به عقیده کارنی، خدمات کشاورزی عبارت اند از نظام تحقیقات کشاورزی، نظام ترویج کشاورزی، خدمات دامپزشکی، اعتبارات روستایی، بازاریابی محصولات کشاورزی، و نیز خدماتی در زمینه ارائه نهادههای کشاورزی از قبیل کود و بذور اصلاح شده (کارن^[۱۵] ،۱۹۹۸). در صورتی که تأثیرات مستقیم بهره وری کشاورزی قابل ملاحظه باشد، موردنیاز برای تولید (تسهیلات آبیاری و جادههای روستایی)، خدمات اجتماعی (مانند آموزش عمومی، آموزش فنون، و ارائه تسهیلات بهداشتی)، و خدمات مربوط به توسعه سازمانهای کشاورزان را در بر میگیرد (لی و کیستولی^[۱۶]،۲۰۰۵).

مایر بر این باور است که برای دستیابی به توسعه کشاورزی، باید به ایجاد زیر ساخت های مهم پرداخت؛ وی توزیع مناسب درآمد و دسترسی به سرمایه، برنامه ریزی و تحلیل سیاست ها، توسعه و ترویج فناوری، ارائه زیر ساخت های روستایی، و تأمین خدمات کشاورزی را پنج زیرساخت مهم برای توسعه کشاورزی میداند (می یر^[۱۷]،۱۹۹۶).
از نظر مولایی در مطالعه خود دو مشکل عمده توسعه نیافتگی روستاها را کمبود خدمات و فعال نبودن اقتصاد روستایی عنوان کرده است. بنابراین، لزوم توجه به خدمات کشاورزی و ارائه خدمات مورد نیاز روستاییان و کشاورزان احساس می شود. خدمات نوعاً غیر مادی است و نمیتوان حد و مرزی مشخص بین کالاها و خدمات تعیین کرد. اگرچه در گذشته، کوششهای زیادی در راه تشخیص خدمات از کالاهای مادی صورت گرفته اما همواره در زمینه ملاک دقیق تعیین حدود کالاها از خدمات موارد استثناوجود داشته است (مولایی، ۱۳۸۲).
۲-۲-۸- اهمیت و ضرورت توسعهی روستایی در ایران
شواهد و تجربیات موجود نشان می دهد علیرغم اجرای بیش از هشت برنامه ی توسعه در کشور، نسبت به حق توسعه یافتگی انسان ها و مکان های روستایی به تناسب سهم، جایگاه و کارکرد آنها در کشور کم توجهی شده و حوزه های روستایی در بستری کاملاً نا برابر از جهت دسترسی به فرصت ها، منابع و منافع حاصل از رشد و توسعه قرار گرفته اند. از این رو تلاش برای کاستن از عدم توازن های اجتماعی، فرهنگی و سرزمینی و در جهت تعدیل نابرابری میان شهر و روستا از حیث فرصت ها، منابع و منافع، ضرورتی اساسی و اجتناب ناپذیر به شمار می رود.
اهمیت و ضرورت پرداختن به توسعه ی روستایی از زوایای ذیل قابل بررسی است:
- سکونت حدود ۳۸ درصد جمعیت کشور در فضاهای روستایی، انسانی بودن مسأله ی توسعه ی روستایی را ایجاب می کند. در واقع، به لحاظ انسانی، لازم است که مردم ساکن روستا ها، به ویژه افراد فقیر، همپای انسان هایی که در شهرها زندگی می کنند از این فرصت ها استفاده نمایند.(شکوهی،۱۳۸۴)
- نقش روستاییان و کشاورزان در تولید محصولات غذایی و کشاورزی از دیگر ضرورت های توسعه روستایی است. طبق بررسی های انجام شده، بیش از ۸۰ درصد فعالیت ها و تولیدات کشاورزی مربوط به روستاهاست، و با در نظر گرفتن این نکته که امنیت غذایی، امروزه از اهداف مهم توسعهی پایدار به شمار می رود، ضرورت و اهمیت توسعهی روستایی بیشتر می شود (مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، ۱۳۷۹ )
- از لحاظ زیست محیطی، حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد عرصه های طبیعی کشور تحت کنترل و فعالیت روستاییان است، به همین دلیل، توسعهی روستاها، از این جنبه که می تواند به حفظ سرزمین و بقای آن کمک کند، حایز اهمیت است.
- وجود فقر در روستاها و ضرورت محو آن از دیگر ضرورتهای توسعهی روستایی است. طبق بررسیهای انجام شده ۴/۲۶ درصد خانوارهای روستایی کشور زیر خط فقر قرار دارند. و با توجه به اینکه بخشی از فقر موجود در شهرها نیز منشأ روستایی دارد، تأمین نیازهای اساسی جمعیت روستایی و کاهش و محو فقر در کانون اهداف توسعه ی روستایی قرار دارد (مؤسسهی توسعهی روستایی ایران، ۱۳۸۱ ).
- جمعیت روستایی بیش از ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی کشور را به خود اختصاص می دهد و حتی بخش قابل توجهی از ارز حاصل از صادرات غیر نفتی نیز به اقتصاد روستایی تعلق دارد، و اگر تأمین بخشی از مواد اولیه ی صنایع شهری توسط بخش کشاورزی و جامعه ی روستایی را نیز در نظر بگیریم، ضرورتی دیگر برای توسعهی روستایی به وجود می آید (مقصودی،۱۳۷۲).
- و بالاخره مسأله ی مهاجرت های رو به تزاید سرمایه های انسانی و مادی از جانب حوزه های روستایی به حوزه های شهری و به ویژه کلان شهرها و اثرات نامطلوب اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از آن، ضرورت توجه به نواحی روستایی، برای تعدیل و هدایت مهاجرتهای روستایی، را ایجاب می کند
(قاسمی ،۱۳۸۲).
۲-۲-۹- ویژگی‌های جامعه روستایی ایران:
روستا به عنوان بخش بزرگی از نظام اجتماعی و جمعیتی کشور که در آن تعداد کثیری از عوامل انسانی مولد سکونت دارند محسوب می شود در روستا ها عوامل و منابع ارزشمندی اعم از عوامل انسانی و منابع طبیعی و اقتصادی به عنوان ذخایر استراتژیک کشور وجود دارد که در پیشرفت جامعه نقش مهمی ایفا
می کنند. نقش و اهمیت فراورده ها و تولیدات روستایی در رفع نیازهای رو به تزاید جامعه درخور توجه می باشد نظیر تولید محصولات کشاورزی، زراعی، دامی و صنایع تبدیلی که نقش بی بدیل و منحصر بفرد است.
برای جامعه اقتصادی ما بسیاری از دستاورد های روستائیان نقش استراتژیک داشته و اهرم قابل اتکایی در پشتیبانی از نظام اقتصادی کشور در عرصه جهانی از طریق صادرات و ورود کالا های ملی به بازارهای پرظرفیت جهانی بوده، یعنی درحقیقت شناسه قدرت اقتصادی کشور در نزد جهانیان تلقی گردیده مضافاً اینکه تکیه براقتصاد تک محصولی نفتی را تقلیل می دهد. فعال سازی ساکنان روستاها در ایران می تواند کمک شایان توجهی به تأمین امنیت اجتماعی نموده و باعث کاهش حجم زیاد ناملایمات اجتماعی گشته و منجر به کاهش پدیده ” مهاجرت روستا - شهری” شود.
ایجاد و راه اندازی کسب وکار ها مانند کسب و کارهای خانوادگی و گروهی در روستاها بدلیل وجود پیوندهای قوی اجتماعی و روحیه بالای مشارکت و تعاون در روستاها بالاتر از شهرهاست روحیه کار و تلاش و مسئولیت پذیری و التزام و تعهد به پیشرفت درمیان جمعیت روستایی بیشتر از شهرنشینان وجود دارد. تمامی جوامع روستایی با معضل بیکاری به نوعی دست به گریبان هستند و ابعاد این معضل،
بخشهای اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی را نیز متأثر ساخته است.
این معضل به عنوان یکی از مهمترین مشکلات اقتصادی و اجتماعی روستاها مطرح می‌باشد. در حال حاضر، ایجاد فرصت های شغلی جدید در مناطق روستایی کشور از اهمیت دو چندانی برخوردار است. زیرا علاوه بر آمار بالای بیکاری در روستاها، (سالانه بالغ بر ۵۵۰ هزار نفر نیروی کار جدید به بازارکار روستاها عرضه می‌شود (مرکز آمار ایران)) کشور با معضل مهاجرت روستاییان به شهرها، بخصوص به شهرهای بزرگ مواجه است که این امر خود پیامدهای منفی زیادی در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی دارد. همچنین جوان‌گزین و نخبه‌گزین بودن مهاجرت های روستایی از جمله عواملی است که فرایند توسعه درون زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاها را مختل می سازد.
۲-۲-۱۰- توسعه روستایی
نقش و جایگاه روستاها در فرایند توسعه اقتصادی – اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه‌ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده ،‌نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت و غیره موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است. برنامه‌های توسعه روستایی، جزئی از برنامه های توسعه هر کشور محسوب می‌شوند که برای دگرگون سازی ساخت اجتماعی - اقتصادی جامعه روستایی بکار می‌روند. این گونه برنامه ها را که دولتها و یا عاملان آنان در مناطق روستایی پیاده می‌کنند، دگرگونی اجتماعی بر اساس طرح و نقشه نیز می‌گویند. این امر در میان کشور های جهان سوم که دولت ها نقش اساسی در تجدید ساختار جامعه به منظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاصی به عهده دارند، مورد پیدا می‌کند.(سامبرگ^[۱۸]،۲۰۰۶).
از سوی دیگر توسعه روستایی را می‌توان عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد متعلق به قشر کم درآمد ساکن روستا و خودکفا سازی آنان در روند توسعه کلان کشور دانست. توسعه روستایی به نوین سازی جامعه روستایی می پردازد و آن را از یک انزوای سنتی به جامعه ای مدرن تغییر خواهد داد که با اقتصاد ملی عجین شده است بنابراین هدف های توسعه روستایی در محدوده یک بخش خلاصه نمی شود، بلکه مواردی چون بهبود و بهره وری ، افزایش اشتغال، تأمین حداقل غذا، مسکن و آموزش و بهداشت را در بر می‌گیرد.(پوگا^[۱۹]،۲۰۰۷).
اهداف توسعه روستایی را می توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد: اهداف اقتصادی- اجتماعی- سیاسی و طبیعی. بطور کلی توسعه روستایی، فرایند توسعه دادن و مورد استفاده قرار دادن منابع طبیعی و انسانی، تکنولوژی، تسهیلات زیر بنایی، نهادها و سازمان ها، سیاست های دولت و برنامه ها به منظور تشویق و تسریع رشد اقتصادی در مناطق روستایی جهت ایجاد اشتغال و بهبود کیفیت زندگی روستایی برای ادامه زندگی و پایداری حیات است.
در گذشته بعضی مدیران و سیاست‌گذاران امر توسعه، صرفاً بر “توسعه کشاورزی” متمرکز می‌شدند که امروز نتایج نشان داده است که توسعه روستایی صرفاً از این طریق محقق نمی‌شود. روستا جامعه‌ای است که دارای ابعاد اجتماعی مختلف است و نیازمند توسعه همه‌جانبه است نه صرفاً توسعه کسب وکار و نظامی به نام “کشاورزی". هرچند باید گفت که از طریق توسعه کشاورزی موفق نیز الزاماً توسعه روستایی محقق نمی‌شود. چون اولاً فواید توسعه کشاورزی عاید همه روستاییان نمی‌شود (بیشتر عاید زمین داران، بخصوص مالکان بزرگ، می‌شود)، ثانیاً افزایش بهره وری کشاورزی باعث کاهش نیاز به نیروی انسانی می‌شود (حداقل در درازمدت) و این خود باعث کاهش اشتغال روستاییان و فقر روزافزون آنان و مهاجرت بیشتر به سمت شهرها می‌شود (مولایی،۱۳۸۲).
۲-۲-۱۱- چالش های توسعه روستا:
مناطق روستایی برای توسعه با مشکلات و چالش هایی روبرو هستند که شناخت آنها باعث می شود مسئولین استراتژی مناسب جهت توسعه را برای روستاها انتخاب کنند.
چالشهای مناطق روستایی عبارتند از:
۱- عدم دسترسی به سرمایه وامکانات
۲- مشکل درعرضه کالا ها وخدمات
۳- تأکید بر یک صنعت یا کسب وکار خاص
۴- تمایل شدید به مهاجرت
۵- گسترش روز افزون تغییرکاربری اراضی زراعی
۶- امکان ریسک کمتر در روستاها
۷- کمبود سازمان های حمایت کننده
 ۲-۲-۱۲- استراتژی‌های توسعه روستایی:
کشورها و مناطق مختلف جهان، متناسب با شرایط و اولویت ها، رویکردها و استراتژی های توسعه روستایی متفاوتی را در پیش گرفته اند. قطعاً نمی توان بدون در نظرگرفتن تجربیات جهانی در این زمینه و با تمرکز صِرف بر اشتغال زایی در روستاها (بدون در نظر گرفتن استراتژی توسعه روستایی) توفیق چندانی بدست آورد (که پایدار و ماندگار نیز باشد). چون اشتغال زایی و کار آفرینی در فضایی مستعد رخ می‌دهد و بدون وجود آن فضا عملاً نمی توان متوقع موفقیتی پایدار بود .رویکردها و استراتژی های توسعه روستایی را اینگونه می‌توان به صورت زیر تقسیم نمود.(زمان پور،۱۳۷۹).
 ۲-۲-۱۲-۱- رویکردهای فیزیکی-کالبدی:
۱- استراتژی توسعه و بهبود زیرساخت های روستایی
۲-۲-۱۲-۲- رویکردهای اقتصادی:
۱- استراتژی انقلاب سبز
۲- استراتژی اصلاحات ارضی
۳- استراتژی صنعتی نمودن روستاها
۴- استراتژی رفع نیازهای اساسی
۲-۲-۱۲-۳- رویکرد های اجتماعی-فرهنگی:
۱) استراتژی توسعه اجتماعی
۲- استراتژی مشارکت مردمی
۲-۲-۱۲-۴- رویکرد های فضایی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای:
۱- استراتژی های تحلیل مکانی
۲- استراتژی توسعه روستا- شهری
۳- استراتژی نظام سلسله مراتبی سکونتگاه ها و برنامه ریزی مراکز روستایی

۴-۴-۵ آزمون فرضیه اصلی
: بین سبک رهبری و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود ندارد. یعنی  می‌باشد.
: بین سبک رهبری و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. یعنی  می‌باشد.
با توجه به اینکه توزیع نمره متغیر سبک رهبری نرمال نبوده ولی توزیع نمره متغیر تعهد سازمانی نرمال می‌باشد، باید از روش های ناپارامتری برای آزمون این فرضیه استفاده نمود. برای آزمون این فرضیه، از آزمون همبستگی و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده می‌شود. نتیجه این آزمون در جدول زیر داده شده است. مقدار سطح معنی داری آزمون کوچکتر از ۵ درصد است، پس فرض صفر با خطای ۵ درصد رد می‌شود. در نتیجه با سطح معنی داری ۵ درصد می‌توان پذیرفت که بین سبک رهبری و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنی‌داری وجود دارد. همچنین ضریب همبستگی بین سبک رهبری و تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم برابر ۳۹۰/۰ است.

جدول ۴-۲۶ : نتایج آزمون همبستگی برای فرضیه اصلی

۴-۵ تجزیه و تحلیل فرضیه‌ها و ادعاهای تکمیلی
در این بخش، تاثیر سبک‌های مختلف رهبری بر تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم بررسی می‌شود. همچنین تاثیر ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخ‌دهندگان بر نمره متغیر‌ تعهد سازمانی با بهره گرفتن از آزمون‌های آماری بررسی می‌شود.
۴-۵-۱ آزمون ادعای اول
: سبک‌های مختلف رهبری بر تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم تاثیر معنی‌داری ندارد.
: سبک‌های مختلف رهبری بر تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم تاثیر معنی‌داری دارد.
برای آزمون این ادعا، از تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده می‌شود. نتایج این آزمون در جداول زیر داده شده است. ضریب همبستگی چندگانه و ضریب تعیین به ترتیب برابر ۴۵۲/۰ و ۲۰۴/۰ می‌باشد. پس ۲/۴۵ درصد از تغییرات ایجاد شده در تعهد سازمانی کارکنان آموزش و پرورش استان قم ناشی از اثرات سبک‌های مختلف رهبری می‌باشد. ضریب تعیین تعدیل شده برابر ۱۷۷/۰ و خطای معیار تخمین برابر ۵۱۸۶۷/۰ می‌باشد.
جدول ۴-۲۷ : ضریب همبستگی چندگانه

‏۲‑۲۳

Q _I -(T_i - T_j) - (T_i+T_j/2-T_a)=0
-Q_j+(T_i-T_j)-(T_i+T_j/2-T_a)=0

حال روابط فوق را ساده می‌کنیم:

‏۲‑۲۴

(+)T_i+(-+)T_j=Q_i+ T_a
(-+)T_i+(+)T_j= - Q_j+T_a

می‌توانیم این دو معادله را به صورت ماتریسی در آوریم:

‏۲‑۲۵

=

با توجه به اینکه معادله فوق دارای سه مجهول می‌باشد پس به یک معادله دیگر نیاز داریم که از معادله و ارتباط بین Qi,Qj استفاده می‌کنیم

‏۲‑۲۶

Q_i=Q_j+hpl(T_i+T_j/2-T_a)

در این مثال یک پره را به عنوان یک المان در نظر گرفتیم و روابط موجود را نوشتیم حال اگر بیش از یک المان در نظر گرفته شود باید پروسه اسمبل کردن نیز طی شود که این را در بخش‌های بعدی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
تا کنون مختصر بحثی در مورد آنالیز سیستم‌های گسسته انجام گردید و برای تجزیه و تحلیل مسایل پیچیده مهندسی نیاز به گسسته سازی استاندارد و معادلات حاکم و انتخاب روش حل مناسب می‌باشد که در این قسمت پروژه به این خواهیم پرداخت. روش المان محدود به عنوان یک روش عددی برای حل تقریبی بسیاری از مسایل مهندسی به خصوص انتقال حرارت و سیالات می‌باشد

این روش برای اولین بار در شاخه جامدات به منظور بررسی تنش در سازه های هوایی مرکب استفاده گردید و بلافاصله در زمینه های دیگر مکانیک پیوسته به سرعت گسترش یافت از این روش بیشتر برای مثال‌هایی که راه حل‌های پیچیده دارند استفاده می‌گردد یعنی یک تقریب فیزیکی با مفاهیم ریاضی و ایجاد یک دستگاه معادلات خطی و یا غیر خطی و در نهایت حل مسئله روش‌های مختلفی برای حل مسایل پیچیده از جمله اختلاف محدود حجم محدود و المان محدود بیشترین کاربرد را دارند.
یکی از ساده‌ترین روش‌ها روش اختلاف محدود می‌باشد یعنی معین کردن معادلات دیفرانسیلی برای معادلات مختلف می‌باشد و هر چه نقاط بیشتری مورد نظر قرار گیرد حل دقیق‌تر می‌شود ولی در زمانی که هندسه مسئله نامنظم شود و یا مسئله دارای شرایط مرزی پیچیده گردد اعمال این روش بسیار مشکل می‌شود.
روش عددی دیگری که در حل مسایل مورد استفاده قرار می‌گیرد روش حجم محدود می‌باشد این روش پرکاربردترین روش در مسایل دینامیک سیالات محاسباتی می‌باشد.
روش المان محدود در پایه تقسیم ناحیه مسئله به نواحی کوچک‌تر و پیوسته که المان نامیده می‌شود بنا نهاده شده است و معادلات حاکم به صورت پیوسته تقریب زده می‌شوند و با این تقریب معادلات دیفرانسیل جزئی مرکب به معادلات خطی و غیر خطی دارای چند مجهول و ساده تر تبدیل می‌شوند که اثر آن تبدیل تعداد مجهولات نامحدود به تعداد مجهولات محدود می‌باشد که این مجهولات محدود که مورد محاسبه قرار می‌گیرند را گره می‌نامند خاصیت این روش این است که مرزهای پیچیده را با تقریب خوبی می‌توان در نظر گرفت.
حل عددی مسایل انتقال حرارت بدون مدل سازی فیزیکی امکان پذیر نمی‌باشد و سپس به شبکه بندی مسئله پرداخته و بعد معادلات دیفرانسیل جزئی تقریب زده می‌شود و در انتها با ترکیب این بخش مسئله حل می‌شود.
روش المان محدود به مراحل زیر تقسیم می‌گردد:
۱)تقسیم بندی نواحی پیوسته
این مرحله شامل مشخص کردن محل و تعداد گره‌ها یعنی در کل المان‌ها که با یکدیگر هیچ گونه همپوشانی نداشته باشند.
المان‌های با شکل‌های مختلف مانند مثلث یا مربع و یا …در نظر گرفت و هر المان با تعداد گره های مشخص بیان می‌شود و تعداد گره‌ها به نوع المان بستگی دارد .

• اگر بداند که موعظه ارشاد و سخن نرم تاثیر نمی‌کند امر و نهی زبانی کند و در صورت احتمال تاثیر از آسان ترین مرتبه آن شروع نماید و به بیش از آن تعدی نکند به ویژه اگر گنهکار از امر و نهی او مورد هتک قرار می گیرد.

• اگر بر طرف شدن منکر و اقامه معروف متوقف بر سخن تند و شدت بخشیدن در امر و تهدید و وعده‌ی مخالفت با گنهکار باشد جایز و بلکه با پرهیز از دروغ واجب است.

• جایز نیست در انجام نهی از منکر، از حرام و منکر مثل فحش و دروغ و اهانت کمک گرفته شود بله اگر منکر از جمله چیزهایی باشد که اسلام به آن اهمیت می دهد و به هیچ وجه به انجام آن راضی نباشد نظیر قتل انسان محترم یا ارتکاب گناهان قبیح  و بزرگ که وعده ی عذاب بر آن داده شده است جایز و بلکه واجب است ممانعت شود اگر چه لازم شود از آنچه گفته شد کمک گرفته شود.

• اگر بعضی از مراتب امر و نهی زبانی آزار و اهانت کمتری از بعضی از آنچه در مرتبه ی اول ذکر شد داشته باشد باید به آنها اکتفا شود. پس اگر موعظه و ارشاد با سخن نرم و چهره ای باز موثر باشد یا احتمال تاثیر آن برود آزار کمتری از دوری اعراض و امثال آن داشته باشد جایز نیست دوری و اعراض شود. انسان ها در بیان و شنیدن امر و نهی متفاوتند چه بسا دوری و رو گردانی از شخصی از امر و نهی او شدیدتر و سنگین تر و اهانت‌آمیزتر باشد و از همین رو امر و نهی کننده باید مراتب اشخاص و عمل به مرتبه آسان تر و راحت تر را مورد توجه قرار دهد.

• اگر تاثیر امر و نهی به استفاده از مرتبه اول و دوم باشد باید ضمن امر و نهی زبانی از او دوری و اعراض شود ( عاملی، ج ۱۷: ۲۵۵).

احکام فوق کامل کننده مرتبه امر به معروف و نهی از منکر گفتاری است و چگونگی مواجهه با کسانی که مرتکب انجام منکر می شوند را تا حدودی برای ما روشن می سازد.

۲-۱-۴-۳-مرحله اجرایی
مرحله سوم امر به معروف و نهی از منکر مر حله اجرایی است، صاحب جواهر در این زمینه می گوید: « اگر امر و نهی گفتاری مفید نبود امر و نهی یدی صورت می گیرد البته با لحاظ مراتب صورت گیرد، پس اگر سختی هجر و دوری زیاد باشد واجب است دیگری صورت گیرد…..»^[۲۲] (نجفی، ج ۲۱ : ۳۷۹)
ظاهر کلمه «امر و نهی» قول و گفتار است، ولی بر کسی که نسبت به نصوص روایات و آیات احاطه داشته باشد، مخفی و پوشیده نیست که مراد از امر به معروف و نهی از منکر این است که بدین وسیله معروف تحقق یابد و منکر رخت بربندد، نه اینکه تنها با زبان امر و نهی شود (اسماعیل نژاد، ۱۳۸۷: ۴۸).
گاهی وقتی گفته می شود امر و نهی یدی مقصود استفاده از قدرت است استفاده از قدرت برای اصلاح مردم با تعبیر استفاده از شمشیر به کار برده شده است؛
پیامبر اکرم(ص) فرموده است: « خیر تمام، در شمشیر و زیر سایه‌ی شمشیر است. و مردم را از منکرات باز نمی‌دارد، مگر شمشیر و شمشیرها کلیدهای بهشت است »^[۲۳] (کلینی، ۱۳۶۲، ج ۵: ۲).
و نیز از آن حضرت(ص) فرموده است: « برخی از مردم اصلاح نمی شوند مگر با شمشیر»^[۲۴] ( عاملی، ۱۴۰۹، ج ۱۵: ۱۰)
اگر مراحل قبلى تأثیر نکرد(قلب و زبان) بر هر مسلمانى واجب است که عملا اقدام نموده و دیگران را وادار کند به طاعات و جلوگیرى کند از معاصى و درگیرى انبیاء با ظالمان و فاسقان روى همین اصل بوده [البته در زمانى که حکومت اسلامى است باید این مرحله از طریق حکومت انجام گیرد] (محمدی ، ۱۳۷۸: ۶۰۱).
مواجهه فیزیکی با گناهکار نمی تواند برعهده مردم باشد، اکنون در همه جوامع قوانین و دادگا ها عهده دار این وظیفه هستند، رهبری در در دیدار با فرماندهان گردان‌ها ودسته‌های عاشورای نیروی مقاومت بسیج در مورخه۲۲/۴/۷۱ فرمودند: «البته من عرض می‌کنم - قبلاً هم گفته‌ام - در جامعه اسلامی، تکلیف عامه مردم امر به معروف و نهی از منکر با لسان است؛ با زبان. اگر کار به برخورد بکشد، آن دیگر تکلیف مسئولین است. آنها باید وارد شوند. اما امر به معروف و نهی از منکر زبانی، مهمتر است» چنانچه در سخنان رهبری دیده می شود، امر و نهی در سطح مردم فقط به صورت گفتاری (لسانی) است.
گاهی استفاده از روش ها و اقدامات عملی تعبیر امر و نهی یدی است، از زبان استاد مطهری اقدام عملی چنین آمده است:
گاهی طرف در حالی است که نه اعراض و هجران ما تأثیری بر او می‌گذارد، و نه می‌توانیم با «منطق و بیان و تشریح مطلب» او را از منکر باز داریم بلکه باید وارد عمل شد. وارد عمل شدن مختلف است. معنای وارد عمل شدن تنها زور گفتن نیست، کتک زدن و مجروح کردن نیست، البته نمی‌گویم در هیچ جا نباید تنبیه عملی شود، بلکه مواردی هم هست که جای تنبیه عملی است. اسلام دینی است که طرفدار «حد» است طرفدار «تعزیر» یعنی دینی است که معتقد است، مراحل و مراتبی می‌رسد که مجرم را جز تنبیه عملی به چیز دیگری بیدار می‌کند و از کار زشت باز نمی‌دارد، اما انسان نباید اشتباه کند و خیال کند که همه موارد سختگیری و خشونت است.
حضرت علی (ع) درباره پیامبر اکرم (ص) این طور تعبیر می‌کند؛ می‌فرمایند: او طبیب بود، پزشکی بود که بیمارها و بیماری‌ها را معالجه می‌کرد^[۲۵] ( نهج‌البلاغه، خطبه ۱۰۸) بعد به اعمال اطبا تشبیه می‌کند که اطبا هم مرهم می‌نهند و هم جراحی می‌کنند و گاهی داغ می‌کنند. می‌گوید پیغمبر دوکاره بود، پزشکی بود هم مرهم‌گذار و هم جراح و داغ‌کن و مقصود این است که دو گونه عمل می‌کرد؛ یک نوع عمل پیغمبر مهربانی و لطف بود. اول هم « أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ » را ذکر می‌کند، یعنی او (پیغمبر) همیشه لطیف و مهربان بود. ابتدا از راه لطف و مهربانی معالجه و با منکرات مبارزه می‌کرد، اما اگر به مرحله‌ای می‌رسید که دیگر لطف و مهربانی و احسان و نیکی سودی نمی‌بخشید و هم آنجا که پای داغ کردن و جراحی در میان بود، به طور عمیق داغ می‌کرد و قاطع جراحی می‌نمود.
سعدی این سخنور نامی ایران نیز اشاره دارد:
درشتــی و نرمــی با هــم در بتـه است چو رگ زن که جراح و مرهم نه است
می‌گوید: هم درشتی باید باشد و هم مهربانی، مثل جراح که هم جراحی می‌کند و هم مرهم می‌نهد (مطهری، ۱۳۸۷، ج۲: ۹۴) .
از نظر لغت امر و نهی همان دستور زبانی است، ولی از قرآن می‌فهمیم که امر به معروف و نهی از منکر، محدود به آن نیست، بلکه مقصود، هر چیزی است که به تحقق معروف کمک و از منکر جلوگیری می‌کند، چه سخن و قول باشد و چه کار و فعل و چه به کارگیری مسائلی که به این هدف جامه عمل می‌پوشانند (بلاغى نجفى، ۱۴۲۰ ، ج۱: ۳۲۵)
خداوند به پیامبر (ص) دستور مى‏دهد که مدارا کن و” بدیهاى را با عفو و گذشت و نیکى دفع کن، و سخنان نامطلوب آنها را با بهترین منطق پاسخ گو” (ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَهَ» (مومنون/۹۶)؛ بدی را با شیوه ای نیکو دفع کن (مکارم شیرازى،۱۳۷۴، ج‏۱۴: ۳۰۶)
چنانچه در آیه دیگر خداوند بلند مرتبه فرموده است « وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَهِ السَّیِّئَهَ»(۲۲/رعد و ۵۴/قصص)؛ آنها بوسیله نیکی ها، بدی ها را دفع مى‏کنند.
با گفتار نیکو، سخنان زشت را، و با معروف، منکر را، و با حلم، جهل جاهلان را، و با محبت عداوت و کینه‏توزى را، و با پیوند دوستى و صله رحم، قطع پیوند را، خلاصه آنها سعى مى‏کنند به جاى اینکه بدى را با بدى پاسخ گویند با نیکى دفع کنند! این یک روش بسیار مؤثرى است در مبارزه با مفاسد، مخصوصا در برابر گروهى از لجوجان و قرآن کرارا روى آن تکیه کرده است (همان منبع، ج‏۱۶: ۱۱۱)دعوت به سوى خدا با داشتن خصلت نیک، و با نداشتن آن، و داشتن خصلت بد یکسان و تاثیرش در نفوذ با هم برابر نیست. (طباطبائی، ۱۳۷۴ ، ج‏۱۷: ۵۹۵) چنانکه در آیه زیر آمده: ” لا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَ لَا السَّیِّئَهُ” (فصلت/۳۴)؛ نیکی با بدی یکسان نیست.
درادامه آیه می فرماید: فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ ؛ این هنگام آن کس که بین تو و او دشمنی است همچون دوست می شود. هر گاه تو دشمنان خودت را به نرمى و مدارا پاسخ دادى دشمنى که از نظر مذهبى با تو خصومت داشت به صورت دوستى مهربان از نظر دینى، و فامیلى عزیز از نظر نسب در خواهد آمد. (طبرسى، ۱۳۶۰ ‏، ج‏۲۲،: ۶۰ )
در دعاى بیستم از دعاهاى امام سجاد (ع) در الصحیفه السجادیه ، امام با درخواست توفیق براى خوهاى ستوده‏ از خداوند می فرماید:
بار خدایا بر محمّد و آل او درود فرست، و مرا توفیق ده تا با کسیکه با من غشّ (ناراستى) نموده از روى اخلاص (درستى) رفتار کنم، و کسى را که از من دورى کرده به نیکوئى پاداش دهم، و کسی که مرا نومید گردانیده به بخشش عوض دهم، و کسى را که از من بریده به پیوستن مکافات نمایم، و از آنکه از من غیبت نموده (پشت سر بدگوئى کرده) بنیکى یاد کنم، و نیکى را سپاس گزارده از بدى چشم بپوشم‏(فیض الاسلام، ۱۳۷۶، ۱۳۳)
در سیره‏ى معصومین نمونه‏هایى از این برخوردها به وفور دیده می شود که سرسخت‏ترین مخالفان را به طرفدار آنان تبدیل کرده است.
مردم چند دسته‏اند:
کسى که دوست خود را حفظ مى‏کند،کسى که دوست خود را نسبت به خود بى تفاوت مى‏کند، کسى که دوست خود را به دشمن تبدیل مى‏کند و کسى که دشمن را به دوست تبدیل مى‏کند. (قرائتى، ۱۳۸۳ ، ج‏۱۰: ۳۴۰)
به نظر می رسد مرتبه ای که در امر به معروف از آن تعبیر به مرحله یدی می شود، خود دو تعبیر دارد گاهی مقصود از آن مرتبه ای که از آن تعبیر می شود به استفاده از قدرت و گاهی مرتبه ای که از آن تعبیر می شود به اقدام عملی، با توجه به توضیحات فوق امر به معروف و نهی از منکر عملی در زدن و دست به شمشیر بردن خلاصه نمی شود بلکه امر به معروف عملی، فعلی است که به تحقق معروف کمک می کند و مقصود از نهی از منکرعملی، فعلی است که از وقوع منکر جلوگیری می‌کند.
۲-۱-۵- سیره پیشوایان معصوم در امر به معروف و نهی از منکر
سیره ی معصومین به عنوان یکی از منابع در خورتوجّه می تواند راهگشای چگونگی عملکرد ما باشد نزدیک به سه قرن آموزش - که خود پژوهش های جدا و مفصلی را می طلبد- در دسترس است که در اینجا به چند نمونه مختصر اکتفا شده است و به صورت دسته بندی ارائه شده است ولیکن گاهی رفتار این بزرگواران مجموعی از چند روش را شامل می شود، از قبیل؛ امر لسانی همراه با عمل، یا اظهار قلبی همراه با تذکر و ….، دسته بندی ها فقط جهت رعایت ترتیب و نظم پژوهش صورت گرفته است.
اضهار تنفر قلبی در رفتار ائمه در موضوعات مختلف به وفور دیده می شود ، در اینجا به چند نمونه اکتفا شده است، امام صادق (ع) فرمودند:
خواهر رضاعی پیامبر نزد ایشان آمد. پیامبر وقتی اورا دید شادمان شد و روپوش خود را بر زمین گسترد و او را بر آن نشاند. سپس به او رو کرد و با او سخن گفت در حالی که لبخند بر لب داشت تا هنگامی که برخواست و رفت. سپس برادرش آمد با او نیز احوال پرسی گرمی کرد، ولی رفتاری را که با خواهرش نمود، با او ننمود. شخصی علت تفاوت را از حضرت پرسید.
رسول خدا فرموند: « زیرا او نسبت به والدینش خوش رفتارتر بود^[۲۶] ‏(کلینی، ۱۳۶۲، ج‏۲: ۱۶۱ )
رفتار پیامبر اکرم (ص) با افراد متناسب با میزان انجام معروفات متفاوت است، و همان طور که بیان شد آنچه که در قلب ایشان است را متناسب با انجام یا عدم انجام معروف اظهار داشتند، خوش رفتاری پیامبر با خواهرشان که نسبت به پدر و مادر خویش نیکوتر رفتار می نمود بیشتر از برادرشان بود که این فعل را انجام نمی داد.
نقل شده: در حیره وقتى که امام صادق (ع) آمده بود پیش منصور دوانیقى یکى از سرهنگان مهمانی برگزار کرده بود، حضرت صادق(ع) نیز در آن دعوت تشریف داشت در سر سفره که مهمانان مشغول خوردن غذا بودند یک نفر از آن ها آب خواست. قدحى که نوعى شراب داشت آوردند همین که قدح بدست آن مرد رسید امام صادق (ع) از جاى حرکت نمود پرسیدند آقا چرا حرکت کردید فرمود پیامبر اکرم فرموده است:‏
« کسی که سر سفره ای بشیند که در آن سفره شراب می نوشند ملعون است»^[۲۷] (همان منبع، ج‏۶: ۲۶ )
در این نمونه امام (ع) با ترک مهمانی در حقیقت انزجار و کراهت خود را نسبت به انجام فعل حرام نشان دادند و همچنین می بینیم که هنگامی که از علت این کار سؤل می شود با بیان سخن رسول الله (ص) نیز به دعوت دیگران به نهی از منکر نیز اقدام نموده اند.
زید بن موسى (ع) برادر حضرت رضا (ع) را که در سال صد و نود و نهم هجرى در بصره خروج کرده و خانه‏هاى بنى عباس را سوزانیده بود (به جهت این عمل او را زید النار نامیدند) نزد مأمون آوردند مأمون باو گفت اى زید چرا خانه‏هاى بنى عم خود را سوزاندى و خانه‏هاى دشمنان ما (امیه- ثقیف- غنى- باهله و آل زیاد) که از طوایف عربند واگذاشتى؟ چون زید مردى کثیر المزاج بود جواب داد از هر جهت خطا کردم اگر مرا برگردانى اول خانه‏هاى دشمنان شما را میسوزانم مأمون خندید و و زید را به پیش امام رضا فرستاد، مأمون گفت: من او را بخشیدم. ولی ببینیم امام رضا چه می گویند؟ > امام رضا خیلی زید را توبیخ کردند. و گفتند که در کار حق هیچ گاه از راه باطل نمی شود به آن رسید. و از راه معصیت نمی توان به طاعت برسد. سوزاندن خانه مردم و کشتن آنها درست نیست. کسی که می خواهد دعوت کند به عنوان جهاد باید از راه درست وارد شود. این است که امام رضا زید را ملامت کردند. امام رضا قسم خوردند که تا وقتی که زنده هستند با زید حرف نزنند و همین کار را هم کردند. امام رضا (ع) به دلیل سخن نادرست زید او را از خود دور کرد و همچنین او را از سخن گفتن با خود محروم کرد. ( شیخ صدوق، ‏۱۳۷۸ ق ، ج‏۲: ۲۳۳ )
امام رضا (ع) به دلیل سخن نادرست زید او را از خود دور کرد و همچنین او را از سخن گفتن با خود محروم کرد.
در گفتار و اعتراضات ائمه (ع) نسبت به رفتارهای ناشایست نمونه هایی وجود دارد که گاه با عمل نیز همرا است؛ امام صادق (ع) فرمود: مرد مالدارى با لباس پاکیزه خدمت رسول خدا (ص) آمد و نزدیک حضرت نشست، سپس مرد تنگدستى با جامه‏هاى چرکین وارد شد و پهلوى مرد نشست، مال دار جامه‏هایش را از زیر پاى او بکشید.
رسول خدا (ص) به او فرمود: ترسیدى چیزى از فقر او به تو چسبد؟
گفت نه
فرمود: ترسیدى از دارائى تو چیزى به او رسد؟

عباداله، ا،ایرانیان، ج،پارسا نژاد، م.(۱۳۹۰).بررسی رابطه بین خلاقیت سازمانی و رضایت شغلی با استرس شغلی در بین کارکنان سازمان جهادکشاورزی استان فارس،فصلنامه تازه های روان شناسی صنعتی،سال دوم،شماره هشتم،صص۸۴-۷۱٫
علاقه بند، ع. (۱۳۸۷). مدیریت عمومی. تهران: نشر روان.
فرازمند، ع. (۱۳۸۲). نوآوری در مدیریت استراتژیک منابع انسانی، ظرفیت سازی در عصر جهانی شدن، ارائه شده در کنفرانس ویژه در باب مدیریت منابع انسانی در تهران، اکتبر ۲۰۰۳٫
قلی پور، آ. (۱۳۸۶). مدیریت رفتار سازمان (رفتار فردی)، تهران: انتشارات سمت.
قنبری، س.، عطائی، ن ، کریمی، ا. (۱۳۹۱). بررسی سطح رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلی سینا همدان، نشریه علمی-تخصصی گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان- دوره چهارم. شماره ششم.
کچویی، ن. (۱۳۹۲). بررسی رابطه بین ذهنیت فلسفی مدیران و رفتار شهروندی سازمانی معلمان با اثربخشی سازمانی مدارس ابتدایی شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه بو علی سینا همدان.
کریمی، ا. (۱۳۹۱). بررسی رابطه بین خلاقیت و هوش هیجانی مدیران با میزان کاربست مؤلفه های سازمان یادگیرنده در مدارس راهنمایی و متوسطه دولتی شهر اراک. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه بو علی سینا همدان.
گاردنر، ک. ت.، ریوا ، م. ای. (۱۳۸۶). به دنبال خوشبختی (ترجمه ندا شادنظر). تهران: نشر افراز (بی تا).
گل پرور، م، وکیلی، ن ،آتش پور، ح. (۱۳۹۰). بررسی رابطه دشواری هدف و رهبری تحول گرا با رفتار شهروندی سازمانی و تعهد عاطفی. ماهنامه دانشور رفتار، شماره ۵، ص ۱۷۷٫
گلستان هاشمی، س. م. (۱۳۸۰). خلاقیت و نوآوری سازمانی و فناورانه. مجله رهیافت، شماره ۲۶٫
گلمن، د. (۱۳۸۹). علم جدید هوش اجتماعی، ترجمه حمید رضا بلوچ، قم: نشر رخ مهتاب، (تاریخ انتشار به زبان اصلی ۲۰۰۶).
گلمن، د. (۱۳۸۹). هوش هیجانی، ترجمه نسرین پارسا، تهران: نشر رشد.
گلمن، د. (۱۳۷۹).هوش عاطفی(ترجمه حمیدرضا بلوچ). تهران: انتشارات جیحون.
گودرزی، ع. م. (۱۳۸۴). نقش هوش در ارتقاء عملکرد مدیران. خلاصه مقالات همایش دین و رسانه. تهران: فرهنگستان علوم.
گیلانی، م. (۱۳۹۲). بررسی رابطه بین هوش اجتماعی و هوش فرهنگی کارکنان با اثربخشی سازمانی سازمان آموزش و پرورش استان ایلام، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه بو علی سینا همدان.
محبوبی، ط ، توره، ن. (۱۳۸۷). آسیب شناسی خلاقیت و نوآوری در دانشگاه، فصل نامه دانشگاه آزاد اسلامی ۳۷، سال دوازدهم، شماره۱٫
محقر، ع ، احمدی، الف ، دهقان، م ، غریبی، م ، خارلقی، ا. (۱۳۸۸). بررسی تأثیر رفتار شهروندی سازمانی بر اجرای موفقیت آمیز مدیریت کیفیت جامع و عملکرد سازمانی، اولین کنفرانس ملی مدیریت رفتار شهروندی سازمانی، دانشگاه تهران.
مهرآذر،ز.(۱۳۹۱).بررسی رابطه بین مهارتهای سازمانی مدیریت زمان با خلاقیت سازمانی در بین مدیران مدارس مقطع متوسطه شهر همدان.پایان نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه واحد ساوه.
محمدی، م. (۱۳۸۸). رفتار شهروندی سازمانی: رفتار جامعه پسند در کار، تدبیر، شماره ۲۰۹، مهر۸۸٫
محمدیان حسین آبادی، ا. (۱۳۸۶). بررسی رابطه هوش هیجانی با هوش اجتماعی، مجموعه مقالات دومین کنگره انجمن روانشناسی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه اصفهان، صص۳۱-۱۴٫
مصطفوی، ب. (۱۳۸۸). بررسی مؤلفه های سازمان یادگیرنده در مدارس متوسطه و رابطه آن با میزان خلاقیت دبیران ناحیه یک شهر ارومیه. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز.
مقیمی، م. (۱۳۸۴). رفتار شهروندی سازمانی از تئوری تا عمل، فرهنگ مدیریت، سال سوم، شماره ۱۱، ص۴۸٫
ملکی آوارسین، ص ، سیدکلان، م. (۱۳۸۷). بررسی رابطه بین هوش هیجانی و اثربخشی اعضای هیات علمی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال دوم، شماره دوم، ۱۲۳-۱۱۵٫
ملکی نیا، ع ، صادقی، م. (۱۳۸۸). بررسی وضعیت رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه رازی کرمانشاه، اولین کنفرانس ملی مدیریت رفتار شهروندی سازمانی، دانشگاه تهران.
مهرابی، م.، آشورزاده، ب، امیرتیموری، ش. (۱۳۸۶). هوش اجتماعی، مقالات دانش آموزی.
میرزا قادری، ع. (۱۳۸۶). بررسی رابطه بین سبکهای مدیریت، رابطه مدار، ضابطه مدار ) مدیران و روحیه معلمان شهرستان بوکان). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت برنامه ریزی، دانشگاه آزاد تبریز.
میرقیداری،م.(۱۳۸۲).ماهیت و وجوه خلاقیت.فصلنامه خلاقیت و نوآوری شماره ۳ تابستان.
نادری، ع ، سیف نراقی، م. (۱۳۹۰). روش های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی (با تأکید بر علوم تربیتی)، ویرایش پنجم، چاپ هشتم، تهران: ارسباران.
نادری، ف ، روشنی، خ. (۱۳۹۰). رابطه هوش معنوی و هوش اجتماعی با اضطراب مرگ زنان سالمند، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال دوم، شماره ششم، ۶۷-۵۵٫
نیای آرام، ع. (۱۳۸۳). خلاقیت و نوآوری در سازمان، مجله تدبیر، شماره ۸۵٫
نیکنامی، م، تقی پورظهیر، ع، دلاور، ع ، غفاری مجلج، م. (۱۳۸۸). طراحی و ارزیابی مدت علّی خلاقیت و نوآوری مدیران آموزشی شهر تهران. فصلنامه علمی – پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد واحد مرودشت، سال دوم، شماره ی پنجم.
اله یاری، س. (۱۳۸۹). بررسی رابطه هوش اجتماعی و رهبری اخلاق مدیران گروه های آموزشی در دانشگاه اصفهان و علوم پزشکی اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
هاشمی، ا ، صادقی فرد، ا. (۱۳۸۸). بررسی ارتباط بین انواع سبک تفکر و خلاقیت و نوآوری مدیران مدارس در شهرستان لاود.پایان نامه کارشناسی ارشد.
هومن، ح. (۱۳۹۱). شناخت رفتاری روش علمی در علوم رفتاری، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
هویدا، ر ، نادری، ن. (۱۳۸۷). بررسی سطح رفتار شهروندی سازمانی کارکنان، پژوهش نامه مدیریت اجرایی، سال نهم، شماره ۱، صص۱۱۷-۱۰۳٫
الوانی، س.(۱۳۸۶). مدیریت عمومی، تهران، نشر نی.
الوانی، م ، پورعزت، ع.(۱۳۸۲)، عدالت اجتماعی، شالوده توسعه پایدار، کمال مدیریت، دانشکده مدیریت، دانشگاه شهید بهشتی، شماره۳-۲٫
یزدانی ، ح. (۱۳۸۵). ارزیابی وضعیت موجود کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از نظر نوآوری بر اساس مدل دکتر آمابیلی و ارائه راه کارهایی برای بهبود، پایان نامه کارشناسی ارشد، سازمان مدیریت صنعتی.

ب: منابع انگلیسی
Abraham, C. & Josman, Z. (2006). The relationship among emotional intelligence, task performance and organizational citizenship behavior. Human Performance, 19(4), pp. 403-419.
Ackfeldt, A.L. & Coote, V.L . (2005). “A study of organizational citizenship behavior in a retail setting". Journal of Business Research 58 ,pp.151-159.
Adam Rita, C.S. (2010). The effect of gestalt therapy and cognitive behavioural therapy group intervention on the assertiveness and self- esteem of women, For the degree Doctorof philosophy, wayne state university.
Albrecht, K. (2005). Social Intelligence: the New Science of Success: New York, Amason.
Albrecht, K., Francisco, S. (2008). Social Intelligence: The New Science of Success; Beyond IQ, Beyond EI, Applying Multiple Intelligence Theory to Human Interaction, Economics and International Business, Vol .5, No.1, 115-130.
Appelbaum, S., Bartolomucci, N., Beaumier, E., Boulanger, J., Corrigan, R. Dore, I., Girard, C. & Serroni, C. (2004). “Organizational citizenship behavior: acase study of culture, leadership and trust “. management decision,Vol.42, No.1, pp. 13-40.