۷

اجرای مدل

تدوین الگوهای تصمیم‌گیری

مفهوم‌سازی مدل در واقع تجرید معانی پدیده‌های جهان واقعیات برای مدل است که در چارچوب متغیرها و ساختارها تحقق می‌یابد و مسیری را از سطح کلی تا به سطح جزئی می‌پیماید. در تدوین هدف‌های مدل توجه به نکته زیر حایز اهمیت است.

• شناسایی مخاطبان.

• توجه دیدگاه سیاسی جهت شبیه‌سازی مدل.

• تعیین نوع، میزان عملیات و اجرای مورد انتظار.

دامنه هدف‌های مدل و اجرای مطلوب آن را می‌توان به عنوان ابزار آزمون سیاست‌های گذشته در نظر گرفت که از مرحله آموزش و افزایش آگاهی برای پذیرش واقعی توصیه‌های سیاستی تا پذیریش مدل از سوی کارشناسان در نوسان است.
قلمرو سیستم متضمن بخش‌های ساختاری سیستم است که برای تولید رفتارهای مورد انتظار ضرورت دارد. مرز سیستم باید به قدر کافی بزرگ باشد تا بتواند روابط علّی ـ معلولی و اطلاعات را نیز در بر گیرد. این پدیده برای رفتار سیستم بسیار حایز اهمیت است. قلمرو سیستم باید اهرم‌های سیاسی (عوامل دخیل در آزمون خط مشی‌ها و سیاست‌ها) و متغیرهای موجود (از جمله هزینه‌ها) را در بر گیرد. از این رو، می‌توان سیاست‌ها و خط مشی‌های سیستم واقعی را مورد ارزیابی قرار داد.
قلمرو سیستم نباید مؤلفه‌های فاقد ارتباط با رفتار مسأله را در برگیرد و تاکید اساسی باید نه بر سیستم بلکه بر مسأله باشد. برای تعیین عوامل داخلی و عوامل خارجی سیستم باید ماهیت عناصر موجود در قلمرو و خارج از قلمرو را به کمک تفسیر و تحلیل متغیرها مشخص کرد. مدل را باید به صورت اجزا و بخش‌ها و نواحی عملکرد، ساده در نظر گرفت. ابتدا ساختار فیزیکی سیستم تدوین و سپس جریان‌های اطلاعات بر اساس ادراک ترسیم می‌شوند. آنگاه باید جنبه‌های کلیدی و ادراکی موثر بر سیستم و رفتارهای آن را مورد تاکید خاص قرار داد. معمولا فرایند مدل‌سازی پویایی‌شناسی سیستمی در هفت مرحله تحقق می‌یابد:

• بررسی حالت واقعی سیستم.

• دریافت حالت ادارکی سیستم.

• تعیین حالت مورد انتظار سیستم.

• برنامه‌ریزی و جزیی نمودن.

• اختلافات، اقدامات و عملیات.

• تغییر حالات واقعی و ادارکی سیستم و

• تدوین حلقه بازخورد.

دسترسی به منابع اطلاعات و گردآوری آن بسیار مهم است. از این رو، مدل‌ساز باید نتایج و شبیه‌سازی مدل را برای استفاده در تصمیم گیربی مجریان سیستم و ارزیابی سیاست‌های اتخاذ شده ارائه دهد. در فرمول‌بندی، حلقه‌های بازخورد حاصل از تبادل اطلاعات سیستم نقش اطلاع رسانی مهمی‌ بر عهده دارند. چنانچه متغیر A بر B تأثیر بگذارد حلقه بازخوردی تأثیر Bبر A چگونه خواهد بود؟
گزاره‌های ساختاری بازخوردی در مدل بر اساس فرضیه‌های پویا شکل می‌گیرند و برای استفاده در ایجاد رفتار مسأله یا حداقل کمک به آن به کار می‌روند. این فرضیه‌های پویا در مرحله مفهوم‌سازی مدل، تدوین می‌شوند هر چند اگرچه وضعیت سازگاری در ساختارهای بازخوردی فقط پس از چندین تکرار در مراحل مفهوم‌سازی، فرمول‌بندی، شبیه‌سازی و ارزیابی امکان پذیر می‌گردد. تعیین خط مشی‌ها، رویه‌ها و راهبری‌ها، برنامه‌ها و سیاست‌های اتخاذ شده در چارچوب تحلیل سیاست‌ها به عنوان اجزای مختلف گام ششم، به حساب می‌آیند. در واقع، در گام ششم، هدف‌ها، رفتارها، بازخوردها در بررسی موفقیت و عدم موفقیت مدل مورد استفاده قرار می‌گیرند. گام پایانی، مرحله بهره‌برداری از مدل است. در این مرحله، الگوهای تصمیم گیری مربوط به واقعیت شکل می‌گیرد که مدل در جهت معرفی آن تدوین شده است.
تمام تحولات و پویایی‌های دنیا در یک چرخه سه مرحله‌ای قابل تبیین است، به این معنی که هر تحولی از بررسی شرایط موجود آغاز و به اتخاذ تصمیمی ‌منجر می‌شود. آنگاه در مرحله اقدام تصمیم اتخاذ شده به اجرا در می‌آید تا به تحول در شرایط موجود بیانجامد. رفتار پویا از جمله پیامدهای ساختار سیستمی ‌است. پویایی‌شناسی سیستمی هم برای علت و هم برای پیامد (بازخورد) درصدد تعیین سیستمی‌ برای منابع رفتار مسأله بر می‌آید نمودار (٢-٢).

اقدام
شرایط
تصمیم
مدل چرخه سه مرحله‌ای
ساختارهای بازخورد نشانگر تغییراتی است که در طول زمان روی می‌دهد. رفتار پویا از فرایند تجمع و ازدحام نشأت می‌گیرد. تجمع و ازدحام می‌تواند متغیرهایی پدید آورد که موجب افزایش یا کاهش تجمع و ازدحام (متغیر حالت) شود. اساساً به جریان‌های ورودی و خروجی مواد از متغیر حالت، متغیرهای نرخ اطلاق می‌شود نمودار (٢-٣)با درک صحیح از تجمع و ازدحام و تأثیر آن بر شکل زمانی نرخ جریان، به سادگی می‌تواند از رفتار حلقه‌های بازخوردی ناشی از تغییر تجمع‌ها و جریان‌ها درک مناسبی حاصل کند.
متغیر حالت و متغیرهای نرخ

نمودار علّی ـ معلولی مدل‌های ساده تک حلقوی و مدل‌های چند حلقوی

پویایی‌شناسی سیستمی بر اساس رفتار حلقه‌های بازخوردی تبیین می‌شود. ساختار تحلیل‌های مبتنی بر نمودارهای علّی ـ معلولی (حلقوی)، جریان و معادلات ریاضی است. نمودارهای علّی ـ معلولی در واقع یکی از شیوه‌های تشریح متغیرها، تنوع، روابط، جهت و تأثیر آنها برای مدل به حساب می‌آیند. در جدول (٢-٢) خصوصیات آنها به طور کامل ارائه شده است.
ویژگی‌های نمودارهای علّی ـ معلولی و حالت ـ جریان

نوع مدل

ویژگیها

نمودارهای علی ـ معلولی (نقاط قوت)

شناسایی متغیرها و ارتباط آن براساس جفت‌های انفرادی، جهت تأثیر، و نوع تأثیر آنان بر یکدیگر
تعیین رابطه مثبت میان متغیرها بر اساس تغییر هم جهت دو متغیر (افزایش یکی موجب افزایش دیگری می‌شود)
تعیین رابطه منفی میان متغیرها بر اساس تغیر عکس جهت دو متغیر (افزایش یکی موجب کاهش دیگری می‌شود)
شناسایی حلقه‌های بازخوردی بدون تمییز ماهیت متغیر از نظر نوع معادله ریاضی آنها
شناسایی فرض‌های علّی و کاربرد آن‌ها در طول ساخت مدل به عنوان طرح‌های اولیه و برقراری ارتباط میان آنها
ساخت ابزار ساده هم برای تشریح شفاهی، کتبی و تفسیر مدل به طور مستقل و هم برای کاربرد آن در ساخت نمودارهای حالت ـ‌ جریان و معادلات ریاضی (داینامو)
قابلیت کاربرد مستقل بدون در اختیار داشتن اطلاعات سایر مراحل مدل‌سازی