این روش از رایج ترین روش ها در حوزه اندازه گیری ارزش هاست. پرسشنامه ها فراوان هستند و مجالِ پرداختن به همه ی آن ها نیست و ما هم در دو گروه اساسی، به رایج ترین و کاربردی ترین آن ها بسنده خواهیم کرد:
گروه نخست پرسشنامه هایی است که شامل پرسش های انتخابی از چند امر شبیه به هم می باشد ، از جمله :
۷-۳-۲-۱٫پرسشنامه آلپورت ، فیرنون و لندزی:
از نخستین پرسشنامه ها در اندازه گیری ارزش ها ، پرسشنامه ای است که آلپورت و فیرنون آماده کرده اند و تعدیل آن با همکاری گاردنر لندزی صورت گرفت و هدف آن ، اندازه گیری ارزش های زیر است:
« ارزش اجتماعی» ، که به جنبه های اجتماعی و روابط بین افراد توجه دارد. « ارزش نظری»، که به
جنبه های حقیقت و شناخت مربوط است. « ارزش اقتصادی» ، که به جنبه های مادی و مالی مربوط می شود. « ارزش زیبا شناختی » ، که به شکل و هماهنگی اختصاص دارد . « ارزش دینی » ،
که به باورها و رفتارهای دینی مربوط است. « ارزش سیاسی» ، که به قدرت مربوط می شود.
ملاک سنجش نیز متضمن دو بخش است:
۱-مجموعه ای از بندها که فرد با انتخاب یکی از دو گزینه ، بدان پاسخ می گوید.
نمونه ای از بندها ، چنین است:
-هنگام حضوردریک مجلس بزرگ ( دینی ، علمی ، سیاسی ) از چه چیز متاثر می شوید؟
الف-از تزئینات و پرچم ها
ب- از قدرت گروه و تاثیر آن.
گزینه اول، نمایانگر ارزش زیبا شناختی است و گزینه دوم، ارزش سیاسی را نشان می دهد.
۲-مجموعه ای از پندهایی است که فرد، با انتخاب یکی از چهار گزینه بدان پاسخ می گوید، مانند:
« خوب است کسی که در طول هفته به کار مشغول است، روز تعطیلی اش را…»
الف-با مطالعه کتابهای جدید، به فرهیختگی خود بپردازد.
ب-به گردش و بازی های ورزشی بپردازد.
ج-در مجالس موسیقی شرکت کند.
د-به سخنرانی دینی گوش فرا دهد.
گزینه اول به ارزش نظری اشاره دارد و گزینه دوم ارزش سیاسی، گزینه سوم ارزش زیبا شناختی و گزینه چهارم، ارزش دینی را نشان می دهد.
گروه دوم: پرسشنامه هایی که ارزش ها را از راه مرتب نمودن تعدادی از سوال ها یا گزینه ها، برحسب اهمیت آن ها برای او، می سنجد.

۷-۳-۲-۲٫معیار بررسی انتخاب:
وودروف^[۲۶]۱ فراهم آورنـده آن بوده و شامل سه نکتـه مهم است که در زیـر هریک، هشت راه حل
ارائه شده است و از شخص خواسته می شود تا برحسب اهمیت آن ها، آنان را منظم کند. این معیار، از ارزش هایی چون: زندگی خانوادگی، دینداری، صداقت و خدمت اجتماعی و فعالیت عقلی پرده برمی دارد؛ به عنوان مثال، نکته دوم معیار، شامل راه های زیر است: الف-تمرین فعالیت های گروهی در پادگان ها ب-تمرین فعالیتهای سیاسی ج-زندگی آرام و بی دردسر د-اهمیت گروه و جذابیت آن هـ-اهمیت دین و تشویق سازمان های دینی و-زندگی هیجانی ز- مساوات و عدم تبعیض میان افراد ح-رقابت فکری
از پاسخ دهنده خواسته می شود که برحسب اهمیت آن ها، در حل مشکل طرح شده، آن ها را منظم کند(خلیفه، ترجمه سیدی، ۱۳۷۸: ۹۰و ۸۸ و ۸۷).
۷-۳-۳٫قرار گرفتن در میدان عمل:
مزیت این روش، بر روش های انتزاعی از قبیل « سوال پرسیدن » که در آن، فرد به طور لفظی به سوال مربوطه پاسخ می دهد، این است که در روش سوال پرسیدن اگر فرد از آگاهی لازم برخوردار باشد و مهارت سخن وری داشته باشد، به راحتی می تواند با بهره گرفتن از الفاظی وزین و زیبا به سوال پرسیده شده پاسخ دهد و در نتیجه مربی ، از دامنه ی اطلاعات حفظی او در مورد مطالب آموخته شده اطمینان حاصل می کند. اما مربی ماهر می داند و این نکته را درنظر دارد که:
به عمل کار برآید به سخن دانی نیست
بایقین می توان گفت که درمیدان عمل است که فرد، حقیقت وجودی خویش را به نمایش می گذارد نه در میدان الفاظ و کلام. خصوصاً در ارزشیابی آموزش ارزش ها می توان گفت: که این شیوه، از شیوه های موثر ارزشیابی است ؛زیرا نشانگر آن است که آیا ارزش های آموخته شده، به مرحله ی درونی شدن رسیده اند یا خیر؟لذا، مربی بایستی متربی را به طور عملی محک زده و امتحان نماید.
خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه بقره آیه ی ۱۵۵ می فرمایند:
«قطعاً ما شما را به چیزی از ترس، گرسنگی، کاهش اموال و نفوس و فرزندان می آزماییم و تـو ای
پیامبر به شکیبایان نوید ده.»
سوره های مبارکه کهف:آیه ۷، انبیاء: ۳۵ آیه ، تغابن: ۱۵ آیه ، اعراف: آیه ۱۵۴ و ۱۶۸، به این امر اشاره می فرمایند و آزمایش و امتحان در میدان عمل را ملاکی برای ارزشیابی و تشخیص خوب از بد و تمایز مومنین از گمراهان معرفی می کنند. پیامبران بزرگ الهی نیز همواره در معرض آزمایشات سختی قرار گرفتند و همواره از مرحله ی آزمایش سرافراز بیرون آمدند از آن جمله می توان از حضرت ایوب (ع)، حضرت یونس (ع)، حضرت یعقوب (ع)، حضرت ابراهیم (ع)، حضرت اسماعیل (ع)، حضرت یوسف (ع) و حضرت محمد (ص) و… نام برد.
قطب( ۱۳۸۹: ۳۹۷) می گوید: هر خمیره ای برای پختگی نیازمند آتش است. خمیره بشریت نیز برای پختگی اش نیازمند آتش امتحان در بوته مصائب و سختی هاست. ایمان حتی برای صاحبش جز در هنگام ابتلاء آشکار نمی گردد. همان گونه که میخ را به دیوار می کوبی و در وهله اول گمان می کنی این دیوار فرو رفته و محکم شده است؛ ولی از آن اطمینان خاطر نداری و آن را امتحان می کنی.
دیلمی و آذربایجانی( ۱۳۸۷: ۲۰۹) چنین بیان می دارد که امتحان و آزمایش همواره بوسیله عمل است؛زیراابتلاء جز با عمل معنا نمی یابد و در صحنه عمل است که صفات باطنی انسان ظاهر می شود و استعدادها از قوه به فعلیت درمی آید.
براساس این شیوه، مربی متربی را در کام عمل می افکند تا آموخته های او را مورد ارزیابی قرار دهد.
حضرت سیدالشهداء امام حسین (ع) در شب عاشورا در حالی که جمع کثیری از سپاهیان او گرد ایشان جمع شده بودند، فرمودند: « ای مردم من بیعت خود را از خود برداشتم. فردا، همه ی ما کشته خواهیم شد، هر کدام از شما که مایلید از تاریکی شب استفاده نموده و به شهر و دیار خود برگردید ».
قبولِ شـهادت آزمایش بزرگی بود که هر کسی را توان پیروزی در آن نیست ،مرد میدان می طلبد و ایمانی محکم .آزمایش سختی است که به راحتـی می تواند مومنان واقعی را از افـراد به ظاهـر مومن وریاکار جدا کند. در حقیقت می توان با اطمینان گفت که: میدان عمل، قوی ترین میدان برای تمایز حق از باطل است.
۷-۳-۴٫ایجاد موقعیت های معماگونه:
براساس این روش مربی، متربی را در موقعیتی معماگونه قرار می دهد تا با بهره گرفتن از نیروی فکر و اندیشه ی عمیق خود به فعالیت های عملی و تمرین هایی مستقل و فعالانه جهت حل مساله بپردازد. دامنه و طیف چالش ها و مسائلی که مربی آموزش ارزش ها می تواند به متربیان ارائه دهد ،شامل مسائلی در حوزه ی ارزش هاست.این نوع ارزشیابی مستلزم تفکر، استدلال و در نهایت تصمیم گیری و انتخاب است.
موقعیت ها و چالش های ایجاد شده توسط مربی به گونه ای است که متربی، نمی تواند بلافاصله به آن ها پاسخ دهد و این امر نیازمند آن است تا با دقت زوایای مسئله را بررسی نموده و برای آن پاسخی مناسب بیابد. حکایت معروفی است که روزی استادی قصد کرد تا معرفت خداشناسی، شاگردان خویش را مورد ارزیابی قرار دهد؛ لذا در یکی از جلسات درس خویش به شاگردان خود گفت: برای شما مسئولیتی را در نظر گرفته ام و دوست دارم آن را به نحو احسن انجام دهید. صبح فردا، هرکدام از شما یک مرغ برداشته و در محل خلوتی که هیچ کس شما را نظاره نکند آن را ذبح نمائید و چندین بار هم تاکید نمود که شما موظفید، حتماً مرغ را در محلی ذبح کنید که حتی یک نفر هم شما را نبیند. صبح فردا، هریک از شاگردان وظیفه محول شده را به انجام رسانیده و مرغ ها را در محلی خلوت و به دور از چشم دیگران، ذبح نموده بودند، به جز یک نفر از آن ها که از ذبح مرغ ،سر باز زده بود.
بقیه ی شاگردان به او خندیدند و گفتند: تو نتوانستی دستور استاد را اجرا کنی و از آن سرپیچی نمودی. استاد که در کلاس حاضر شد به جز یکی از مرغ ها، بقیه ی مرغ ها را ذبح شده دید. علت را از شاگردش جستجو کرد و گفت: چرااز دستور من سر باز زدی و شاگرد در پاسخ گفت: استاد شما سفارش زیادی نمودید که مرغ را در جایی بکشیم که هیچ کس ما را نبیند و من هر جایی که رفتم، خدا را حاضر و ناظر دیدم؛ لذا نتوانستم با قید شرط شما، مرغ را ذبح کنم . درک عمیقِ شاگرد مورد تعریف و تمجید فراوان استاد قرار گرفت. و علتِ دستور و سفارش خویش را همان گونه که شاگرد بیان کرده بود، عنوان کرد.
این حکایت می تواند یک نمونه ی بسیار جالب برای ارزشیابی یکی از ارزش های دینی باشد. مربی می تواند با تدبر و اندیشه، موقعیت هایی شبیه به این موقعیت را برای متربی ایجاد نماید و آن ها را ارزشیابی نماید.
۷-۳-۵٫درخواست تکرار آموخته ها:
مربی می تواند از متربیان خویش بخواهد تا مطالبی را که آموخته اند برای وی به شیوه های لفظی یا عملی تکرار نمایند. با این عمل مربی می تواند ضمن ارزیابی آموخته های آن ها، نقاط ضعف و مشکلات احتمالی آن ها را کشف نموده و در صدد رفع آن برآید. این ارزشیابی، می تواند در هر سه نوع ارزشیابی اعم از ارزشیابی آغازین، تکوینی و تراکمی یعنی در ابتدای آموزش و جهت آگاهی از آموخته های قبلی ،در حین آموزش و جهت دستیابی به مشکلات متربیان ،در انتهای آموزش جهت اطلاع از میزان یادگیری نهایی متربی ، مورد استفاده قرار گیرد.
به طور مثال: مربی پس از آموزش قرائت نماز، وضو یا تیمم می تواند از متربی بخواهد که نماز را در حضور او قرائت کند یا وضو بگیرد و یا تیمم کند.
حسینی زاده( ۱۳۸۹: ۷۳) به نقل از جابر می گوید: « رسول خدا (ص) از من پرسید: هرگاه به نماز می ایستی، چگونه قرائت می کنی؟ گفتم می گویم: الحمدلله رب العالمین، پیامبر(ص) فرمود: بگو: بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله ربّ العالمین الرحمن الرحیم …»
حمّاد بن عیسی می گوید: « امام صادق(ع) روزی به من فرمود: آیا نیکو نماز می گزاری؟ عرض کردم: آقای من! من کتاب حریز در نماز را حفظم، امام فرمود: حفظ آن بر تو لازم نیست، بلند شو و نماز بگزار! حمّاد می گوید: در برابر امام رو به قبله به نماز ایستادم و رکوع و سجده کردم. امام فرمود: حمّاد نیکو نماز نمی گزاری! چه زشت است برای انسان که شصت یا هفتاد سال از عمرش بگذرد و یک نماز کامل با تمام حدود و شرایطش اقامه نکرده باشد. حمّاد می گوید: در خود احساس سرافکندگی کردم و به امام عرض کردم: فدایت شوم! نماز را به من بیاموز! امام رو به قبله ایستاد و… »