۱- مقدمه
پرورش طیورگوشتی با توجه به جایگاه خاصی که در تأمین پروتئین حیوانی مورد نیاز کشور دارد به یک صنعت عظیم و پویا تبدیل شده است. ویژگیهای غذایی گوشت سفید از جنبه تغذیه و سلامتی، بازده اقتصادی، محدودیتهای افزایش گوشت قرمز از جمله دلایل رشد کمی این صنعت در کشور هستند. علاوه بر توسعه کمی، توجه به افزایش راندمان و عملکرد در واحدهای موجود پرورش طیور گوشتی میتواند پاسخگوی نیاز کمبود پروتئین حیوانی باشد. اجرای تحقیقات مداوم پیرامون نیازهای تغذیه ای، آنها را ضروری ساخته است. در این راستا افزودنیهای غذایی به عنوان محرک رشد از جایگاه ویژهای در قسمت تغذیه برخوردار هستند. افزودنیهای مغذی به عنوان عناصری با طبیعت غیرمغذی شناخته شدهاند که رشد و یا سایر اشکال تولیدی را تحریک نموده، یا کارایی استفاده غذایی را بهبود میبخشند و یا ممکن است برای سلامت و اعمال متابولیکی دام مفید باشند. شناخت نقش دستگاه گوارش به عنوان محلی برای هضم و جذب غذا و اهمیت آن برای رسیدن به وزن مورد نظر و بهبود راندمان تولید ضروری است.

لوله‌ گوارش پرندگان به هنگام تفریخ کاملاً استریل میباشد. جوجهها بلافاصله پس از تفریخ شروع به نوکزدن و خوردن مواد درون آشیانه یا بقایای پوسته میکنند. در این زمان میکروبهای آشیانه یا محل جوجهکشی به سرعت در روده جایگزین میشوند. در روده کوچک جمعیت باکتریایی مشابه با پرندگان بالغ، ظرف دو هفته پس از تفریخ ظاهر میشود. این زمان برای سکومها تا بیش از ۳۰ روز به طول میانجامد. این توسعه آهسته به نظر میرسد که به علت تفریخ در شرایط بسیار بهداشتی و همچنین شرایط پرورش تجارتی جوجهها و عدم تماس با مرغ مادر باشد. بنابراین میکروفلور بالغ به سهولتی که در دنیای وحش حاصل میشود، در شرایط پرورش تجارتی به دست نمیآید. مجرای معدی-رودهای حیوانات مهرهدار، متراکمترین محل استقرار میکروارگانیسمها است. این مجموعه میکروبی دارای تأثیر قوی بر میزبان خود میباشند. در ماکیان میکروبهای بسیار متنوعی در طول روده زندگی میکنند. تعداد سلولهای میکروبی موجود در دستگاه گوارش ماکیان (به صورت متصل به سطوح مخاطی یا ذرات غذا و یا به صورت آزاد در حفره گوارشی)، حاوی چند صد گونه میکروبی به تعدادی افزون بر سلولهای بدن میزبان میباشند (مید، ۲۰۰۰).
میکروفلور طبیعی روده را میتوان در سه دسته جای داد، که عبارت از: گروه عمده غالب ( بیش از ۹۰ درصد و مطلقاً بیهوازی هستند نظیر لاکتوباسیلوسها، بیفیدوباکتریها و باکتریوئیدها)، گروه میکروفلور همراه (کمتر از ۵ درصد،‌ بیهوازی اختیاری مانند ای. کولای و انتروکوکسیها) و گروه فلور باقیمانده (کمتر از ۱ درصد، نظیر کلستریدیا و استافیلوکوکها). گونه های باکتریایی از نظر ترجیح مواد غذایی و احتیاجات رشد با یکدیگر متفاوت هستند.
فلور میکروبی طبیعی دستگاه گوارش، نقش بسیار مهمی در سلامتی و سالم بودن پرندگان ایفا میکند. در حیوانات سالم نسبت میکروارگانیسمهای مختلف مهم میباشد. ساز و کارهایی را که میکروارگانیسمهای مضر به وسیله آنها میزبان را تحت تأثیر قرار میدهند، شامل تولید سم، مصرف مواد غذایی ضروری برای رشد پرنده و جلوگیری از فعالیت میکروبهایی می باشند که ویتامین و یا دیگر عوامل رشد را برای میزبان تولید میکنند (ادلمن، ۲۰۰۵). تنوع در گونه های باکتریایی در دستگاه گوارش یکی از مهمترین عوامل برای ایجاد یک اکوسیستم پایدار در دستگاه گوارش میباشد. هنگامی که تعداد گونه های باکتریایی در دستگاه گوارش بالا باشد، به نظر میرسد که اکوسیستم دستگاه گوارش پایدارتر است (تیمرمن و همکاران، ۲۰۰۴). بهداشت زیاد، درمان آنتی بیوتیکی و تنش به عنوان عوامل مهم مؤثر در ایجاد اختلال در توسعه میکروفلور محافظ و پایدار در روده مطرح شدهاند.
آنتی بیوتیکها به میزان زیادی برای پیشگیری و درمان بیماری در پرندگان مصرف شدهاند. آنتی بیوتیکها همچنین برای سالیان زیادی در تغذیه طیور به عنوان افزودنی در خوراک برای افزایش رشد و بهبود عملکرد گله، بوده است. آنتی بیوتیکها سبب افزایش وزن جوجههای گوشتی، کاهش ضخامت دیواره روده، کاهش تعداد میکروارگانیسمهای مضر در روده، بهبود ضریب تبدیل خوراک، کاهش مرگ و میر به همراه کاهش جمعیت میکروبی مضر دستگاه گوارش و افزایش مواد غذایی قابل دسترس میشوند. مکانیسم عمل، شامل کاهش تولید ترکیبات سمی توسط باکتریها، تغییر شکل دیواره روده، کاهش فعالیت میکروبی در دستگاه گوارش، کاهش میزان وقوع عفونتهای تحت بالینی و جلوگیری از تشکیل کلنی میکروبهای بیماریزا میباشد. بنابراین تأثیر آنتی بیوتیکها بر رشد جوجههای گوشتی از اثر مثبت آنها بر جمعیت میکروبی دستگاه گوارش ناشی میگردد (تاج بخش ، ۱۳۸۳).
استفاده از آنتی بیوتیکها معایبی به همراه دارد. فلور طبیعی روده را تغییر میدهد که ممکن است سبب حساسیت حیوان نسبت به برخی عوامل بیماریزا گردد. با مصرف آنتی بیوتیکها، باکتری هابه آنها مقاوم شده و میتوانند این مقاومت را از طریق ژنتیکی و پلاسمیدها به باکتریهای نسل بعد انتقال دهند. باقی ماندن این داروها در محصولات دامی مانند گوشت و تخم مرغ و مصرف آنها توسط انسان، امکان انتقال به انسان را فراهم میکند. این امر باعث میشود که پاتوژنهای بدن انسان به آنتی بیوتیکها مقاوم گردند، به طوری که در موقع بروز بیماری یا عفونت در افراد، مصرف آنتی بیوتیکها مؤثر واقع نگردد. کارایی هضم در طیور بستگی به میکروارگانیسمهایی دارد که به طور طبیعی در دستگاه گوارش یافت میشوند. بنابراین هنگام استفاده از آنتی بیوتیکها در خوراک یک خطر بالقوه وجود دارد و لازم است میزان این خطر، در برابر فایدهای که از انجام آن حاصل میشود، محاسبه و مقایسه شود.
روش های بسیاری برای کاهش مصرف آنتی بیوتیک به عنوان محرک رشد گسترش یافته است. امروزه افزودنیهای خوراکی جایگزین شونده آنتی بیوتیکها شامل پروبیوتیکها، پری بیوتیکها، آنزیمها، مواد محرک سیستم ایمنی، روغنهای گیاهی، اسیدهای آلی و فرمالدئید به میزان زیادی مصرف میشوند.
یکی از این افزودنیهای خوراکی گیاهان دارویی میباشد.گیاهان دارویی به دلیل داشتن ترکیبات پیچیده میتوانند همزمان به اهداف مختلفی واکنش بدهند. ضمناً مقاومت به این ترکیبات گزارش نشده است. از دیگر مزایای این ترکیبات نسبت به محرکهای رشد شیمیایی میتوان به بهبود سیستم ایمنی خصوصاً در بیماریهای تضعیف کننده سیستم ایمنی اشاره کرد. هر چند واکسنها خواص تحریک ایمنی را دارند ولی به تنهایی برای حفاظت پرنده در مقابل عوامل بیماریزا کافی نیستند، در ضمن واکسنها خواص بهبود رشد ندارند. بنابراین استفاده از این ترکیبات در صنعت طیور میتواند مفید باشد. با توجه به تاریخچه و گستردگی گیاهان دارویی در ایران، میبایست استفاده از این منبع عظیم خدادادی و طبیعی که فاقد هر گونه آثار سویی میباشد بیشتر مورد توجه قرار گیرد. امروزه بهرهگیری از دانش فنآوری روز در صنعت گیاهان دارویی باعث تنوع تولید این فرآورده شده است، و انتظار میرود که با تهیه انواع محصولات گیاهی با کاربردهای تخصصی در زمینه های مختلف پزشکی، دامپزشکی و دامپروری، در حذف مواد شیمیایی نامطلوب و کاهش ناهنجاریها و داشتن طبیعتی سالم، گامهای مؤثری برداشته شود.
۱-۱- مقاومت به آنتی بیوتیک ها
۱-۱-۱- تعریف مقاومت
در صورت مقاوم بودن یک باکتریوم به یک آنتی بیوتیک، دستیابی غلظت مناسب آنتی بیوتیک در بافتهای بدن موجود زنده به حد مساوی یا بالاتر از حداقل غلظت بازدارنده رشد باکتری (MIC^[1]) امکان پذیر نبوده، و نتیجه حاصله شکست درمان خواهد بود. با وجود این، بطور سیستماتیک نباید نتیجهگیری شود که شکست درمان مترادف مقاومت به آنتی بیوتیک است (موژنی، ۱۳۸۲).
۱-۱-۲- مخاطرات ناشی از باقی مانده داروها
مخاطرات باقی ماندۀ داروها برای مصرف کننده: (موژنی، ۱۳۸۲)
- خطرات مستقیم که شامل تأثیرات سمی بر روی عضو (بعنوان مثال، آپلازی مدولا ناشی از کلرامفنیکل)، آلرژیهای غذایی (بعنوان مثال، ناشی از پنی سیلین)، اثرات ناقص الخلقه سازی، جهشزایی و سرطانزایی (بعنوان مثال، فوران ها) شامل میباشند.
- خطرات غیرمستقیم با انتخاب سویههای باکتریایی مقاوم مربوط بوده که سرانجام میتواند به بیماریهای باکتریایی در انسان منجر شود که درمان آنها در انسان مشکل خواهد بود.
یک مثال در مورد مقاومت باکتریایی در مورد باکتری سالمونلا است. مقاومت آنتی بیوتیکی سالمونلاها نسبت به آنتی بیوتیکهای متداول در حال افزایش است، به طوری که مطالعات فرهودی (۱۳۶۸) نشان میدهد در کشور ما مقاومت نسبت به آمپی سیلین در سال ۱۳۶۸ برابر ۸۵ درصد و تحقیقات همین محقق در سال۱۳۷۶، ۹۵ درصد بوده است. لذا یافتن مادۀ ضد میکروبی جدید به ویژه با منشأ گیاهی از اهمیت خاصی برخوردار است. مقاومتهای آنتی بیوتیکی تهدید جدی برای سلامتی انسان و دام به ویژه با ایمنی ضعیف بوده و لذا یافتن مواد ضد میکروبی ارزان و مؤثر لازم و ضروری است (دخیلی و همکاران، ۱۳۸۵).
۱-۱-۳- مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها در طیور و سایر حیوانات و خطرات آن برای بهداشت انسان
مصرف آنتی بیوتیکها به میزان کم در جیره طیور و سایر حیوانات، ضریب تبدیل غذائی را بهبود میدهد و از نظر اقتصادی، مقرون به صرفه است. برای این کار، از داروهائی از قبیل تتراسیکلین، پنی سیلین و غیره استفاده میکنند. این گونه کاربرد آنتی بیوتیکها منتج به تکوین و نگهداشت جمعیتهای مقاوم باکتریهای گرم منفی رودهای در دستگاه گوارش طیور و سایر حیوانات شده است. بسیاری از این اجرام عوامل ژنتیک خارج کروموزومی (عواملR) دارند که مقاومت شدید در برابر یک یا چند آنتی بیوتیک مورد مصرف در درمانگاه را ایجاد میکنند. این امر از نظر بهداشت انسان و حیوانات به طور بالقوه زیانآور است و مخصوصاً در انسان، میتواند موجب پراکنده شدن سالمونلاهای بیماریزا شود. همچنین انتقال اشریشیاهای مقاوم از حیوانات به انسان گزارش شده است که موجب میشود تا تعداد این باکتری های مقاوم در روده انسان افزایش یابد. (تاج بخش ،۱۳۸۳).
جوجههای کبابی یکی از منابع مهم باکتریهای مقاوم در برابر آنتی بیوتیک هستند و در کشتارگاه، سویههای مقاوم محتویات جوجههای آلوده، لاشه سایر طیور را آلوده میکنند. معلوم شده که این سویههای با منشأ طیور، میتوانند روده انسانهای داوطلب را تحت سیطره خود قرار دهند، در آنجا استقرار یابند، و پلاسمیدهای مربوط به مقاومت داروئی خود را به سویههای مقیم روده انسان انتقال دهند. در یک بررسی، حضور پلاسمیدهای IncH (گروه عدم تجانسیH) را در لاشههای طیور گزارش کردهاند. این پلاسمیدها را عموماً مربوط به گونه های سالمونلا میدانند ولی به طور اتفاقی در سویههای اشریشیاکلی انسانی یا حیوانی نیز یافت میشوند. وجود این نوع پلاسمیدها در کلی باسیلهای لاشه طیور، از جنبه توان انتقال به سالمونلاها و تأثیر بد آن در بهداشت انسان، دارای اهمیت خاصی است. این پلاسمیدها، مقاومت در برابر داروهای آمپیسیلین، استرپتومیسین، تتراسیکلین، کلرامفنیکل، کانامیسین، همچنین سولفانامیدها، و تری متوپریم را ایجاد میکنند (تاج بخش ، ۱۳۸۳).
در پژوهشی جالب، تعداد کل باکتریها و همچنین تعداد باکتریهای گرم منفی هوازی و یا بیهوازی اختیاری مقاوم در برابرعوامل ضدمیکروبی را در مدفوع جوجههای که به جیره غذائی آنها مواد ضدمیکروبی اضافه شده بود، مورد مطالعه قرار دادند. در این بررسی باکتریهای مقاوم در برابر تتراسیکلین، کلرامفنیکل، استرپتومیسین، آمپی سیلین، یا کانامیسین مشخص شد. اشریشیاهای مقاوم، از تمام نمونه ها جدا گردیدند و تعداد آنها ۱۰^۵ تا ۱۰^۱۰ CFU^[2] به ازای یک گرم مدفوع بود. مقاومت، در پروتئوس میرابیلیس،کلبسیلا نمونیا و گونه های سودوموناس، همگانی نبود و در جوجههائی که این نوع مقاومت را نشان میدادند، تعداد مقاومها از گروهی به گروه دیگر متفاوت بود (حدود ۱۰^۳ تا ۱۰^۸ CFU به ازای هر گرم مدفوع). در مجموع، مقاومت نسبت به تمام عوامل ضد میکروبی (به استثنای کلرامفنیکل در اشریشیاکلی) حدود ۱۰^۳ CFU به ازای هر گرم مدفوع در کل مجموع باکتریها بوده است. بطورکلی از این بررسی چنین بر میآید که سیطره و تزاید باکتریهای هوازی و یا بیهوازی اختیاری گرم منفی در برابر آنتی بیوتیکها در جوجههای تازه متولد شده تا حدی مربوط به انتخاب ناشی از مصرف مکمل غذایی آنتی بیوتیکدار است. ولی اجباری نیست که حتماً منشأ جایگزینی سویههای مقاوم، مصرف غذای محتوی آنتی بیوتیک باشد، آنچه از این امر مهمتراست وجود سویه های مقاوم، در محیط اطراف جوجههای تازه متولد شده است. اگر باکتریهایی که اولین بار جوجه را مورد تهاجم قرار میدهند، حساس و یا مقاوم باشند با همین خاصیت در روده سیطره پیدا میکنند، چه پرنده با غذای مکملدار تغذیه شود یا نشود. بنابراین مصرف مداوم و بی رویه آنتی بیوتیکها چه در حیوان و چه در انسان بیش از آنکه برای خود حیوان و یا انسان خطر داشته باشد، برای محیط زیست خطرناک است که از این رهگذر حیوانات و انسانهای پاک، بطور آنی آلوده به میکروبی میشوند که از قبل، مقاومت دارند (تاج بخش، ۱۳۸۳).
۱-۱-۴- پاتوژنهای مهم
انتروپاتوژنهای انگلی نظیر گونه های سالمونلا، گونه های کامپیلوباکترها، باکتریهای هم غذا با میزبان نظیر اشرشیاکلی، انتروکوکسی و گونه های بیماریزا برای حیوانات نظیر پاستورلا و گونه های اکتینو باسیلوسها، تعدادی از گونه های هستند که مقاومت در مقابل مواد ضدمیکروبی در آنها توسعه پیدا کرده است (مک اون و فدروکا-کرای، ۲۰۰۲). مقاومت باکتری ای. فیزیوم به پنی سیلین اولین بار در سال ۱۹۸۳، ومقاومت به وانکومایسین اولین بار در سال ۱۹۸۸ در اروپا مشاهده شد. در آزمایشات صورت گرفته مشخص شد که کمتر از ۲ درصد ای. فیزیوم جدا شده از ترشحات مدفوعی جوجههای گوشتی آلوده، به آمپی سیلین و وانکومایسین مقاومت نشان دادهاند، در حالی که نتایج تحقیقات صورت گرفته از سال ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۷ نشان داد که مقاومت میکروبی ای. فیزیوم به آمپی سیلین، به ۸۳ درصد و به وانکومایسین، به ۵۲ درصد رسید .(W.H.O., 1997) نتایج آزمایشات صورت گرفته نشان داد که باکتری ای. فیزیوم به چندین نوع از آنتی بیوتیکها شامل آمینوگلوکوکسیدازها و کوئینولونها مقاوم است. در سال ۱۹۸۹ در آمریکا گزارش شد که آنتیبیوتیک وانکومایسین در برابر ردههایی از ای. فیزیوم مقاومت نشان داده است. مقاومت ای. فیزیوم به چندین آنتی بیوتیک و تحمل شرایط نامساعد، نگرانی اصلی انجمنهای پزشکی است. نگرانی ویژه برای میکروب اس. تایفیموریوم دی تی ۱۰۴است، که عامل افزایش دهنده موارد سالمونلا در انسان است. سالمونلا تایفیموریوم ابتدا متعلق به گوسالهها بوده و بعد در میان غذای خوک، طیور و گوسفند پخش گردید. محصولات خرد شده گوشت مانند سوسیسها و برگرها منبع اصلی غذای آلوده هستند .(W.H.O., 1997) باکتری اس. تایفیموریوم به تعداد بسیاری از آنتی بیوتیکها که بطور معمول استفاده میشوند نظیر آمپی سیلین، کلرامفنیکل، استرپتومایسین، سولفونامید، تتراسایکلین و بسیاری دیگر مقاوم است (W.H.O., 1997).
۱-۱-۵- منع استفاده از آنتی بیوتیکها در جیره طیور
مواد ضد میکروبی به مقدار قابل توجهای به عنوان افزایش دهنده رشد در حیوانات مزرعه استفاده میشوند، این امر خطرات زیادی را برای سلامتی انسان به بار میآورد (وایتت،۲۰۰۰). استفاده متناوب و زیاد از آنتی بیوتیکها به عنوان افزودنی غذایی منجر به افزایش شمار باکتریهای مقاوم به مواد ضد میکروبی میشود و سرانجام باعث مشکل شدن درمان عفونتهای باکتریایی در انسان میگردد (گرسما و هلیلینگ، ۱۹۸۶؛ مک درموتت و همکاران، ۲۰۰۲). بسیاری از کشورها علاقهمند به کاهش یا حذف استفاده از ترکیبات ضد میکروبی در غذای حیوانات هستند تا سرعت توسعه مقاومت میکروبی کاهش پیدا کند (مک اون و فدروکا-کرای، ۲۰۰۲). در سال ۱۹۸۶ در سوئد استفاده از آنتی بیوتیکهای محرک رشد ممنوع شد (وایروپ، ۲۰۰۱). در سال ۱۹۹۵ استفاده از آوپرسین و در سال ۱۹۹۸ استفاده از ویرجینیامایسین منع گردید. مقاومت گلیکوپپتیدی باکتری ای. فیزیوم در جوجههای گوشتی بعد از منع استفاده از آوپرسین، از۷/۷۲ درصد به ۸/۵ درصد در سال ۲۰۰۰ کاهش پیدا کرد (آرستروپ و جنسن، ۲۰۰۲).
۱-۱-۶- هزینه ممنوع کردن آنتی بیوتیکهای محرک رشد
ممنوعیت آنتی بیوتیکهای محرک رشد زمانی که برای اولین بار در اروپا اعلام شد، صنعت طیور با یک افزایش بزرگ در میزان تلفات و شیوع بیماری و یک افت در تولید مواجه گردید. در اواخر ۱۹۹۹ در دانمارک ضریب تبدیل خوراک از ۷۸/۱ قبل از ممنوعیت به بالای ۸۴/۱ بعد از ممنوعیت افزایش پیدا کرد (امبرگ و همکاران، ۲۰۰۲).
مصرف آنتی باکتریال سالینومایسین (ضد کلستریدیوم) و غیره که برای کنترل انتریتهای نکروتیک مورد استفاده قرار میگرفت، پس از ممنوعیت آنتی بیوتیکهای محرک رشد افزایش چشمگیری ( از ۴۵۰۰ کیلوگرم ترکیبات فعال قبل از ممنوعیت به ۱۱۲۱۳ کیلوگرم بعد از ممنوعیت) در دانمارک داشت (دن مپ، ۲۰۰۲).
۱-۲- داروهای با منشأ گیاهی
اجزای فعال دارویی در گیاهان به طور اساسی متابولیتهای ثانویه تولید شده از مسیرهای شیکمیک، استات-مالونات و استات-موالونات هستند ( کوک و راش، ۱۹۸۵؛ تیلر و همکاران، ۱۹۸۸) و از لحاظ شیمیایی مشخصاند، اما اغلب همپوشانی دارند. انواع اجزای عمده، ترپنوئیدها (سزکویی ترپن ها، ساپونینها، کاروتنوئیدها، و استروئیدها)، فنولها (مانند تاننها، کوئینونها، سالیسیلاتها، و لیگنینها)، و گلیکوزیدها (فلاونوئیدها، گلیکوزینولاتها، و سیانوژنها)، آلکالوئیدها، پلی ساکاریدها (مانند صمغها و موسیلاژها) و پپتیدها هستند. همچنین روغنهای فرار رزینها که اغلب شامل انواع اجزای بالا می باشند (تیلر و همکاران، ۱۹۸۸؛ پنگلل، ۱۹۹۶). متابولیتهای ثانویه تولید شده در پاسخ به تنشهای محیطی، جزء متابولیسمهای ضروری سلول و اغلب به عنوان زبالههای متابولیسمی نام برده میشوند. اما امروزه حدس زده میشود که اعمال مهم زیادی را در گیاه انجام میدهند. اعمال مهم بیشتر این اجزاء هنوز به طور کامل شناسایی نشده است (ویلیامس و همکاران، ۱۹۸۹؛ بننتت و واللسگروو، ۱۹۹۴).
حتی اگر گیاه دارویی فقط یک ماده فعال داشته باشد باز اثر آن روی بدن انسان مفیدتر از همان ماده در حالت بدست آمده از سنتز شیمیایی است. این خاصیت، ارجحیت گیاه درمانی یا استفاده از داروهایی که منشاء گیاهی دارند را به اثبات میرساند. در اینجا ماده مؤثره تنها یک ترکیب شیمیایی نیست، بلکه دارای تعادل فیزیولوژیک است که بدن آن را بهتر تحمل نموده و اثرات جانبی نیز بر جای نمیگذارد و این دلیل خوبی بر ارجح بودن طب طبیعی است، گیاهان دارویی منبع سهل الوصول از مواد بسیار مؤثری هستند که ترکیبات آنها شبیه موادی است که در متابولیسم بدن انسان بکار رفته و بنابراین به سادگی به وسیله بدن قابل جذب هستند.
۱-۲-۱- گیاهان دارویی به عنوان محرکهای رشد در حیوانات
اتحادیه اروپا با بهره گرفتن از آنتی بیوتیکهای خوراکی به عنوان محرک رشد به شدت مخالفت میکند. پس از ژوئن ۱۹۹۹ (دی ماه ۱۳۷۷) به دلیل احتمال بروز مقاومت دارویی در باکتریهای بیماریزای انسانی، تنها چهار ترکیب دارویی برای استفاده در صنعت دامپروری کشورهای اروپایی، مورد تأیید قرار گرفت که البته این موضوع با در نظر گرفتن شرایط خاص ایران و عدم رعایت زمان پرهیز از مصرف قبل از کشتار، بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر با افزایش جمعیت و به تبع آن کوتاه کردن دوره پرورش، کاهش ضریب تبدیل غذایی و نیاز به افزایش تولید گوشت، ضرورت استفاده از محرکهای رشد را افزایش میدهد. همچنین با توجه به لزوم صادرات، رعایت قوانین اتحادیه اروپا لازم به نظر میرسد. در این شرایط تعجبی ندارد که نظارت شدید اتحادیه اروپا، موجب افزایش تقاضا برای محرکهای رشد غیر دارویی شود. در پاسخ به این نیاز، تولید کنندگان اروپایی در حال اصلاح و توسعه استفاده از اسیدهای آلی، الیگوساکاریدها، آنزیمها و دیگر افزودنیها میباشند. علاوه براین، آنها اشکال جدیدی از افزودنیهای غذایی کاملاً طبیعی را پذیرفته اند. این اشکال، محصول و فرآورده علم جدید گیاهان دارویی میباشند. اگرچه علم گیاهان دارویی علمی جدید است اما ریشه در زمان های بسیار دور و حتی عهد باستان دارد. این نسل جدید از محرکهای رشد، شامل افزودنیهایی با منشأ گیاهی میباشند که با مخلوطی از گیاهان یا عصارههای آنها بدست میآیند. در تهیه محرکهای رشد غیردارویی، امکان اینکه اینگونه افزودنیها تنها از یک گیاه تشکیل شده باشند حتی برای گیاه پیچیدهای مثل آویشن نیز کم میباشد. راه حل بهتری که توسط تولیدکنندگان فرآوردههای محرک رشد گیاهی انجام میگیرد انتخاب و استفاده از مخلوط گروهی از گیاهان دارای مواد مؤثره، در یک فرمول اختصاصی میباشد. این مخلوطها ممکن است دارای اثرات مفیدی به شرح زیر باشند (کلایتون، ۱۹۹۹؛ هبیبو و همکاران، ۲۰۰۰؛ گلدین و همکاران، ۱۹۷۷؛ لی و همکاران، ۲۰۰۴):
۱– بهبود خوشخوراکی جیره از طریق مواد طبیعی موجود در مواد گیاهی
۲– بهبود در پاسخهای ایمنی بدن و افزایش فعالیت میکروب خواری در گلبول سفید
۳– تحریک ترشح لوزالمعده برای افزایش آنزیمهای مترشحه داخلی به منظور کمک به هضم مواد غذایی
۴– هضم بهتر پروتئین و ذخیره بهتر نیتروژن که موجب افزایش کیفیت و تولید گوشت و کاهش دفع نیتروژن به خصوص به شکل آمونیاک میگردد
۵– مهار میکروبهای بیماریزا و غیرمفید در دستگاه گوارش از همان ابتدای دستگاه گوارش به واسطه داشتن مواد ضدمیکروبی
۶– این مواد به واسطه وجود مقادیر مختلفی از تانن، از وقوع اسهال جلوگیری میکنند
۷– جذب مواد ریز مولکولی را در روده تسهیل میکنند.
۸– سلولهای آسیب دیده کبدی را بازسازی مینمایند و عمل کبد را بهبود میبخشند
۹– ترکیبات مواد محرک گیاهی، با تحریک عصبی و کاهش استرسهایی مانند واکسیناسیون، بعنوان ترکیب ضداسترس عمل مینمایند
۱۰– این مواد با سمزدایی خون و افزایش سلولهای خونی به تنظیم جریان خون کمک میکنند
۱۱– این ترکیبات با خنثی نمودن سموم موجود در جیره، باعث بهبود عملکرد حیوان میگردند.
این محصولات کاملاً برای انسان و حیوانات بی ضرر هستند و میتوانند بدون هیچ خطری مورد استفاده قرار بگیرند. این گونه مواد میتوانند بطور دائم و بدون نیاز به درنظر گرفتن دوره حذف استفاده شوند. همچنین هیچ گونه مقاومت آنتی بیوتیکی ناشی از مصرف آنها وجود ندارد.
تعدادی از مواد با منشأ گیاهی مانند پلی فنلها (میوه ها، سبزیجات، گیاهان مختلف، و گونه های تند گیاهی)، هیدروکسی بنزوئیک، هیدروکسی سینامیک اسید، فلاونوئیدها، آنتوسیانینها، پروآنتوسیانینها، ایزوفلاونوئیدها، و توکوفرولها یک نقش پایه در حفظ مکانیسمهای آنتی اکسیدانی دارند (جمروز و همکاران، ۲۰۰۴a). در ادامه باید گفته شود استفاده از جایگزینها برای آنتی بیوتیک محرک رشد تنها راه حل برای حذف آنتی بیوتیک از خوراک جوجههای گوشتی نمیباشد، بلکه حذف آنتی بیوتیک محرک رشد مستلزم بهبود پرورش و مدیریت میباشد. بهبود مدیریت محیطی، بهداشت و وضعیت سلامت حیوان برای حداقل کردن اثر منفی حذف آنتی بیوتیک محرک رشد در خوراک ضروری میباشد.
۱-۲-۲- عصارههای گیاهی و سیستم ایمنی
در بین مکملهای غذایی که میتوانند پاسخ ایمنی حیوانات را به طور معنی داری تحت تأثیر قرار دهند، اسانسها و عصارههای گیاهی اهمیت خاصی دارند. این ترکیبات از طریق زیر سیستم ایمنی را تقویت میکنند (جمروز و همکاران، ۲۰۰۴a).
۱– بهبود ترشح آنزیمهای اندوژنوس
۲– تحریک اشتها

درستکاری، بیشتر با صادق‌بودن و راستگویی ارتباط دارد و کمالجویی تبعیت از کدهای عمومی اخلاقی را منعکس میکند.

اعتماد

اعتماد، به‌واسطه تعامل مستقیم رهبر با پیروان به‌وجود میآید. در غیاب اعتماد، ترس سازمان را فرامیگیرد و مانع بهره وری میشود. رهبران به‌منظور ایجاد اعتماد باید کمالجو و درستکار باشند.

خدمترسانی

در درجه نخست و مقدمتر از هر کاری، یک رهبر خوب به دیگران خدمت میکند. انگیزه اساسی و بنیادین برای رهبری باید علاقه مندی به خدمترسانی باشد.

الگوسازی

رهبران از طریق انجام برخی از اقدامات و نمونه ها، مدل رفتاری خود را در معرض دید پیروان قرار میدهند. آنها تلاش میکنند تا با ارائه مدل رفتاری خود، پیروان را به تعهد، فداکاری، نظم و انضباط، تعالی و بهترین بودن تشویق کنند. آنها، ارزشهای مناسب را از طریق عمل و کردار که چیزی بیش از حرف و کلمات است به تدریج در فرهنگ سازمان تزریق میکنند.

پیشگامی

رهبران، لازم است که در ریسکپذیری، ایجاد روشها و مسیرهای جدید، به کارگیری رویکردهای جدید نسبت به مسائل قدیمی پیشگام باشند. آنها باید عامل تغییر و تحول در سازمان و دارای ابتکار عمل باشند.

قدردانی از دیگران

رهبران خدمتگزار به صورت آشکار و قابل مشاهده از پیروان خود قدردانی میکنند، به آنها ارزش میدهند، آنها را ترغیب میکنند و به آنها توجه دارند. آنها از موفقیت دیگران لذت میبرند. همچنین الهامبخش امید، شجاعت، عشق، تصاویر مثبت ذهنی به پیروان هستند و آنها را تشویق میکنند.

توانمندسازی

رهبران خدمتگزار، توان رهبری خود را از طریق توانمندساختن افراد برای هدایت، چندین برابر میکنند. توانمندسازی بر کار تیمی تاکید میکند. به‌منظور دستیابی به توانمندسازی، رفتار رهبر باید کششی باشد تا اینکه فشاری باشد. سبک کششی از طریق جذب افراد و انرژی دادن به آنها موثرتر از سبک فشاری است. هدف از توانمندسازی پرورش رهبران کافی در همه سطوح سازمان است.

علاوه بر ویژگیهای وظیفهای، در بررسی ادبیات، ویژگیهای دیگری برای رهبری خدمتگزار قابل تشخیص است که در اینجا با عنوان ویژگیهای مکمل طبقهبندی شدهاند و عبارتند از:
جدول ۲-۲٫ ویژگیهای مکمل مدل راسل و استون

ویژگیهای مکمل

توضیح

ارتباطات

رهبران باید بینش الهامبخش خود را به‌صورت روشن به دیگر اعضای سازمان منتقل کنند و پیروان را با خود همجهت و همراه سازند. بسیاری از محققان معتقدند که اثربخشی کل رهبری بستگی به توسعه کافی مهارتهای ارتباطی میان رهبر و پیروان دارد.

اعتبار (مقبولیت)

رهبران دارای اعتبار عادات، ارزشها، خصیصهها و شایستگیهایی هستند که از طریق آنها میتوانند اعتماد و تعهد پیروان را نسبت به خود جلب کنند.

مقیاس‌ها
اثربخشی درونی
اثربخشی بیرونی

ضریب همبستگی
۸۱/۰-۵۲/۰
۸۷/۰-۲۹/۰

سطح معنا‌داری
۰۰۰۱/۰-۰۰۴/۰
۰۰۰۱/۰-۰۰۸/۰

جدول شماره ۳-۵: ضریب آلفای کرونباخ مقیاس‌های اثربخشی درونی و بیرونی

مقیاس‌ها
اثربخشی درونی
اثربخشی بیرونی

ضریب آلفای کرونباخ
۷۵/۰
۷۳/۰

۳-۷- روش‌های جمع‌ آوری اطلاعات
جهت گردآوری اطلاعات لازم پیرامون مبانی نظری موضوع مورد پژوهش یعنی اثربخشی درونی و بیرونی و نیز پیشینه‌ پژوهش در این حوزه، از روش «مطالعه ی کتابخانه‌ای و جستجوی اینترنتی» استفاده گردید؛ بدین صورت که با مطالعه‌ی کتاب‌ها، رساله‌ها و مجلات علمی ـ پژوهشی داخلی و خارجی مرتبط با موضوع، اقدام به نت‌برداری و خلاصه نویسی از مطالب گردید و مورد استفاده قرار گرفت.
برای گردآوری اطلاعات از نمونه‌های پژوهش نیز از روش میدانی و با کمک «مقیاس بسته پاسخ» در ارتباط با اثربخشی که توسط محقق تهیه گردیده استفاده شد؛ که پس از انتخاب نمونه‌ها، با مراجعه‌ی حضوری و از طریق اینترنت، پرسش‌نامه‌ها در اختیار یکایک نمونه‌ها قرار گرفت و پس از تکمیل پرسش‌نامه‌ها اقدام به جمع آوری آنها گردیده شد.

۳ – ۸ – روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات
به منظور پاسخگویی به پرسش‌های یک و دو از آزمون تی تست تک نمونه‌ای؛ پرسش‌های سه و پنج از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه؛ پرسش‌های چهار و شش از آزمون تی تست مستقل و پرسش هفت از آزمون تی تست وابسته استفاده گردیده است.
فصل چهارم
یافته‌های تحقیق
۴-۱- مقدمه
پس از بیان کلیات پژوهش در فصل اول، پیشینه پژوهشی و نظری در فصل دوم و روش‌شناسی پژوهش در فصل سوم، در این فصل یافته‌های به دست آمده از اجرای ابزارهای پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرند و به ارائه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری داده‌های پژوهش پرداخته می‌شود. بدین منظور سعی بر این بوده است که با بهره گرفتن از روش‌های آماری مناسب، ضمن آنکه به نتایج مقتضی دست یافته شود، تحلیلی گویا و روشن از داده‌های به دست آمده از تحقیق صورت گیرد.
۴-۲- یافته‌های استنباطی
۴-۲-۱ سؤال اول
اثربخشی درونی کلی دوره‌های آموزشی بخش خصوصی ارائه شده در اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از دیدگاه کارکنان آموزش دیده به چه میزان است؟
جدول شماره ۱-۴ میانگین اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی را از نظر کارکنان نمونه پژوهش و نیز مقایسه آن با معیار کفایت مطلوب (Q₃) را نشان می‌دهد. ملاحظه می‌شود که میزان میانگین اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی از سطح کفایت مطلوب (Q₃) به طور معناداری پایین‌تر است. این یافته به آن معنا است که از نظر کارکنان شرکت کننده در دوره، اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی پایین‌تر از حد مطلوب می‌باشد. میزان میانگین اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی بالاتر از سطح قابل قبول (Q₂) ارزیابی شده است و بر اساس مقدار t به دست آمده در درجه آزادی ۱۱۴ تفاوت معناداری بین میانگین به دست آمده اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی با میانگین معیار وجود ندارد. این یافته به آن معنا است که از نظر کارکنان شرکت کننده در دوره، اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی بالاتر از سطح قابل قبول می‌باشد.
جدول شماره ۱-۴: مقایسه میانگین کل اثربخشی درونی دوره‌های آموزشی با سطوح کفایت مطلوب (Q₃) و قابل قبول (Q₂)

قدرت پاسخ گویی

۵۴۸/۰**

۱

۶۵۹/۰**

۵۰۴/۰**

۵۶۶/۰**

عوامل اعتماد

۱

۵۴۸/۰**

۵۴۱/۰**

۴۳۷/۰**

۵۹۱/۰**

همدلی

n.s، *، ** به ترتیب نشان دهنده عدم معنی داری، معنی داری در سطح پنج و یک درصد می باشد.
با توجه به نتایج به دست آمده بین کلیه عوامل ذکر شده همبستگی زیاد در سطح یک درصد (سطح اطمینان ۹۹ درصد) وجود دارد.
فصل پنجم:
نتیجه گیری و پیشنهادات
مقدمه:
هر پژوهشی با هدف دستیابی به نتایجی جهت افزایش آگاهی و یا کمک به تصمیم گیری در مورد مسئله ای خاص صورت می گیرد و ارزش آن به میزان کمکی بستگی دارد که در این راستا به پژوهشگر یا تصمیم گیرنده می کند.هدف پژوهش حاضر در گام نخست بررسی عوامل تاثیر گذار بر برداشت مشتری از کیفیت ارائه خدمات و در گام دوم بررسی ارتباط میان برداشت مشتری از کیفیت ارائه خدمات و رضایتمندی وی از خدمات ارائه شده بود. در این فصل براساس نتایج تفصیلی ارائه شده در فصل چهارم به مرور تخصصی از کاربردها و یافته های پژوهش حاضر پرداخته می شود و پیشنهاداتی برای مدیران و سازمان ها ونیز تحقیقات آتی ارائه می گردد.

۱- ۵ )محدودیتهای پژوهش:
لازم است در خصوص نحوه انجام پژوهش حاضر موارد زیر تبیین گردد تا شاید کمک شایانی به تحقیقات پژوهشگران دیگر در انجام این چنین پژوهشهایی باشد . *از آنجا که انجام چنین پژوهشی احتیاج به تحقیقات میدانی صحیح و قابل استناد دارد، محقق تصمیم گرفت پرسشنامه از داخل شعب بانک به دست مشتری رسیده وحالت رسمی تر داشته باشد تا مشتریان با دقت و حوصله بیشتری به پاسخگویی بپردازند. در این راستا و با توجه به شناخت کلی محقق از نوع رفتار مشتریان در مواجهه با چنین پرسشنامه هایی و کم حوصلگی وی در زمان مراجعه به بانک ، محقق با مشورت استاد راهنما و کارشناسان بانک تصمیم گرفت پرسشهای جمعیت شناختی را حذف کند تا مشتری با دقت بیشتری به سوالات پرسشنامه پاسخ دهد.
*یکی دیگر از محدودیتهایی که محقق با آن مواجهه شد دسترسی به منابع خارجی بود. که محقق ناگزیر از راه های غیر مستقیم به منابع مورد نیاز خود دسترسی یافت.
*نگرانی مسئولین بانک از این موضوع که نتیجه منفی این پرسشنامه به اعتبار آنها لطمه وارد کند.
۲-۵)بررسی نتایج حاصل از پژوهش:
فرضیه های فرعی:
۱-۲-۵) فرضیه اول:
بعد عوامل ملموس از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت ارائه خدمات به مشتریان در شعب مختلف بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می شود. با توجه به اعداد معنی داری نمودار (۱۰-۴) عوامل ملموس بر کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد، لذا فرضیه اول تایید می شود.
۲-۲-۵)فرضیه دوم :
بعد قابلیت اطمینان از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت ارائه خدمات به مشتریان در شعب مختلف بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می شود.با توجه به اعداد معنی داری نمودار (۱۱-۴) قابلیت اطمینان بر کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد، لذا فرضیه دوم تایید می شود.
۳-۲-۵) فرضیه سوم:
بعد قدرت پاسخگویی از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت ارائه خدمات به مشتریان درشعب مختلف بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می شود.با توجه به اعداد معنی داری نمودار(۱۲-۴) قدرت پاسخگویی بر کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد، لذا فرضیه سوم تایید می شود.
۴-۲-۵) فرضیه چهارم :
بعد عوامل اعتماد از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت ارائه خدمات به مشتریان در شعب مختلف بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می شود. با توجه به اعداد معنی داری نمودار (۱۳-۴) عوامل اعتماد بر کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد، لذا فرضیه چهارم تایید می شود.
۵-۲-۵) فرضیه پنجم :بعد همدلی از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت ارائه خدمات به مشتریان در شعب مختلف بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می شود . با توجه به اعداد معنی داری نمودار (۱۴-۴) همدلی بر رضایتمندی مشتریان از کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد، لذا فرضیه پنجم تایید می شود.
۶-۲-۵) فرضیه اصلی:
کیفیت ارائه خدمات بررضایتمندی مشتریان تاثیردارد.اعداد نشان میدهند ارتباط میان برداشت مشتری از کیفیت ارائه خدمات و رضایتمندی وی در سطح معنی داری قرار دارد، بنابراین برداشت مشتری از کیفیت ارائه خدمات ، رضایتمندی وی از خدمات ارائه شده را تحت تاثیر قرار میدهد .در نتیجه ادعاهای مطرح شده در این فرضیه تایید می گردد.
۳-۵)نتایج فراگیر :
همان طور که در بخش های قبلی آورده شده است ، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری مهر تاییدی بر تمام فرضیه ها می باشد که از این جهت می توان پژوهش حاضر را یک پژوهش مورد اطمینان به منظور ارزیابی کیفیت خدمات ارائه شده توسط شعب بانک اقتصاد نوین دانست و از یافته های آن جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف خدمات ارائه شده توسط این شعب بهره جست و به منظور بهبود کیفیت ارائه خدمات از آنها استفاده نمود.
- یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد عوامل ملموس با رضایتمندی مشتریان ارتباط معناداری با شدت متوسط، برای درجه توافق ۲۱/۳۴درصد و برای درجه اهمیت ۵۹/۳۲ درصد وجود دارد.یعنی بین عوامل ملموس با رضایتمندی مشتری ارتباط معناداری وجود دارد به این معنی که با افزایش مولفه های عوامل ملموس ، رضایتمندی مشتریان افزایش پیدا می کند که این نتیجه با نتایج ملکی و دارابی(۱۳۸۷) و رحیمی(۱۳۸۳) همخوان می باشد در مجموع شاید بتوان گفت که عوامل ملموس پایه و اساس از مهمترین عوامل افزایش رضایت مشتریان است.
- یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد اطمینان با رضایتمندی مشتریان ارتباط معناداری با شدت متوسط، برای درجه توافق ۸۶/۳۲درصد وبرای درجه اهمیت ۴۸/۴۴ درصد وجود دارد.یعنی بین اعتماد با رضایتمندی مشتری ارتباط معناداری وجود دارد به این معنی که با افزایش مولفه های اعتماد رضایتمندی مشتریان افزایش پیدا میکند که این نتیجه با نتایج کشاورز(۱۳۸۶) ، سعید نیا و اشرافی(۱۳۸۷)وهرینگنون (۲۰۰۹) همخوان می باشد در مجموع میتوان گفت که اعتماد باعث افزایش رضایت مشتریان است.
- یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد پاسخگویی با رضایتمندی مشتریان ارتباط معناداری با شدت متوسط، برای درجه توافق ۴۳/۴۳درصد و برای درجه اهمیت ۲۸/۴۹ درصد وجود دارد.یعنی بین پاسخگویی با رضایتمندی مشتری ارتباط معناداری وجود دارد به این معنی که با افزایش مولفه های پاسخگویی ، رضایتمندی مشتریان افزایش پیدا میکند که این نتیجه با نتایج اردکانی و میرفخرالدینی(۱۳۸۸) ، لطفی(۱۳۸۹)ومسلم امین و زیدی عیسی(۲۰۰۸) همخوان می باشد در مجموع میتوان گفت که پاسخگویی باعث افزایش رضایت مشتریان است.
- یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد اعتماد با رضایتمندی مشتریان ارتباط معناداری با شدت متوسط ، برای درجه توافق ۷۶/۳۷درصد وبرای درجه اهمیت ۰۷/۴۳ درصد وجود دارد.یعنی بین اعتماد با رضایتمندی مشتری ارتباط معناداری وجود دارد به این معنی که با افزایش مولفه های اعتماد رضایتمندی مشتریان افزایش پیدا میکند که این نتیجه با نتایج حکیمی و صمدزاده(۱۳۸۳) ،رایدلاتاری (۲۰۰۸) و سیفی(۱۳۸۵)همخوان می باشد در مجموع میتوان گفت که اعتماد باعث افزایش رضایت مشتریان است.
- یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد همدلی با رضایتمندی مشتریان ارتباط معناداری با شدت متوسط، برای درجه توافق ۴۸/۲۹درصد و برای درجه اهمیت ۲۱/۲۸ درصد وجود دارد.یعنی بین همدلی با رضایتمندی مشتری ارتباط معناداری وجود دارد به این معنی که با افزایش مولفه های همدلی ، رضایتمندی مشتریان افزایش پیدا میکند که این نتیجه با نتایج مغویی نژاد(۱۳۸۷)، هادیان همدانی واحمدپور(۱۳۸۴)،اوگاریاواس(۲۰۰۶)و سانگ جانیام(۲۰۰۸) همخوان می باشد در مجموع میتوان گفت که همدلی باعث افزایش رضایت مشتریان است.
- در مجموع یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد در میان عوامل تاثیر گذار بر رضایتمندی مشتریان بانک، فاکتور قابلیت اطمینان بیشترین نقش و عامل همدلی کمترین تاثیر را بررضایتمندی مشتریان بانک دارا می باشد. بعد از فاکتور قابلیت اطمینان که بیشترین نقش را داشت عوامل قدرت پاسخگویی، قابلیت اعتماد ، عوامل ملموس و همدلی در رده های بعدی قرار می گیرند.
۴-۵)پیشنهادات:

آخرین نظریه‌ای که امروزه توسط برخی از جامعه شناسان مطرح می شود، بررسی مسئله حاشیه‌نشینی در سه سطح کلان، میانه و خرد است. براساس این نظریه، حاشیه نشینی معلول مسائل کلی نظام جهانی است که با توجه به شرایط تاریخی خاصی ظهور یافته است: لذا، بررسی شرایط تاریخی و جریان‌های دخیل در زایش و رشد مسئله ضرور می افتد.
چنان چه سه سطح تحلیل یاد شده در تبیین مسکن نابهنجار به کار گرفته شود، مشخص می گردد که نظام سرمایه داری جهانی (سطح کلان) در جریان پویش تاریخی خود، زمین و مسکن را به کالایی جهت انباشت سرمایه که منطق درونی این نظام پویاست، بدل می سازد و نیاز به سرپناه که همواره مسئله ساز بوده است را به حیطه های حرکت ذاتی خود می افزاید و دستیابی به مسکن را به جایگاه خانواده در نظام سلسله مراتب اجتماعی، متکی می دارد و لذا طیف انواع مسکن از کاخ نشینی تا کوخ نشینی را پدید می آورد.
تا پدید آمدن چنین طیفی، همواره عده ای بدون سرپناه باقی می مانند و عده ای در سرپناه های غیر مناسب شب به روز می آورند.
لذا، کمبود مسکن (سطح میانه تحلیل ) به امری همیشگی بدل می شود. گرچه تکنولوژی معاصر، خاصه با امکان پذیر شدن رشد عمودی مکان (آپارتمان سازی)، قادر به برآوردن این نیاز بشریت طی برنامه‌ای زمان‌بندی شده‌است، لیکن ویژگیهای ساختاری جهان معاصر (سطح کلان تحلیل) از تحقق این امر جلوگیری می‌کند. از این رو با افزایش افزون جمعیت و رسیدن جوانان به مرحله ء تشکیل خانواده جدید و مستقل از طریق سنت مقدس ازدواج و مهاجرت وسیع به شهرها، کمبود مسکن یا معضل مسکن (سطح میانه ی تحلیل) حادتر می شود.
واکنش تجربی به این معضل بیتوته در انواع مسکن نابهنجار است (در سطح خرد تحلیل) ( زاهدانی، ۱۳۶۹: ۱۹).
دیدگاه اول ، یا تبیین کارکرد باوری در مورد مهاجرت ، بر نظریات جامعه شناختی کارکرد باوری کلاسیک مبتنی است . این دیدگاه در جامعه‌شناختی مهاجرت طرفداران بسیاری داشته و تا مدتها یی که تاز میدان نظریه پردازی و تحقیق درباره مهاجرت بوده است.
از طرف دیگر، اگرچه زمینه های کلاسیک نظریات تضاد باوری همزمان با کارکرد باوری در مورد مهاجرت وجود داشته ، اما جامعه‌شناسان در تحقیقات خود عنایتی به این دیدگاه نداشتند .
دسته‌ای از جامعه شناسان روستایی که مسلح به نظریات تضاد باوری بودند بر پدیده مهاجرت توجه‌ای خاص مبذول داشته و براساس نظریات « وابستگی» و « اقتصاد سیاسی » که تازه به میدان آمده بود به ریشه یابی مهاجرت اقدام نمودند.
۳-۱۴- علت مهاجرت اقوام
دو دسته عوامل برای بیان علت مهاجرت در نظر گرفته شده است :

۱) عوامل تغییر دهنده ، ۲ ) عوامل رکودی
عوامل اول با نفوذ سرمایه داری در مناطق سنتی و ایجاد تغییر در تکنیک های تولیدی ارتباط دارد . (لهسائی‌زاده،۱۳۶۸: ۱۳-۱۱)
تکنیک های جدید کارگر اضافی ایجاد می کند و آنها را مجبور به مهاجرت می نماید. عوامل رکودی زمانی عمل می کنند که رشد جمعیت از تولیدات کشاورزی پیشی می گیرد و نیروی کاراضافی را مجبور به مهاجرت می نماید .
پس ماهیت مهاجرت روستائیان با انتقال ساختی روستاها در اثر ادغام در نظام سرمایه داری مرتبط است. پس انباشت سرمایه داری در شهرها و مکانیزه شدن کشاورزان هر دو عامل دفع جمعیت از روستاهاست .
در دیدگاه دوم پژوهشگران وابستگی بیان می کنند که محیط شهری پذیری مهاجران نمی باشد و آنها را در زاغه ها جا می‌دهد . وجود زاغه ها خود دلیلی بر عدم جذب مهاجران دربافت شهری است . مهاجران نه تنها در شهرها حل نمی شوند بلکه به صورت بیکاران یا نیمه بیکاران در حاشیه شهرها اسکان می یابند( زاهدانی، ۱۳۶۹: ۱۸-۱۴). به بیان دیگر مهاجرت روستاییان به شهرهارا می توان به دو دسته ازعوامل نسبت دادکه تحت عناوین کلی به این صورت نام برد:
رانش از روستا:
که در دو وضعیت طبقه بندی شده است: یکم، وضعیتی که رکود اقتصادی روستا، رهاشدن فعالیت ها و تنزل محیطی و منابع طبیعی باعث رانده شدن « منفی» نیروی کار می شود ؛ دوم، وضعیتی که رونق اقتصاد روستا ، جایگزینی نیروی کار با فناوری‌های جدید و اشباع محیطی و منابع طبیعی باعث رانده شدن « مثبت نیروی » کار می گردد .
کشش شهر:
کشش شهر نیز در دو وضعیت طبقه بندی شده است. یکم ، وضعیتی که تقاضای حقیقی در بازار کار وجود دارد و ظرفیت جذب در بخش های شهری باعث کشانده شدن مثبت نیروی کار روستایی به شهر می شود؛ دوم، وضعیتی که انتظارات کاذب از طرف مهاجران روستایی وجود دارد و بدون وجود ظرفیت جذب در بازار مولد شهری کشانده شدن منفی نیروی کار روستایی را در پی دارد . (صرافی،۱۳۸۱: ۱۲)
۳-۱۵- پیامدهای مهاجرت
اینکه مهاجر در کجا زندگی می‌کند و آیا در کنار خویشاوندان خود است یا تنهاست ، اینکه آیا قادر به یافتن کاری هست و نیز پیشینه و شخصیت فرد ،کلیه این عوامل در اینکه آیا فرایند مهاجرت موجب از هم گسیختگی سازمان اجتماعی می شود یا نمی‌شود مؤثر است.
در تحقیقی که در طرابلس لیبی انجام داده شده است ، نشان داده شده است که بعضی از مهاجران از گمگشتگی اجتماعی رنج می برند . نقل مکان مهاجران قدیمی و بومیان اهل طرابلس از قسمت قدیمی شهر موجب قطع رابطه مهاجران قدیمی و تازه‌واردانی شده است که برای اولین بار به قسمت قدیمی شهر وارد می‌شدند .
گوناگونی مشاغل جدید شهری در دستگاه دولتی ، صنعت نفت و سایر بخش ها ، که مانع از تمرکز منطقه‌ای گروه های مهاجران صاحب یک شغل – که در گذشته ممکن بود - می شود خود موجب تسریع این فرایند می شود و در نتیجه نوعی احساس بی ریشگی در میان مهاجران به ویژه مهاجران تازه وارد پدید می‌آید و بسیاری شکوه می‌کنند که احساس تعلق اجتماعی خود را از دست داده اند .
تحرک جغرافیایی در شهر موجب ایجاد انقطاع اجتماعی در حلبی شهرها شده است . ویران کردن حلبی شهرها صرف نظر از اینکه دولت طرحی برای اسکان ساکنان آن داشته باشد یانه – موجب قطع رابطه دیرینه همسایگی و ایحاد مشکلاتی در زمینه سازگاری (با زندگی جدید) می‌شود اما در قاهره پیوندهای مهاجران با خویشان و آشنایان در روستاها می تواند از اثرات منفی تحرک جغرافیایی بکاهد . معذلک ممکن است تغییرات شدیدی در وضع کاری مهاجران پیش آید.
اگر بخواهیم به طور کلی عوامل ایجاد ویا بروز حاشیه‌نشینی را نام ببریم می‌توان از مهاجرت بی‌رویه به شهرها به عنوان عامل اصلی نام برد که این نیز معلول ، عوامل گوناگونی همچون دافعه‌های اقتصادی محل سکونت قبلی ، دافعه‌های اجتماعی – فرهنگی محل سکونت قبلی ، جاذبه‌های اقتصادی شهر و جاذبه‌های اجتماعی – فرهنگی شهر می باشد ؛ بیکاری در محل قبلی ، شغل نامناسب ، عدم دسترسی به امکانات آموزشی ، عدم دسترسی به امکانات رفاهی ، عدم دسترسی به راه های ارتباطی مناسب ، نداشتن زمین ،کاهش منابع مالی و عدم توجه به بخش کشاورزی و مکانیزه شدن فعالیت‌های کشاورزی بر ایجاد و گسترش حاشیه نشینی تأثیر می گذارد (ربانی و همکاران،۱۳۸۵: ۱۰۴- ۱۰۱) .
نوعی خرده فرهنگ را نیز در این محله ‌ها قابل بحث است این خرده فرهنگ از ابتدای ورود مهاجر به مکان جدید او را راهنمای و همراهی می‌کند و شاید بتوان این گونه نتیجه گرفت که یکی از عوامل مهمی که باعث مهاجرت گسترده تر می‌شود همین خرده‌ فرهنگ مهاجرین است؛به بیان بهتر زندگی حاشیه نشینی و کنش متقابل اعضای آنها با یکدیگر عامل بوجود آورنده ی فرهنگ خاصی است که با فرهنگ حاکم بر جامعه تفاوت دارد. خرده فرهنگ زاغه ای از افرادی تشکیل یافته که کم و بیش مشکلات مشابهی دارند و ارتباطات آنها با یکدیگر ، ارزش ها و گرایش های جدید را به وجود می آورد بنابراین بسیاری از رفتارهایی که در فرهنگ حاکم جامعه ، ناهنجار و یا انحرافی تلقی می شود در این مکان ها عادی می‌باشد (ربانی و همکاران،۱۳۸۵: ۹۴) .
حتی در اکثر موارد مهاجرت مشاهده می شود تغییرات زندگی اقتصادی و تحولات فرهنگی همراه با بُعد مسافت، موجبات تضعیف اقتدار خانوادگی را فراهم می آورند.
رفته رفته در مکان جدید پاره ای کمبودهای عاطفی و حمایتی ظاهر می شوند که این خود زمینه مشارکت تازه ای را در قالب همبستگی متقابل با همسایگان پدید می آورد، به طوری که بُعد مکانی، تعیین کننده برخورد دوستانه و یا بیگانگی میان این و آن و این گروه و آن گروه می شود و حسن همجواری به مرور به نوعی رابطه برادر مسلکی می انجامد که البته نسبت به رابطه موجود در خانواده تباری از استحکام و استواری کمتری برخوردار است و باز هم در مقام مقایسه می توان گفت که دامنه رابطه ارگانیک در اینجا بسیار محدودتر است.
در عرصه وسیع شهری، به ویژه از نقطه نظر بازار کار و کوشش معیشتی، فرد مهاجر صرفاً عنصری محسوب می شود که در میان آحاد بی شمار مردمی موقعیت تازه ای را جستجو می کند.
با در نظر گرفتن این شرایط می‌توان به وضوح به روند ایجاد یک زندگی حاشیه‌ای پی برد. در این ارزیابی باید در عین حال موضع خود مهاجرین را نیز در نظر داشت که در پیچیده تر شدن معضل تطبیق پذیرشان بی‌تاثیر نیست.
چه در واقع در موارد بسیاری افراد مزبور نه تنها تلاشی در جهت همشناسایی با هویت رسمی نمی‌کنند، بلکه با پافشاری بر هویت عشیره‌ای یا قومی خود با آن برخوردی ناسازگارانه دارند.
البته سرسختی هایی از این نوع، به معنی مبرا ماندن هویت قومی از تغییر نیست، زیرا با توجه به اینکه عوامل سازنده هویت به میزان وسیعی از واقعیت های زندگی اجتماعی نشات می گیرند، بی تردید هویت قومی فرد مهاجر نیز به واسطه تفاوت در موقعیت مکانی و نحوه زیستی تحول می یابد.
بدین معنی که به واسطه پویایی، بازسازی آن با تغییراتی همراه می شود. در واقع از دست دادن ریشه تباری، از دست دادن پاره‌ای از باورهای ذهنی، رها شدن از بخشی از پیوستگی های خانوادگی، احساس تامین کمتر و بی نام و نشانی در زندگی شهری، همه از عواملی هستند که بازسازی هویت را با تغییر همراه می سازند و از فرد مهاجر انسانی پدید می آورند که با گذشته خود متفاوت است (نورایی، ۱۳۷۶: ۳۵۲- ۳۵۱).
به طور کلی درصد قابل توجهی از حاشیه نشینان کلان شهرها از گروه های قومی هستند که به علت محرومیت های اقتصادی و اجتماعی نظیر نرخ بیکاری بالا ، داشتن مهارت های اندک شغلی و حرفه ای به این مناطق مهاجرت کرده اند .
نرخ بیکاری بالا، داشتن مهارت های اندک شغلی و حرفه ای و مشکلات سازگاری با محیط اجتماعی جدید ازویژگی های این گروه های قومی است که محرومیت هایی نظیر عدم دسترسی به فرصت های شغلی مناسب را موجب شده است . (احمدی، ۱۳۸۴: ۱۱۵- ۱۱۴) .
اما حاشیه نشینی نیز با ویژگی ها یی همراه است .
هاچ مولر ویژگی های مناطق حاشیه نشین را اینگونه بیان می دارد :
مهاجرت و بیکاری طولانی باعث کاهش سرمایه های انسانی در منطقه می شود که در نتیجه مانع سرمایه گذاری ها برای خنثی کردن بیکاری و مهاجرت می شود.
در حاشیه قرار گرفتن و سطح پائین زندگی، استخدام بهتری افراد را برای بخش سیاسی و سازمانی مشکل می سازد. این مشکل به دلیل مهاجرت افراد تحصیلکرده و توانا روز به روز وخیم تر می شود در نتیجه منطقه فاقد نیروی انسانی لازم برای اداره ی مؤثر منطقه ای جهت غلبه بر مشکلات ناشی از در حاشیه قرار گرفتن منطقه‌‌‌ای خواهد بود.
مشکلات در حاشیه بودن و قدرت خرید پائین در منطقه باعث کاهش علاقه برای سرمایه‌گذاری در بخش خدمات یا تولید کالای مناسب برای مصرف کننده می‌شود و باعث کاهش بیشتر در قدرت خرید می‌شود. (ربانی و همکاران، ۱۳۸۳: ۱۲۴-۱۲۳)
به اعتقاد لوییزحاشیه نشینی با «فرهنگ فقر»^[۱۶] همراه است و ساکنان این مناطق که عمدتاً‌ از مهاجران هستند به لحاظ سوابق قومی و محدودیت در تحرک اجتماعی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی پایین، با ساکنان سایر مناطق شهری متفاوت می باشند. فقدان خلوت و حریم خصوصی در خانواده‌های حاشیه نشین به گونه‌ای که هر محدوده‌ای در دسترس و کنترل همه اعضای خانواده است، ‌شکاف زیاد بین اعضای خانواده، رقابت و کشمکش برای دستیابی به لوازم زندگی به دلیل کمبود آنها، احساس بی ارزشی،‌ تحقیر، درماندگی، سرشکستگی، سرگردانی و عدم هویت، ناتوانی در فروخوردن خشم خود، و سایر احساسات زمینه را برای رفتار بزهکارانه در جوانان به وجود می آورد. ماجراجویی، پرخاشگری و تن دادن به احساسات و امیال آنی از ویژگی های فرهنگ فقر است که بر مناطق حاشیه نشین حاکم می باشد (احمدی، ۱۳۸۴: ۱۸۵- ۱۸۴).
به عنوان مثال یکی ازآسیب های اجتماعی که تهدید کننده این جمعیت می باشد اعتیاد به مواد مخدر است. مطالعات نشان داده اند با بیشتر شدن فقر در جامعه با افزایش دستگیری ها رو بر هستیم. می توان گفت که در جامعه فقیر تر میزان حساسیت نسبت به اعتیاد و جرایم مرتبط با آن بیشتر می شود و یا می توان گفت که در جامعه ای که میزان دستگیری های افراد مجرم در حوزه مواد مخدر بالاست فقر در آن جامعه افزایش داشته است یا بر طبق نظریه واقعیت اجتماعی جرم (چمبلیس به نقل از تایو^[۱۷] ۱۹۹۸) بیشتر دستگیر شدگان از میان فقرایند.
بر اساس تحلیل شاو و مک کی فقر به عنوان عاملی که بر جرم مؤثر است مطرح می باشد اما سامپسون و کروز معتقدند که این عامل به طور غیر مستقیم عمل می کند، بدین معنا که این متغیر با کاهش مشارکت و کنترل رسمی و غیر رسمی بر جرم اثر می گذارد (محسنی تبریزی، ۱۳۸۵) .
در روستا به علت حاکمیت عناصر فرهنگی رابطه میان نابرابری و اعتیاد ضعیف تر است . جامعه روستایی که جامعه ای بسته است با تلق به سنت های محافظه کارانه هم نابرابری را می پذیرد و هم مصرف مواد اعتیاد آور را رد می کند. نتایج پژوهش ها نشان داد که همراه با رشد جمعیت شهری پدیده های مرتبط با اعتیاد نیز افزایش داشته است. در واقع شهر نشینی از چند منظر عامل خطری برای سوء مصرف مواد مخدر است. خروج از قیود سنت حاکم بر جامعه روستایی و ورود به جامعه باز شهری بدون تقویت جنبه های محافظ در برابر خطرات موجود منجر به مواجهه با مصرف این مواد خواهد شد از سوی دیگر برخورد با هنجارهای حاکم در زندگی شهری و تسلط فردگرایی بر جامعه که مغایر با فرهنگ مسلط بر جامعه روستایی است در گروهی به اختلال در هویت منجر شده و عدم تطابق با شرایط موجود آن ها را به سوی انزوا و نا امیدی سوق می دهد. فرد روستایی با هجرت به شهر بیکاری را در روستا کاهش می دهد و با ورود به شهر بر تعداد بیکاران شهری اضافه می شود. در روند توسعه شهر نشینی به ویژه بعد از انقلاب صنعتی در قرن نوزده با دگرگونی ساختار اقتصادی – اجتماعی سنتی ، توزیع نابرابر منابع و تسهیلات در فضای منطقه ای توسعه یافته است که با وضع مناسبات نوین اجتماعی ف زمینه ساز شکل گیری ساختار از رسمیت افتاده ای از توسعه بوده ایم که این خود، پدیده شهر نشینی را به عامل خطر مبدل ساخته است.
روستاییان تازه شهری شده با عدم آگاهی کافی در برابر عناصر شهری و تسلط فرهنگ زندگی شهری با پدیده آنومی مواجه می شوند ، واکنش افراد در برابر این پدیده یا به صورت یأس و انزوا و یا به صورت اعتراض و انجام رفتارهای مجرمانه بروز پیدا می کند. فرد مبتلا به آنومی به علت باور نداشتن هنجارهای موجود و نبود هنجار جایگزین ، دچار بی هنجاری شده و از سوی دیگر عدم تطابق با هنجارهای موجود می تواند او را به سوء مصرف مواد مخدر سوق دهد. توماس و زنانیکی نیز مفهوم نابسامانی اجتماعی را به عنوان کاهش تأثیر قواعد اجتماعی بر رفتار اعضای یک گروه تعریف کرده اند. این روند با تراکم جمعیتی زیاد، تضاد فرهنگی، نرخ بالای مهاجرت ، تغییرات تکنولوژیک و سایر ویژگی های زندگی شهری تشدید می شود . گسترش اعتیاد در کشور یکی از ویژگی های نابسامانی اجتماعی است.
محیط های نامأنوس شهری برای مهاجرانی که از فرهنگ خود جدا شده‌اند و انتخاب حاشیه شهرها به عنوان محل سکونت و قرار گرفتن در شرایط خاص زندگی شهری به همراه فقر اقتصادی انحرافات اجتماعی را افزایش می‌دهد. دوگانگی یا چند گانگی فرهنگی حاکم بر مناطق حاشیه نشین بازتاب شیوه زندگی طبقات پایین اجتماعی است که معمولاً‌به عنوان فرهنگ فقر شناخته می شود و یکی از عوامل موثر در رفتار بزهکارانه و مجرمانه است. معمولاً ‌دار و دسته های بزهکار در اجتماعات خرده فرهنگی، جایی که شانس کسب موفقیت از راه های قانونی کم است، رشد می یابند. برخورد هنجارها در خرده فرهنگهای متفاوت شرایط را برای رفتار بزهکارانه آماده می‌سازد. در این مورد، معمولاً خرده فرهنگ‌های ساکنان مناطق حاشیه نشین، که پایگاه اقتصادی- اجتماعی پایینی دارند با فرهنگ عمومی کلان شهرها در تضاد قرار می گیرند. واحدهای مسکونی مناطق حاشیه نشین، در مقایسه با سایر مناطق شهری، فرسوده‌اند و زیر بنای اندک و مصالح ساختمانی نامناسب و تجهیزات ناقص دارند. ساکنان این مناطق اغلب امکانات رفاهی خانواده های شهرنشین را ندارند. بی اعتنایی نسبت به سازمانها و نهادهای دولتی، به ویژه پلیس، ازدحام جمعیت، نداشتن کار مطمئن و دایمی و زیاد بودن تعداد اعضای خانواده از ویژگی‌های مهم اقتصادی و اجتماعی مناطق حاشیه نشین است که زمینه را برای رفتار بزهکارانه و مجرمانه فراهم می سازد(احمدی، ۱۳۸۴: ۱۸۵).
به دنبال حاشیه نشینی و آلونک نشینی و توسعه محلات فقیر نشین و محلات کثیف، خرده فرهنگی در این شهرهای بزرگ رشد پیدا می کند، اعتقاد به قضاء و قدر، توجه به زمان حال و علاقه به مسائل و امور عینی، ماجراجویی، تن دادن به احساسات و امیال را از مظاهر آن دانسته‌اند، نشان دادن پرخاشگری وسیله ای است برای بیرون ریختن احساسات که موجب می شود کسانی که در فرهنگ فقر به سر می برند کمتر دچار خودخوری و سرکوفتگی احساسات شوند.
در شهرها، با وجود کمبود تشکیلات و پایین بودن سطح تشکیل در میان ساکنان محله های فقیر نشین غالباً‌یک احساس گروهی و روحی همبستگی در میان آنان دیده می شود.
این احساس در هر بخشی از یک شهر و یا در هر کشوری نسبت به کشور دیگر فرق می کند. عوامل عمده در ایجاد این تفاوت عبارت است از؛ وسعت محلات فقیر نشین، ویژگی های طبیعی آن، مدت اقامت مردم در شهر و غیره. همچنین سوابق قومی، اجاره بهاء زمین پیوندهای خویشاوندی بین آنها و محدودیت تحرک اجتماعی.
احساس همبستگی و تعلق گروهی در یک محله خاص فقیر نشین وقتی به حداکثر می رسد که افراد ساکن در محله دارای پیوندهای خویشاوندی مانند دسته جات و انجمنهای متشکل از داوطلبان محلی به امور مردم رسیدگی کنند و مردمان محله مجبور باشند از حریم و منافع خود حفاظت و دفاع کنند. این احساس محلات فقیر نشین شهر را از بخش‌های دیگر شهر متمایز می‌کند.
وجود خرده فرهنگ‌های گروهی و صنفی دیگر نیز در درون شهرها می‌تواند به محل تمرکز آن گروه ها ویژگی و خصلت های روانشناسی خاصی بخشد و آنها را از سایر محلات متمایز سازند (توسلی، ۱۳۷۴: ۱۸۹). روستایی هایی که به دلیل مشکل کمبود اشتغال و درآمد ، دیگر توانایی حفظ جمعیت خود را ندارند و نتیجه آن فرارمردم و سکنه آن ها به سوی شهر هاست. این افراد به صورت آلونک نشین ، زاغه نشین در هر گوشه و کناری سکنی می گیرند و برخی از ایشان نیز در پیاده رو ها و زیر پل ها روزگار می گذرانند (کورا، ۱۳۸۴ : ۱) و در نهایت این فقر مشکلات عدیده از جمله گرایش به بزهکاری و انحرافات را در شخص موجب می شود.
۴-۱- مقدمه
با توجه به این مهم که تاکنون در پژوهشی به ساختار قومیتی و جمعیتی اسلامشهر و نقش آن در امنیت منطقه با تأکید بر همگرایی اقوام نپرداخته است در این پژوهش سعی شد نتایج مطالعات و تحقیقات مرتبط با تنو ع قومیت و پیامدها و تبعات آن بر اساس مطالعات مختلف ذکر گردد.