می‌شود. یه نظر کلایتون سرسپردگی افراطی به مطالعه و فهم جهان طبیعی مستلزم اتخاذ رویکردی زیست شناختی نسبت به ذات بشر نیست؛ حتی کمتر مستلزم این است که افعال اشخاص از طریق مجموعه‌ای از علوم تبیین‌گر که در نهایت به فیزیک منجر می‌شود توضیح داده و تبیین شود از این طریق او می‌خواهد وجود سطوحی فراتر از ماده که برخاسته از خود ماده می‌باشند اما قابل تقلیل به ماده نیستند را به اثبات برساند.^[۱۴۷]

به دلیل مشکلاتی که تقلیل‌گرایی مادی در تعریف ماهیت اشیاء به بار می‌آورد و به دلیل شواهدی که بر وجود بعد دیگری در بشر سراغ داریم، کلایتون وجود یکپارچه مرکب از جسم و روح را برای ذات انسان می‌پذیرد. به نظر او به واسطه وجود این ابعاد نمی‌توان حقیقت انسان را به امر مادی تقلیل داد؛ کلایتون مدعی است: اظهار اینکه ذات بشری متشکل از واحد یکپارچه جسمانی روانی است، بیان این است که انسان وجودی است که به طور پیچیده‌ای در این جهان طراحی شده و هر واحد آن برخوردار از مجموعه‌هایی از ویژگی‌های طبیعی است و هر کدام از این ویژگی‌ها برای درک شدن به علمی متناسب با پیچیدگی آن نیازمند است. می‌توان وجود این لایه‌های چندگانه در انسان را تکثرگرایی هستی شناختی و نیاز به سطوح چندگانه از تبیین را تکثرگرایی تبیینی نامید؛^[۱۴۸]
بدون نگاه نوپدیداری حداکثری درکی از علَیَت روحی و روانی نخواهیم داشت مگر اینکه اصلا تأثیر ذهن (‌نفس) را بر جهان پیرامون انکار کنیم و صرفاً به ذهن به عنوان یک پدیده نگاه کنیم نه چیزی دارای تأثیر علَی و حقیقتی فعَال در طبیعت. طبیعتاً برای دوری جستن از چنین استنتاجی باید نوپدیداری حداکثری را بپذیریم؛^[۱۴۹] به نظر کلایتون که به سیر تکامل طبیعی پایبند است،‌ نمی‌توان به درستی تبیینی طبیعی از نوپدید شدن حقیقت آگاهی به عنوان ویژگی ذهن، از شبکه‌های عصبی ارائه داد. به منظور رهایی از چنین مشکلی نوپدیدارگرایان فرارویدادگی را به عنوان تبیینی از چگونگی ارتباط میان ذهن و بدن ارائه می‌دهند. به نظر آنان این تبیین می‌تواند رهیافتی برای برون رفت از معضل حل نشدنی رابطه ذهن با شبکه‌های عصبی به شمار رود. بر اساس تعریفی که کلایتون از فرارویدادگی ارائه می‌دهد، یک سطح یا ویژگی از نظر وجودی بر سطحی پایین‌تر مبتنی است به گونه‌ای که خصوصیات سطح زیرین یا فرورویداده تعیین کننده ویژگی‌های سطح زبرین یا فرارویداده است؛ به دلیل ویژگی فوق، تغییرات در سطح فرارویداده مبین تغییرات در سطح فرورویداده است. بر اساس بحث فرارویدادگی می‌توان این نتیجه را گرفت که اگر بتوانیم سطح فرورویداده را پس از انفصال یا ازمحلال مجدداً بازسازی کنیم، می‌توانیم سطح فرارویداده را مجدداً شاهد باشیم؛
فصل دوم
دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی
و
علامه طباطبایی در باب نفس
۲-۱٫ مقدمه
صدرالمتألهین محمد قوامی شیرازی معروف به ملاصدرا (۱۰۵۰-۹۸۰٫ق)^[۱۵۰] و علامه محمد حسین طباطبایی (۱۴۰۲-۱۳۲۱٫ق)^[۱۵۱] یکی از فیلسوفان اسلامی معاصر و مدرس مکتب ملاصدرا، در جایگاه کسی که به دنبال شناخت حقیقت هستی و عالم موجود می‌باشد، خود را موظف به مطالعه در باب نفس می‌دانند. برای آشنا شدن با دیدگاه آنان و به منظور بررسی آراء فیلیپ کلایتون در باب نفس و آراء ایشان به مطالعه نگرش این دو اندیشمند در باب نفس در حد گنجایش این نوشتار می‌پردازیم.
از آنجا که سید محمد حسین طباطبایی به عنوان یکی از معروف‌ترین مدرسین مکتب ملاصدرا، در زمان معاصر شناخته می‌شود و عموماً مطالب و نظرات خود را به عنوان حاشیه یا تعلیقه بر نظرات ملاصدرا بیان داشته است، از این رو نظرات طباطبایی ضمن نظرات ملاصدرا خواهد آمد و فصل جدیدی به منظور ارائه دیدگاه ایشان در مورد نفس اختصاص داده نشده است. در مواردی که نظری از طباطبایی نقل نمی‌شود به این دلیل است که در این زمینه اظهار نظر نداشته است و به دلیلی که گفته شد، عدم اظهار نظر وی در موضوعی به معنای موافقت با دیدگاه ملاصدرا محسوب می‌شود.
در باب روش علمی این دو فیلسوف باید عنوان شود که ملاصدرا در ابتدای بحث در باب نفس و تعریف آن تصریح می‌کند که بحث از نفس در زمره علوم طبیعی به شمار می‌رود.^[۱۵۲] در عین حال هر جا او و طباطبایی در مورد نفس سخنی از زاویه علوم طبیعی به میان می‌آورند در حقیقت با نگاهی عقلانی و فلسفی به آن می‌نگرند. مطالعات طبیعی برای آن دو، همچون پلی است برای اثبات مدعای عقلانیشان.
۲-۲٫ ترسیم کلیات دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی و طرح مسئله
مقصود اصلی از بررسی نفس از نگاه صدرالدین شیرازی و علامه طباطبایی در این نوشتار این است که بدانیم چه اعتقادی نسبت به حقیقت نفس، نحوه پیدایش آن و ارتباط میان نفس و بدن دارند. بدین منظور مباحث فصل دوم به چهار بخش تقسیم می‌شود: بیان چیستی نفس، چگونگی پیدایش نفس، نحوه وجودش و در نهایت چگونگی تعامل و ارتباط آن با بدن. ملاصدرا در هر چهار بخش دارای نظر است. گذشته از اثبات وجود نفس ملاصدرا با سه سوال رو به روست. اول سوال از چگونگی پیدایش نفس، که برای پاسخ گویی به آن به جسمانی بودن نفس در مرحله پیدایش اعتقاد پیدا می‌کند؛ دوم در مورد نحوه وجود نفس است که بر اساس دیدگاه خود از وحدت نفس دفاع می‌کند تا جایی که کثرت قوای نفس نیز در پرتو وحدت آن تعریف می‌شود؛ سوم پرسش از چگونگی رابطه نفس و بدن است که در مرحله تبیین رابطه نفس با بدن، دیدگاه او با مسئله پیدایش نفس پیوند می‌خورد. اصالت وجود، تشکیک مراتب وجود، جوهر، حرکت و نیز حرکت جوهری مفاهیمی است که نقش مهمی در فهم اندیشه ملاصدرا دارند از این رو قبل از پرداختن به پاسخ سؤالات بالا آن را به طور مختصر تعریف می‌کنیم.
۲-۳٫ بررسی مفاهیم
اندیشه ملاصدرا مبتنی است بر مفاهیم و اصولی بنیادین که شناخت آن در ارائه آنچه مقصود این نوشتار است مهم به نظر می‌رسد از این رو باید قبل از ورود به بحث نفس و بررسی دیدگاه ملاصدرا، به طور اجمال توضیح داده شود؛ این مفاهیم و اصول عبارت اند: وجود و اصالت وجود، مفهوم جوهر، مفهوم حرکت و حرکت جوهری.
۲-۳-۱٫ وجود و اصالت آن
اصل واقعیت خارجی، بدیهی و غیر قابل انکار است زیرا تمام انسان‌ها رفتار خود را براساس قبول واقعیَات خارجی انجام می‌دهند. به نظر اینان حتی کسانی هم که در اصل واقعیت خارجی دچار تردید شده‌اند، زندگی خود را براساس قبول آن استوار ساخته‌اند. به نظر این دو اندیشمند این خود دلیل بر بدیهی بودن واقعیت خارجی نزد انسان هاست. اما عموم فیلسوفان براساس اصل علیت، به وجود واقعیت خارجی پی برده‌اند. به این بیان که ادراکات آدمی (مثلاً احساس سوزش بر اثر گرمی آتش) معلول علتی است و علت آن یا در خود انسان است یا خارج از آن. اما ما انسانها علت آن نیستیم، زیرا هرگز تمایلی به چنین احساسی نداشته‌ایم؛ بنابرین علت آن، چیزی خارج از وجود انسان است و آن واقعیت خارجی است.
این واقعیات خارجی، هنگامی در ظرف ذهن قرار می‌گیرند معمولاً به صورت قضیه هلیه بسیطه در می‌آیند که حداقل از دو مفهوم مستقل تشکیل شده است که یکی از آنها موضوع و دیگری محمول قرار می‌گیرد. معمولاً مفهومی که موضوع قرار می‌گیرد و قالب مفهومی متعلق به آن واقعیت خارجی می‌باشد، به آن ماهیت می‌گویند و مفهومی که محمول قرار می‌گیرد مفهوم موجود و هستی است که از معقولات ثانیه فلسفی است. از این رو، دو مفهوم مختلف از یک واقعیت خارجی به دست می‌آید که یکی را ماهیت و دیگری را وجود و هستی می‌نامند. مثلاً از واقعیت خارجی درخت و انسان دو مفهوم درخت و هستی و انسان و هستی در ذهن حاصل می‌شود که قالب مفهومی واقعیت خارجی نظیر درخت و انسان را ماهیت و مفهوم دیگر را هستی و وجود می‌‌گویند.
در این مسئله اختلاف است که اصالت با کدامیک از وجود و ماهیت است یعنی مصداق واقعیت عینی، مابازاء کدامیک از این مفاهیم است وجود یا ماهیت؟ اصالت وجود، بدین معناست که واقعیت عینی، مصداق بالذات مفهوم وجود است و مفهوم ماهیت تنها از حدود واقعیت حکایت می‌کند و بالعرض و بالتبع بر آن حمل می‌شود و معنای اصالت ماهیت این است که واقعیت عینی مصداق بالذات مفهوم ماهیت است و مفهوم وجود بالعرض و بالتبع به آن نسبت داده می‌شود.
عقیده رایج بر آن است که اولین کسی که تفکر و نظام فلسفی خویش را بر مبنای اصالت وجود پی‌ریزی کرد و مبتکر آن است، ملاصدراست، زیرا که اصالت وجود یا ماهیت، قبل از ملاصدرا به صورت مسئله مستقلی مطرح نبوده است، هر چند که در میان فلاسفه پیشین گرایش‌هایی به یکی از دو طرف مسئله به چشم می‌خورد ولی نمی‌توان هیچکدام از دو قول را به صورت قطعی به مکتب فلسفی خاصی نسبت داد.
ملاصدرا دلیل خود را در باب اصالت وجود چنین بیان می‌کند: چون حقیقت هر شیء همان خصوصیت وجودش است که برای آن ثابت است پس وجود در حقیقت‌داشتن سزاوارتر از آن شیء بلکه از هر شیء است همان‌طور که سفید در سفیدی اولی از اشیاء غیر سفید است که سفیدی بر آنها عارض می‌شود، بنابرین وجود بذاته موجود است و اشیاء دیگر غیر از وجود بالذات موجود نیستند، بلکه به سبب وجوداتی که عارض آنها می‌شود موجودند.^[۱۵۳]
علامه طباطبایی نیز در این مورد می‌گوید: قول حق، عقیده مشائین است که به اصالت وجود عقیده دارند و برهان آن عبارت است از این که ماهیت در حد ذاتش چیزی جز خودش نیست و نسبت آن به وجود و عدم، علی السویه است. حال اگر ماهیت که از مرحله استواء خارج شده و به سطح وجود رسیده به طوری که آثار بر آن مترتب می‌شود به خاطر وجود نباشد، انقلاب در ذات پدید خواهد آمد و انقلاب یعنی اینکه یک ذاتی بدون هیچ علتی به چیز دیگری متحول شود ضرورتاً محال است؛ پس این وجود است که ماهیت را از حد استواء خارج کرده است، بنابرین این وجود است که اصیل است.^[۱۵۴]
دلیل ملاصدرا بر اصالت وجود در بیان سبزواری یکی از شارحان اندیشه او چنین آمده است: ما وقتی به ماهیت نگاه می‌کنیم می‌بینیم موجود بودن و یا معدوم بودن هر دو برای ماهیت حالات لااقتضاء دارد. یعنی ماهیت در ذات خودش نه ایجاب می‌کند موجودیت را و نه ایجاب می‌کند معدومیت را. مثلاً انسان نه ذاتش اقتضای وجود دارد و نه اقتضای عدم (زیرا ذات انسان چیزی جز حیوان ناطق نیست یعنی جوهری که جسم است و نمو می‌کند و حساس و متحرک بالاراده و ناطق است. در ذات انسان وجود و عدم نهفته نیست، زیرا اگر در ذات انسان وجود نهفته بود دیگر نمی‌توانستیم بگوییم انسان معدوم است و همچنین عدم نیز نهفته نیست چون اگر عدم نهفته بود دیگر نمی‌توانستیم بگوییم انسان موجود است چون اجتماع تناقض حاصل می‌شود پس ذات انسان حالت لااقتضاء دارد نه اقتضای وجود و نه اقتضای عدم. حال که انسان موجود شده و از آن حالت بی تفاوتی ذاتی خارج گردیده، چه چیزی باعث شده است که ماهیت انسان از حالت استوا خارج شود؟ آن چیزی غیر از وجود نیست و این معنای اصالت وجود است.^[۱۵۵]
۲-۳-۲٫ تشکیک مراتب وجود
به نظر صدرا وجود هرچند وحدت دارد ولی امری تشکیکی است یعنی دارای مراتب است. تشکیک وجود به تقدم و تأخر و شدَت وضعف است. مراتب وجود یک حقیقت است. وجود داری دوگونه کثرت است، کثرت طولی و کثرت عرضی. کثرت طولی مراتب نازله، به لحاظ شدَت و ضعف و نیز علَیت و معلولیت معلول مراتب عالیه است. ولی کثرت عرضی، آن است که هیچکدام علت و معلول دیگری نیستد بلکه همه در یک مرتبه قرار دارند. برای تبیین این مطلب از مثال نور استفاده شده است. نور هم دارای دو کثرت است طولی و عرضی. نوری که از خورشید طالع می‌شود، بسیار شدید است ولی هر چه فاصله می‌گیرد ضعیف‌تر می‌شود، مراتب شدید علت و منشاء مراتب ضعیف و مراتب ضعیف معلولند. میان مراتب مزبور کثرت طولی برقرار است. ولی میان رابطه نور تابیده به نقاط مختلف زمین که هیچکدام معلول دیگری نیستند کثرت عرضی بر قرار است.
البته باید توجه داشته باشیم بر اساس نظام فکری ملاصدرا در مثال نور، شدت و ضعف مربوط به وجود نور است نه ماهیت نور، چون ماهیت شدت و ضعف ندارد بلکه آنچه تشکیک بردار است وجود است.
رابطه میان وجود جهان‌های مختلف، عقول، نفوس و جهان طبیعت، وحدت است که در ذات خود دارای تشکیک است، یعنی وحدتی که همراه کثرت طولی است. هریک از آنها در رتبه متقدم بر دیگری قرار دارد. ولی رابطه میان موجوداتی که در یک مرتبه قرار گرفته‌اند، مانند رابطه میان انسانهای مختلف با یکدیگر، هر چند وحدت است، ولی همراه با کثرت عرضی. انسانهای مختلف هیچ کدام علت دیگری نیستند.^[۱۵۶]
پس بنا بر نظریه صدرا، وجود وحدت فردی ندارد تا تمام موجودات قطعه ای از آن باشند، بلکه کثرتی با عرض عریض دارد که یک مرتبه‌اش بی حد و نهایت است که واجب است و مرتبه دیگرش موجودات محدودند که ممکنات را تشکیل می‌دهند. و رابطه میان مراتب به شدت وضعف، تقدم و تأخر وعلیت و معلولیت است.
۲-۳-۳٫ حرکت
ساده‌ترین تعریف برای حرکت «تغییر تدریجی» است که تغییری ممتد در طول قطعه‌ای از زمان است و از آن به خروج تدریجی قوه به فعل نیز تعبیر می‌کنند. وقتی چیزی در حال تغییر وعوض شدن تدریجی است دارای صفتی است که از آن به حرکت تعبیر می‌کنیم. هر حرکت بدین گونه صورت می‌پذیرد که شیئ از حالی که هم اکنون در آن است در آید و تدریجاً به حالتی که به آن می‌تواند برسد دست یابد. پس در هر حرکت، شیئ متحرک به تدریج و به صورت متصل چیزی را ترک می‌گوید و چیزی را می‌یابد؛ از حالتی می‌گذرد و به حالتی دیگر می‌رسد؛ از او چیزی زایل می‌شود و در او چیزی حادث می‌شود؛ این زوال و حدوث مستمر است که ماهیت و طبیعت حرکت را تشکیل می‌دهد. در هر حرکت ابتدا قوه‌ای وجود دارد و آنگاه این قوه تدریجاً و مستمراً به فعلیَت می‌رسد؛ از حالت امکان به در می‌آید و به واقعیت می‌رسد؛ یعنی هر متحرک آنچه را که ندارد اما می‌تواند داشته باشد تدریجاً بدل به دارایی می‌کند.
هیچ حرکتی از اجزاء منفصلی که در کنار هم قرار گرفته‌اند درست نمی‌شود، بلکه حرکت، چیزی جز امتداد واحد و یکپارچه نیست. به سخن دیگر وقتی یک قطعه حرکت را در پیش روی داریم، چه دست بر مبدأ آن بگذاریم و چه بر مقصد آن، در هر دو حال دست بر یک موجود نهاده‌ایم و کشدار بودن حرکت، وحدت شخصی آن را از آن نمی‌گیرد. بر همین اساس می‌توان گفت نمودار حرکت اولاً خطی است یکنواخت، یعنی خطی است که درطول آن شکستی نیست و ثانیاً هیچ جزئی از آن بر محور زمان عمود نیست بلکه موازی با آن است.
۲-۳-۴٫ حرکت جوهری
حرکت جوهری به معنای تغییر و تحول در ذات و جوهر اشیاء است. به واسطه این ویژگی ذات اشیاء و نه عوارض آنها تحول خیز، روان و سیال می‌باشد؛ بر این اساس، جسم علاوه بر سه امتداد و سه بُعد فضایی آن، که برای همه قابل درک است، بُعد و امتداد دیگری هم دارد که منطبق بر امتداد زمان است. این بُعد مانند سه بُعد اول به کمک حواس قابل درک نیست و فقط با عقل می‌توان به وجود آن پی برد. پذیرفتن چنین بعدی برای جسم به این معناست که کل جسم، همین شیئ سه بُعدی نیست که در یک آن می‌بینیم، بلکه کل آن در کل مدتی از زمان موجود است، که همراه با تقسیم زمان، این جسم نیز تقسیم می‌شود و به ازاء هر جزء فرضی زمان برای این جسم نیز جزئی فرضی وجود دارد که فقط منطبق بر همان جزء فرضی از زمان است. پس هرگز کل جسم در یک آن از زمان وجود ندارد، بلکه در یک آن از زمان فقط مقطعی فرضی از جسم وجود دارد. مدعای حرکت جوهری این است که شیئ متحرک دمادم هویتی نوین می‌یابد و از مرز پیشین هستی خود، فراتر می‌رود. این هویت‌های نوین به دلیل اتصال و پیوستگی وجودی، یک هویت شخصی واحد را تشکیل می‌دهند، و به همین دلیل است که می‌توان از بقاء موضوع، در عین تحول جوهری‌ آن سخن گفت.
۲-۴٫ حقیقت نفس از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی
ملاصدرا معتقد است نفس در مسیر استکمال خود مادامی که به صورت عقل مفارق^[۱۵۷] در نیامده در مرحله وجود جسمانی است و دارای صورتی مادی است و در این مرحله به تناسب شدَت و ضعف وجودیش دارای کمال و نقصان است.^[۱۵۸] از این مطلب می‌توان این نتیجه را گرفت که نفس دارای مراحلی است و یکی از مراحل ابتدایی آن مرحله جسمانی نفس است و در نهایت از جسمانی بودن فاصله گرفته و وارد مراحلی می‌شود که یکی از آنها مرحله عقل مجرد است. مرحله عقل مجرد مرحله‌ای کامل‌تر نسبت به مراحل پیشین محسوب می‌شود.
هر چند ملاصدرا در بخش‌هایی از کتاب حکمه متعالیه با آنچه فیلسوفان پیشین در باب نفس گفته‌اند هم آوایی نشان می‌دهد^[۱۵۹] و درصدد تبیین جوهر مطلق بودن نفس است و درجایی دیگر نفس را جوهری در کنار جسم عنوان می‌کند که علت صوری آن است^[۱۶۰]، اما در واقع وی نفس و بدن را دو جوهر مجزا نمی‌بیند، بلکه بدن را مرتبه‌ای از نفس می‌داند. ملاصدرا برای اثبات ادعای خود مبنی بر رد دوگانه بودن جوهر نفس و بدن، به ویژگی جوهر مفارق اشاره می‌کند. به نظر او اگر نفس در آغاز پیدایشش جوهری ملحق به بدن باشد آن گونه که ملاصدرا به جمهور فلاسفه نسبت می‌دهد، لازمه‌اش این است که بگوییم حالتی برایش پیش آمده و آن را از عالم قدس جدا کرده و به بدن ملحق کرده است. این امر محال است زیرا برای جوهر مفارق حالی که ذاتی آن نباشد پیش نمی‌آید و از طرفی اگر بگوییم که تعلق نفس به بدن ذاتی است جدا شدن نفس از بدن در پی مرگ آن را نقض می‌کند زیرا ذاتی شیئ زایل شدنی نیست.^[۱۶۱] طباطبایی با این نگرش ملاصدرا مخالفتی ندارد. تنها نکته‌ای که طباطبایی ابراز می‌دارد این است که جمهور فلاسفه منعی در اتحاد مجرد و مادی به عنوان یک نوع مستقل نمی‌بینند و لذا تبعاتی که ملاصدرا بر اتحاد مجرد و مادی قائل است را قبول ندارند.^[۱۶۲]
ملاصدرا حقیقت نفس را ترکیبی اتحادی میان نفس و بدن می‌داند. در مقابل ترکیب اتحادی، ترکیب انضمامی قرار دارد. او در باب رابطه میان ماده و صورت به این نتیجه می‌رسد که نفس عین بدن است و ترکیب میان نفس و بدن ترکیبی اتحادی است. به بیان ملاصدرا نفس به صفات معیَن بدن متصف می‌گردد و هر چیزی که به صفات معین یک شیئ متصف گردد، عین آن شیئ است؛ پس نفس عین بدن است. شکل استدلال او این چنین است:
مقدمه۱: هرکس بالوجدان می‌داند که آنچه با لفظ «من» به آن اشاره می‌کند، متحرک، جالس، خورنده، بوکننده و چشنده است؛ پس می‌گوییم: من می‌نشینم، می‌خورم و…..؛ بدون اینکه مجاز یا استعاره‌ای در کار باشد، با این که این صفات، صفاتی بدنی هستند که «من» یا نفس به آنها متصف شده است.
مقدمه۲: در جای خود ثابت شده است که صفت واحد معین، نمی‌تواند متکی بر دو موصوف باشد، زیرا وجود عرض فی نفسه همان وجود تعلقی آن به موضوعش می‌باشد و ممکن نیست که وجود یک عرض وابسته به دو موضوع مختلف باشد مگر آن که آن دو چیز به یک وجود موجود باشند یعنی به نحوی اتحاد وجودی داشته باشند؛
نتیجه: با اثبات این دو مقدمه نتیجه گرفته می‌شود که صورت عین ماده است. از این استدلال ملاصدرا چنین برداشت می‌کند که نفس عین بدن است.^[۱۶۳]در این حال ملاصدرا به این نکته نیز توجه نموده است که این رابطه ماده و صورت به رابطه میان مجرد و مادی نمی‌انجامد.^[۱۶۴]
۲-۵٫ چگونگی پیدایش نفس از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی
پیدایش یا حدوث نفس به نظر ملاصدرا جسمانی است. ملاصدرا برای اثبات دیدگاه خود ابتدا به رد دیدگاه مخالف یعنی کسانی که قائل به روحانی بودن حدوث نفس می‌باشند می‌پردازد و در نهایت مطلوب خود را نتیجه می‌گیرد. جسمانیت الحدوث بودن نفس نزد ملاصدرا مسئله ای است که نیازمند تبیین است زیرا ممکن است به ذهن بیاید که او نگرشی مادی به حقیقت نفس انسانی دارد و در این صورت می‌تواند مکتب او با مکاتب مادی اشتباه شود اما در واقع این چنین نیست زیرا نگاه ملاصدرا به نفس نگاهی مادی نیست هر چند او ماده را امری دارای حقیقت خارجی می‌داند از این رو ملاصدرا رئالیست است نه ایده آلیست. در عین حال ملاصدرا نفس انسانی را حقیقتی مجرد نیز می‌داند. جمع نمودن میان مادی بودن نفس و مجرد بودن آن نیازمند تبیین می‌باشد.
مسئله حدوث جسمانی نفس آنگاه بهتر تبیین می‌شود که دیدگاه روحانی بودن حدوث نفس نیز مطرح شود و با دلایلی که ملاصدرا می‌آورد رد شود. زیرا رد دیدگاه مخالف خود بخشی از اثبات نظریه نزد فلاسفه اسلامی تلقی می‌شود از این رو ابتدا به طرح مسئله جسمانیت الحدوث بودن نفس می‌پردازیم سپس دیدگاه مخالف را طرح کرده و دلایل ملاصدرا بر رد آنها را نیز می‌آوریم.
۲-۵-۱٫ پیدایش جسمانی نفس
ملاصدرا قائل به مراتب گوناگون وجودی برای نفس است. اصل این مطلب که آیا عالم هستی دارای مراتب گوناگون می‌باشد یا خیر مطلبی است که در جای خود مورد بررسی و مداقه قرار گرفته و با عنوان مراتب تشکیکی وجود مورد پذیرش ملاصدرا و علامه طباطبایی می‌باشد. ملاصدرا معتقد است نفس حقیقتی است دارای مراتب اما این سؤال که نفس چگونه می‌تواند مراتب وجود را طی کند مسئله حرکت جوهری را مطرح می‌کند. به نظر ملاصدرا ذات نفس اقتضای استکمال دارد و چون استعداد هنگفتی در ذات نفس نهفته است موجب می‌شود که خود به خود مسیر استعدادهایش را بروز دهد. در حین بروز استعدادهای نهفته نفس مسیر عبور نفس از مراحل مختلف وجودی قابل مشاهده می‌باشد.^[۱۶۵] به نظر ملاصدرا حدوث نفس جسمانی است^[۱۶۶] معنای این کلام نزد ملاصدرا این است که نفس در مرحله ابتدایی وجود خود جسم است. این جسم همان نفس نباتی است که مرحله اولیه تحقق نفس است اما این مرحله هنوز استعداده های بسیاری را برای تحقق با خود دارد از این رو همین نفس نباتی به نفس حیوانی تبدیل می‌شود. تا این مرحله از حرکت نفس در مسیر بروز کمالات ذاتی‌اش هنوز در دائره مادیات است و ذاتاً حقیقتی مادی است اما از این مرحله به بعد نفس به مرز مجرد بودن نزدیک می‌شود. در این مرحله نفس انسانی در انسان حادث می‌شود به این معنا که همان نفس حیوانی به نفس انسانی تبدیل می‌شود.
۲-۵-۲٫ رد پیدایش روحانی نفس
ماده و صورت در خارج همچون جنس و فصل با یکدیگر متحدند. این اصل مورد پذیرش جمهور فلاسفه است. نفس، صورت جسم طبیعی انسان است، به همین خاطر باید در حدوث و بقا مانند اتحاد ماده و صورت با بدن متحد باشد. از طرفی روشن است که اتحاد موجود مجرد با موجود مادی امکان پذیر نیست؛ در همین حال اتحاد نفس با بدن در نخستین مراحل تکوین انسان امری مسلم و تردید ناپذیر تلقی شده است.^[۱۶۷] به عبارت دیگر: نفس تمام بدن است و از نفس و ماده بدنیه، یک نوع کامل جسمانی یعنی انسان حاصل می‌شود، در حالی که اگر نفس از ابتدای حدوث، مستقل و مفارق و مجرد باشد و نفس بودن امری لاحق به آن باشد ممکن نیست از ترکیب یک امر مجرد و امر مادی، یک نوع کامل مادی حاصل شود. تالی فاسد است؛ یعنی می‌بینیم که از ترکیب آن دو، یک نوع طبیعی مادی حاصل شده است؛ پس مقدم نیز باطل است.؛ یعنی نفس در ابتدای حدوث، یک جوهر مفارق بالفعل نیست و اتحاد آن با بدن، ذاتی اوست که به جهت وجود خاص خود چنین است. این استدلال مؤید این مطلب است که نفس همچون جوهری سیال در ذات خود متحرک است و دارای مراتبی می‌باشد؛ برخی از این مراتب جسمانی و برخی نیز مجرد می‌باشند. به نظر ملاصدرا اگر نفس در ابتدای پیدایشش جوهری جسمانی و صورتی منتبع در ماده باشد، مشکل ناسازگاری مجرد با مادی را در ابتدای پیدایش ندارد زیرا نفس در این مرتبه در حقیقت با بدن مادی متحد است نه جوهری مفارق که به جوهری جسمانی یعنی بدن مادی ملحق شده باشد ^[۱۶۸]
۲-۵-۳٫ نفس پیش از پیدایش مادی
به واسطه دیدگاه خاص ملاصدرا در باب نحوه پیدایش نفس سؤالاتی مطرح می‌شود. یکی از این سؤالات در مورد نحوه وجود نفس پیش از تحقق مادی آن است. ملاصدرا برای این سؤال پاسخ مناسبی دارد. او چون برای نفس مقام‌ها و مرتبه‌های فراوان قائل است، درباره هر مقام، حکم خاصی ارائه می‌دهد. از نظر او نفس قبل از پیدایش جسمانی وتعلق به بدن نوعی وجود خاص دارد؛ ملاصدرا در این رابطه چنین می‌گوید: اما راسخان در علم و آنانی که نظر و برهان را با کشف وشهود همراه ساخته‌اند، نفس را دارای شئون و اطوار فراوان و در عین بساطت، برخوردار از وجودهای گوناگون و مراتب وجودی مختلف دانسته‌اند که برخی قبل از طبیعت و برخی نیز همراه آن و پاره‌ای نیز بعد از آن است. ‌آنها بر آنند که نفوس انسانی قبل از تعلق به بدن، از وجودی عقلانی که به وجود علل و مبادی عالی وابسته است، برخوردارند، زیرا سبب کامل، لزوماً مسبب را همراه دارد. پس چون سبب نفس دارای ذات کامل و تام است،‌ نفس نیز به نوعی همراه آن موجود است.^[۱۶۹]
از این عبارت پیداست که سؤال پیش روی ملاصدرا چگونگی نفس پیش از پیدایش مادی آن است. ملاصدرا نفس را پیش از تحقق مادی آن، از سنخ حقایق عالم عقول و در سایه آن عالم می‌داند. بر این اساس تحقق این وجودهای عقلانی رقیق در عالم ماده عبارت است از وجود حقایق عالم عقول در عالم ماده، بدون این که برای آن حقایق تجافی از مقام خود پیش آید.^[۱۷۰]دلیل عدم بروز تجافی در این مقام هم همان دارای مراتب بودن نفس است؛ به همین خاطر کسانی که نفس را دارای مراتب ندانسته‌اند، هبوط نفس بر پایه نظر آنها به تجافی می‌ انجامد.

نمودار ۱-۲ : روش Segregated
Update properties
Solve continuity , momentum , energy , and species equations simultaneously
Solve turbulence and other scalar equations
Converged?
Stop
نمودار ۱-۳ : روش coupled
در صورتی که سیالی غیر قابل تراکم داشته باشیم در معادله بقاء مومنتم معادله مستقلی برای شیب فشار وجود ندارد لذا معمولا یک میدان فشار حدس زده می شود و با معادله تصحیح فشاری که از معادله‌ی پیوستگی به دست می آید، تصحیح می شود (روش Segregated). در صورتی که سیال گاز باشد فشار با چگالی و دما ارتباط دارد و می توان معادلات را هم زمان حل کرد (روش Coupled).

۱-۵-۴ ) نرم افزارهای CFD
همانطور که قبلاً گفته شده، استفاده از زبان‌های برنامه‌نویسی با توجه به سلیقه‌های مختلف برنامه‌نویسان و محققان CFD منجر به ظهور نرم‌افزارهای مختلفی جهت مطالعه دینامیک سیالات یا کاربردهای مختلف گردید. برخی از این نرم‌افزارها عبارتند از:
Fluent ( UK and US )
Fidap (US)
Polyflow (Belgium )
Phoenix ( UK )
Star CD ( UK )
Ansys / CFX ( UK )
Flow 3d ( US )
Esi / Cfdrc ( US )
Scryu ( japan )
Viscous ( US )
Nastran ( US )
بیشتر نرم افزارهای CFD به روش المان محدود^[۱۳] ، در حالت ۲D و ۳D (حجم محدود) عمل می کنند.
جریان های فازی
تعداد زیادی از جریان‌های فرآیندی شامل مخلوطی از فازها هستند. فازهای فیزیکی مواد شامل گاز، مایع و جامد است. اما مفهوم فاز در سیستم جریان چند فازی به معنی گسترده‌تری به کار برده می‌شود. در جریان چند فازی، یک فاز قسمتی از جریان است که قابلیت تفکیک آن وجود دارد و نسبت به میدان پتانسیلی که در آن قرار می‌گیرد پاسخ داده و با سایر فازها برهمکنش دارد. مثلاً ذرات جامد با اندازه‌های مختلف از همان ماده را می‌توان به عنوان فازهای متفاوت در نظر گرفت چون هر مجموعه ذرات با اندازه یکسان دارای عکس العمل دینامیکی مشابه به میدان جریان خواهند بود.

) رژیم های چند فازی
رژیم‌های جریان چند فازی را می‌توان به چهار دسته کلی زیر طبقه‌بندی کرد:
جریان‌های گاز – مایع و یا مایع – مایع
جریان‌های گاز – جامد
جریان‌های مایع – جامد
جریان‌های سه فازی
جریان‌های گاز – مایع یا جریان های مایع – مایع
رژیم‌های زیر جریان‌های گاز – مایع یا مایع – مایع هستند:
جریان حبابی^[۱۴] – جریان گسسته‌ی گازی یا حباب‌های سیال در یک محیط پیوسته است.
جریان قطره^[۱۵] – جریان گسسته‌ی قطرات سیال^[۱۶] در یک فاز پیوسته است.
جریان اسلاگ^[۱۷] – جریان حباب‌های بزرگ گاز در یک سیال پیوسته است.
جریان سطح –آزاد / لایه‌ای^[۱۸] - جریان سیالات غیرقابل امتزاج شده با یک فصل مشترک تعریف شده‌ی آشکار است.
جریان های گاز – جامد
رژیم های زیر جریان های گاز – جامد هستند :
جریان های پر – ذره^[۱۹] – جریان ذرات جامد با نسبت وزنی بالا در یک گاز است.
انتقال نیوماتیک^[۲۰] – حمل ذرات جامد توسط جریان گاز است که به فاکتورهایی از قبیل مقدار جامد، عدد رینولدز و خواص ذرات بستگی دارد. الگوهای نمونه شامل جریان شنی^[۲۱]، جریان اسلاگ و جریان یکنواخت^[۲۲] می‌باشند.
بستر سیال ^[۲۳]– متشکل از یک استوانه‌ی عمودی حاوی ذرات است که در آن گاز از طریق توزیع کننده وارد می‌شود. گازی که از میان بستر بالا می‌آید ، موجب معلق نگه داشتن ذرات جامد می‌شود. تشدید اختلاط داخل بستر به شدت جریان گاز، ظاهر شدن و بالا رفتن حباب‌ها از میان بستر بستگی دارد. برای تشریح این رژیم‌ها شکل ۱-۲ را ببینید.
شکل ۱-۲ : رژیم های جریان چند فازی
جریان‌های مایع – جامد