در دهه ۱۹۳۰ رکود عظیم جهان اقتصادی از کشور ایالات متحده آغاز شد و کم کم سرتاسر دنیا را فراگرفت . این رکود به لحاظ حجم ضربه ای که به اقتصاد کشورها وارد نموده و آثار زیانباری که به همراه داشت به رکود عظیم مشهور گردید(مصلی نژاد، ۱۳۸۸ ). موج بیکاری ها و افزایش قابل توجه نرخ تورم و کاهش شاخص های رشد اقتصادی کشورها در این دهه اثرات جبران ناپذیری را به دنبال داشت . ولی در همین شرایط نامساعد اقتصادی شرکت هایی بودند که از رکود نهراسیدند و بالعکس آن را فرصتی برای کسب سود و رشد خود پنداشته و با اتخاذ استراتژی های بازاریابی مناسب سودهای کلانی نصیب خود نمودند. یکی از این شرکت های مشور کمپانی اچ پی ^[۳۶] بود که در همان دوران تاسیس گردید(ابراهیم عرفانی، ۱۳۸۸).

رکود اقتصادی دیگری در دنیا در سال ۱۹۷۰ رخ داد. در جریان این رکود مطالعات و تحقیقات مختلفی جهت فائق آمدن بر رکود صورت گرفت. از مهمترین نتایج به دست آمده از رکود۱۹۷۰ ، تحقیقات مربوط به مطبوعات بازرگانی آمریکا ^[۳۷] و مطالعات و فیواسمیت^[۳۸] (۱۹۷۹) بود که نشان می داد فروش و سود را می توان با اتخاذ یک ژست بازاریابی تهاجمی در سال های رکود حفظ نموده و افزایش داد، در حالیکه سایرین به دنبال انطباق با فلسفه کاهش هزینه های ترفیع کار دشواری را در پیش خواهند داشت(مصلی نژاد، ۱۳۸۸ ).
رکود بعدی طی سال های ۱۹۷۴ – ۱۹۷۵ به وقوع پیوست. مطالعات مطبوعات بازرگانی آمریکا / ملدروم و فیواسمیت (۱۹۷۹) در دروان رکود و سال های پس از رکود نشان داد که شرکت هایی که از مخارج بازاریابی خود در دوران رکود نمی کاهند ، فروش بیشتر و درآمد خالص بالاتری را نسبت به سایر شرکت ها تجربه می کنند. تاسیس شرکت مایکروسافت ^[۳۹] در سال ۱۹۷۵ از نکات جالب توجه این رکود اقتصادی می باشد(مصلی نژاد، ۱۳۸۸ ).
رکود سال های ۱۹۸۱ – ۱۹۸۲ سومین رکود اقتصادی دنیا در سال های گذشته بود. این دور لابراتوار عملکرد تبلیغات واحد تحقیقات مک گرا- هیل ^[۴۰] به مطالعه رکود در پایان دوره پرداخت. به دنبال رکود در سال های ۱۹۸۱ – ۱۹۸۲ این واحد عملکرد ۶۰۰ شرکت صنعتی را در طول رکود آن سال ها بررسی کرد و دریافت که شرکت های B2B ^[۴۱] که هزینه های بازاریابی خود را در رکود حفظ کرده و یا افزایش داده بودند ، به طور متوسط رشد فروش قابل ملاحظه ای را در طول رکود و سه سال پس از آن در مقایسه با سایر شرکت ها تجربه نمودند(شاما، ۱۹۹۳).
مطالعات مشابهی نیز در جریان رکود سال های ۱۹۹۰ – ۱۹۹۱ توسط انجمن بازاریابی آمریکا^[۴۲] صورت گرفت که آنها نیز بر این نکته تاکید داشتند که افزایش بودجه بازاریابی در دوران رکود اقتصادی منجر به افزایش سهم بازار و رشد فروش و سود خواهد شد(رمر، ۲۰۰۳).
در سال ۲۰۰۱ نیز رکود دیگری گریبان اقتصادهای دنیا را گرفت و این رکود جدیدترین رکود نسبت به رکودهای قبل در دنیا بود. اما شاید مهم ترین رکود اقتصادی طی چندین سال اخیر و در واقع از اواخر سال ۲۰۰۷ با تحت شعاع قرار دادن اقتصاد آمریکا آغاز شد(مصلی نژاد، ۱۳۸۸).
در واپسین ماه های دوران ریاست جمهوری بوش، ۲۶سپتامبر سال۲۰۰۸(پنجم مهرماه )در آمریکا بود نخست، بورس نیویورک ۲۰ درصد سقوط کـرد و شـاخص سـهام همه بورس های کشورهای مهم اقتصادی جهان به شدت کاهش یافت. بحران مالی آمریکا که از زمان رکود بزرگ اقتـصادی تاکنون ورشکستگی نزدیک به ۳۰ بانک و مؤسسه مـالی آمریکـا بالغ بر ۸٫۲ تریلیون هزینه برای این کشور در پـی داشـته اسـت. این رقم برای کل اقتصاد آمریکا به ۸ تریلیون دلار مـی رسـد بـه گونه ای که ارزش شرکت های آ مریکـایی از ۲۰ تریلیـو ن بـه ۱۲ تریلیون دلار سقوط کرده است . به عقیده صاحب نظران اقتصادی،اعلام تعطیلـی بزرگتـرین بانـک پـس انـداز و وام آمریکـا (بانـک میوچوال واشنگتن^[۴۳] )و بانکهای سرمایه گذاری لمن بـرادرز، فردی مک^[۴۴]، فنی می^[۴۵] وگروه بیمه آمریکن اینترنشنال^[۴۶] در حقیقت ضربه ای شدید بر پیکر اقتصاد بحـران زده است. به عنوان بزرگترین ورشکستگی بانکی در تاریخ این کـشور ثبـت شده است. گسترش بحران به اقتصاد جهان به نظر می رسد هیچ کـشوری از آثـار منفـی بحـران مـالی و اقتصادی جهـان مـصون نمانـده اسـت.آرژانتـین صـندوق هـای بازنشستگی را ملی اعلام کرد. ایسلندی ها شاهد ورشکستگی سه بانک بز رگ و کاهش شدید ارزش پول ملی خود بودنـد. ژاپـن و بخش عمده ای از اروپا به رکود اقتـصادی فـرو رفتنـد. صـادرات چین طی ماه نوامبر به شدت کاهش یافت و به پـایین تـرین حـد خود طی ۷ سال اخیر رسید. با کاهش قیمـت نفـت بـه کمتـر از ۴۰ دلار ، کشورهای نفتی نیز به شدت آسیب دیدند و قیمت نفت از ۱۴۷ دلار به زیر ۴۰ دلار سقوط نمود. مهمتـرین تحولات اقتصادی در این سال به طور مختصر عبـارت از سـقوط قیمت نفت، ورشکستگی بانک های آمریکایی، کـاهش شـدید در قیمت مسکن و رکود در این بخش، کمـک ۷۰۰ میلیـارد دلاری بــه بانکهــا، ادامــه بحــران و جهــانی شــدن بحــران، ســقوط ۴۰ درصدی سهام کشورهای اروپایی و آمریکا و سـرایت بحـران به شرکتهای موتورسازی آمریکا بودند. اقدامات دولت آمریکا در بازسازی بحران اقتصادی ۲۰۰۸ دولت آمریکا و بانک مرکزی این کشور برای خروج از بحران بسته های تدوین و اجرا نموده اند که شرایط را تا حـد قا بـل قبـولی اساسی زیر میباشد: بهبود بخشیده است . بسته حمایتی دولت آمریکا شامل سه محـور ۱. حمایت و کمک به بازار بازسازی پول برای تزریـق نقـدینگی ۲. کمک به بازسازی بازار سهام برای حمایت از تولید ۳٫ حمایت از بازار اشتغال با هدف کنترل بیکاری و ایجاد درآمـد برای ا قشار مختلف جامعه تا بتوانند محصولات تولید شـده را خریداری کنند یا اقساط خود را بپردازند(بختیار زاده، ۱۳۸۸).
در اروپا هم وضعیت چندان بهتر از آمریکا نیست. انگلستان، هر چند پنجمین اقتصاد جهان است، ولی از زمان تشدید بحران، بازارهای مالی این کشور، به شدت تحت تأثیر عوارض منفی آن قرار گرفته و برای اولین بار در ۱۶ سال گذشته، رشد اقتصادی این کشور، سیر نزولی پیدا کرده است در پی اعلام کاهش ۵/۰ درصدی رشد اقتصادی انگلیس، نخست وزیر و رییس بانک مرکزی این کشور هشدار داده اند که انگلیس، در سراشیبی رکود اقتصادی قرار گرفته است(مصلی نژاد، ۱۳۸۸).
اقتصاد آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا، که به گفته کارشناسان مالی، می تواند بحران مالی را به راحتی پشت سر بگذارد تاکنون ۵۰۰ میلیارد یورو برای مهار آن اختصاص داده، ولی بر اساس آخرین خبرها، حتی برخی بانک های این کشور، همچون، درسدنر بانک، دویچه بانک و پست بانک، که در ابتدا، ادعای مصونیت از بحران را داشتند، قصد دارند از دولت تقاضای کمک مالی کنند. دویچه بانک آلمان، در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده که در سه ماهه سوم سال جاری، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، تا ۷۵ درصد، کاهش منابع داشته است. این در حالی است که اقتصاد آلمان – به عنوان بزرگترین بازار اقتصادی اروپا و اقتصاد اول منطقه یورو – در سه ماهه سوم سال جاری وارد رکود شده است(مشهدی رجبی، ۱۳۸۶).
اقتصاد روسیه نیز در حال چشیدن تلخی بحران مالی بین المللی است و این احتمال وجود دارد که بحران مالی، اقتصاد روسیه را نیز به زانو درآورد. در پی بحران مالی شدید اروپا و آمریکا، دولت روسیه اعلام کرده که برای جلوگیری از نفوذ این بحران به بازار بورس و بانک های این کشور، طرح تزریق ۳۵ میلیارد دلار به بازار را بررسی می کند. تقریباً روزی نیست که از ورشکستگی یا خسارت مالی سنگین شرکت ها و بنگاه های اقتصادی روسیه خبری منتشر نشود. شرکت های ساختمان سازی، خودروسازان، رستوران های زنجیره ای، شبکه های رادیویی و تلویزیونی و تولیدکنندگان مواد خام در این کشور، ظرفیت تولید خود را کاهش داده اند و در حال اخراج کارمندان خود هستند. (مشهدی رجبی، ۱۳۸۶).
ارزش سهام آلمان نیز در اثر کاهش بهای سهام در نیویورک و توکیو، همچنان در حال سقوط است. بورس داکس آلمان تاکنون، بیش از ۸ درصد اُفت کرده و حتی سهام بانک های معتبری مثل دویچه بانک و شرکت آلیانتس آلمان که از سهام داران اصلی داکس هستند، حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. کارشناسان امور بورس معتقدند که نه کاهش نرخ بهره و نه بسته کمک ۷۰۰ میلیارد دلاری آمریکا به بازارهای مالی این کشور، نتوانستند از نزول ارزش سهام جلوگیری کنند(عرفانی، ۱۳۹۰).
تحولات اقتصادی جهان اقتصاد جهان در سال ٢٠١٢ هرچند آغـاز خـوب را در فصل اول تجربه کرد، اما از فصل دوم مجدداً به وضـعیت رکـود و نااطمینانی بازگشت. عملکرد اقتصاد جهـان در سـه ماهـه دوم ایـن سـال چنـدان رضـایت بخــش نبــود و رونـد تحــولات اقتصــاد جهــانی نشانه هایی از ضعف را بروز داد. در این دوره فشارهای موجـود در بازارهای مالی و بحران بدهی های دولتی در منطقه اروپا افـزایش یافت، به گونه ای که کشورهای این حوزه را بـا مشـکلاتی از قبیـل خروج جریان سرمایه، مشکل تامین مالی بخـش بـانکی، افـزایش بدهی بانک های مرکـزی و کـاهش اعتبـارات اعطـایی بـه بخـش خصوصی مواجه کرد. در بخش واقعی نیز شاخص هـای اقتصـادی نشان دهنده کاهش سطح فعالیتهای ایـن منطقـه در فصـل دوم سال بود. آمارهای مربوط بـه ایـالات متحـده آمریکـا و برخـی از اقتصادهای نوظهور اصلی نیز حاکی از تضعیف رشد اقتصـادی در سه ماهه دوم این سال بود؛ به گونه ای که میزان تولیدات صـنعتی در سطح جهان دچار افت شدیدی گردید.کـاهش فعالیـتهـا در منطقه اروپا و سـایر اقتصـادها بـه ویـژه آمریکـا و انگلسـتان بـه اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه نیز سرایت کرد و به کـاهش قیمـت مـواد اولیـه و کـاهش سـطح فعالیـتهـا در کشـورهای صادرکننده این محصولات انجامید(بانک مرکزی، ۱۳۹۲).
در مجموع، نرخ رشد اقتصاد جهـان در سـال ٢٠١٢ بـه ۳٫۲ درصد رسید که نشان دهنده ۰٫۰۷واحد درصد کاهش نسـبت به سال ٢٠١١ بود. نرخ رشد اقتصادهای یپشـرفته بـا ۰٫۲ واحـد درصد کـاهش بـه ۱٫۵درصـد بـالغ گردیـد و رشـد اقتصـادهای نوظهور و در حال توسعه نیز با ۱٫۳ واحد درصد کاهش نسبت به سال قبل از آن به ۴٫۹ درصد رسید. . رشد اقتصادی منطقه اروپـا در سـال ٢٠١٢ معادل ۶/۰- درصد بود که نشان دهنده ی کاهش معادل ٢/١ واحـد درصد نسبت به سال گذشته بود. سـطح فعالیتها در اقتصاد چین در این سال دچار تنـزل زیـادی شـد و نرخ رشد آن با ۱٫۶ واحد درصد کاهش بـه ٧/٧ درصـد رسید. نرخ رشد اقتصاد کندی با ۳٫۱ واحد درصد کاهش نسبت به سال قبل به ۳٫۲ درصد رسید. نــرخ رشــد اقتصــادی در اقتصــادهای حــوزه آمریکــای لاتین در سال ٢٠١٢ بـه حـدود ۲٫۹ درصـد کـاهش یافـت کـه عمدتاً به دلیل کاهش رشد کشور برزیل بود. اقتصادهای نوظهور اروپایی نیز در سال ٢٠١٢ با کـاهش شدید رشد اقتصاد مواجه شدند؛ اثرات منفی ناشـی از سـرایت بحران مالی منطقه اروپا و اتخاذ سیاستهای انقباضـی بـه دلیـل محدودیت های جدی در این کاهش تاثیر بسزایی داشت. نرخ رشد اقتصادهای یاد شده از ۵٫۳ درصــد در ســال ٢٠١١ بــه ۲٫۵ درصــد در ســال ٢٠١٢ کاهش یافت(بانک مرکزی، ۱۳۹۲).

۲-۱-۲-۲-۲-رکود اقتصادی سال های (۹۱-۹۲) در ایران

سال ١٣٩١ برای اقتصاد ایران سال دشواری بود. در این سال اقتصاد کشور تکانه های کـم سـابقه ای را بـا منشـا داخلـی و خارجی تجربه کرد. تخلیه آثار سیاستهای انبساطی چنـد سـال اخیر، پیآمدهای اجرای طرح هدفمندسـازی یارانـه هـا، افـزایش چندباره نرخ ارز و تشدید تحریم های تجاری و مـالی بـین المللـی علیه کشور از این جمله بود. ایـن شـرایط منجـر بـه بـروز رکـود تورمی در اقتصاد کشور شد، که بـه ویـژه پـس از اجـرای قـانون هدفمندسازی یارانه ها نشانه های اولیه آن ظـاهر شـده بـود. نـرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشـور از ۵٫۸ درصـد در سـال ١٣٨٩ بــه ۰٫۳ درصــد در ســال ١٣٩٠و ۵٫۸- درصــد در ســال ١٣٩١ کـاهش یافـت(بانک مرکزی، ۱۳۹۲).
رکود حاکم بر اقتصاد کشور را برحسب تقدم زمانی عوامل و نه لزوماً شدت اثرگذاری میتوان ناشی از عوامل زیر دانست: اول، نااطمینانی هایی که در چند سال گذشته به مناسبت های گوناگون و در سطوح مختلف سیاستگذاری ایجاد و تشدید گردیده و موجب خروج بخشی از سرمایه های بخش خصوصی از فعالیتهای مولد شد. دوم، آثار قابل انتظار اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها و افزایش قیمت حامل های انرژی از زمستان سال ١٣٨٩ که قیمت تمام شده بسیاری از محصولات انرژی بر و هزینه های حمل و نقل را افزایش داده و کاهش توان مالی تولیدکنندگان و قدرت خرید مصرف کنندگان را به دنبال داشته است. سوم، تشدید تحریم های تجاری و مالی در دو سال بعد که مبادلات مالی و تجاری کشور با دنیای خارج را بسیار سخت و پرهزینه کرده است. این تحریم ها کاهش مقادیر فروش نفت خام و به تبع آن کاهش درآمدهای ارزی کشور را به دنبال داشته و بودجه دولت را با محدودیت منابع مواجه نموده و آثار خود را بر کاهش فعالیتها و نرخ رشد اقتصادی بر جای گذاشته است. طی دوره ١٣٨۵ تا ١٣٩١، متوسط نرخ رشد پایه پولی و نقدینگی به ترتیب ۲۴٫۲ و۲۶٫۲ درصد و متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی حدود ۲٫۶ درصد بوده است. در سمت عرضه کل اقتصاد، در بین مجموعه عواملی که در چند سال گذشته منجر به افزایش هزینه های تولید شده اند، نقش چند عامل مهمتر بوده است: اول، افزایش قیمت حامل های انرژی از فصل پایانی سال ١٣٨٩ و جبران ناکافی صنایع؛ دوم، افزایش نرخ ارز از نیمه دوم سال ١٣٩٠ که هزینه های واسطه ای و مواد اولیه صنایع را بالا برد و سرانجام، تقاضای دستمزد بالاتر توسط نیروی کار . مجموعه این عوامل، رشدهای ۱۶٫۶ و ۳۴٫۲ و ۲۹٫۶ درصدی شاخص بهای تولیدکننده طی سالهای ١٣٨٩ تا ١٣٩١ را رقم زد. افزایش قیمت تمام شده تولید در گام بعدی به سبد اقلام مصرفی خانوار و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی منتقل شد(بانک مرکزی، ۱۳۹۲).
تحولات اقتصاد سیاسی ایران در سال ١٣٩٢ را باید به تناسب در دو نیمه سال بررسی کرد: فعالیتهای اقتصادی و مالی در نیمه نخست سال در سکون نسبی و به کندی دنبال شد و در نیمه دوم، با استقرار دولت تدبیر و امید، اقتصاد از ثبات نسبی و بازگشت تدریجی به روند متعارف خود برخوردار شد.نرخ رشد تولید ناخالص داخلی واقعی در سال ١٣٩٢ به قیمت ثابت (به قیمت پایه ١٣٨٣) به ۱٫۹- درصد رسید که در مقایسه با نرخ رشد ثبت شده برای سال قبل از آن (عملکرد ۶٫۸ -درصدی) نشان از کاهش شتاب رشد منفی داشت(بانک مرکزی، ۱۳۹۲).

۲-۱-۲-۳-تاثیر رکود اقتصادی بر عملکرد شرکت ها

همزمان با ایجاد رکود در اقتصاد فعالیت های اقتصادی نیز وارد یک دوره نزولی می شوند که از مهمترین آنها می توان کاهش نرخ اشتغال و افزایش بیکاری، کاهش سرمایه گذاری و کاهش سودهای مشارکتی و کاهش تمایل به فعالیت های تولیدی و صنعتی را نام برد(مشهدی رجبی، ۱۳۸۶).
مطالعات دیاموند نشان داد که شرکت ها را عموما بر اساس اینکه چگونه وارد رکود اقتصادی می شوند و چگونه از آن خارج می شوند، می توان به چهار گروه تقسیم کرد؛ ” بی باک ها ” آنهایی هستند که بین همتایان خود در صنعتشان، قبل و بعد از رکود اقتصادی جزو شرکت های با عملکرد عالی و در زمره چارک ارشد قرار می گیرند. شرکت هایی تحت عنوان “فرصت طلبان” از رکود اقتصادی گذر می کنند و عملکرد مالی خود را در مقایسه با عملکرد مالی همتایانشان در صنعت تا ۱۰ درصد یا بیش تر ارتقا می دهند. در سمت دیگر این طبقه بندی شرکت هایی با عنوان “بی تفاوت ها” قرار دارند که در دوران بحران اقتصادی، تفاوت معناداری در عملکردشان به چشم نمی خورد. در نهایت شرکت هایی با عنوان “ستارگان ناامید” در مقایسه با دیگران، که پس از ظهور رکود اقتصادی موفق به حفظ بقای خود شده اند، بدترین عملکرد مالی را نشان می دهند. این شرکت ها در مقایسه با همتایان خود در صنعت، بیش تر از ۱۰ درصد ضررو زیان دیده اند(کاتلر و کسلیون، ۲۰۰۹).
در برخورد با شرکت های کوچک، رابطه بین محیط اقتصادی و استراتژی کسب و کار حتی قابل ملاحظه تر می شود. در حالیکه طبیعت اکثر شرکت های کوچک نفوذ در بازار است، حتی تغییرات کوچک در محیط اقتصادی و نفوذ در بازار منجر به اثرات وسیع می شود (امیری , ۱۳۸۹). با شروع رکود اقتصادی، کشورهای مختلف با اتخاذ تدابیری تلاش کردند تا با برنامه ریزی و سیاستگذاری به حمایت از بخش هایی که با رکود مواجه شده بودند برآمده و یا کاهش آثار رکود اقتصادی از سرایت آن به سایر ارکان اقتصادی کشورشان جلوگیری کنند. با این وجود بحران مالی جهانی روز به روز آثار زیانبار بیشتری را به نظام اقتصاد جهانی تحمیل کرده و بخش های تولیدی به عنوان محرک اقتصاد این کشورها نیز به دلیل کاهش قدرت خرید و تقاضای مصرف کنندگان با مشکلات بیشتری مواجه شده اند شاید بتوان افزایش بیکاری و کاهش خدمات بیمه ای، درمانی و آموزشی را از جمله نتایج ابتدایی این بحران قلمداد کرد که با ورشکستگی بیشتر شرکت ها روزهای سختی را نوید می دهد(ابراهیم عرفانی، ۱۳۹۰).

۲-۱-۲-۴-تاثیر رکود بر رفتار مصرف کنندگان

تحقیقات نشان می دهند که مصرف کنندگان، الگوهای خریدشان را در طول دوره های سخت اقتصادی تغییر می دهند شرکت می بایست به جای هزینه های تحقیقاتی بررسی هایی در این خصوص انجام دهد تا مشخص شود مشتریان چگونه ارزشهای خود را باز تعریف می نمایند و در مقابل رکود جبهه می گیرند(ایوبی، ۱۳۹۳). مشتریان در این دوران کمتر خرید می کنند و به دنبال کالای ارزان تری هستند مانند مارک های خاص و دقت بیشتری را برای خرید مقایسه ای صرف می کنند. همچنین از شبکه های عمده فروشی خرید بیشتری انجام می دهند. خرید کالاهای بادوام و گران قیمت را به تعویق می و در طول دوره رکود خواستارکالاهای با ارزش، هم از نظر قیمت و هم از نظر کیفیت هستند. تحقیق دیگری نشان داد که مصرف کنندگان تبلیغاتی که حاکی از کاهش قیمت و جایزه رایگان باشد را ترجیح می دهند (آنگ^[۴۷]، ۲۰۰۱).

۲-۱-۲-۵-تأثیر رکود بر استراتژی های بازاریابی

روکسیاز و هاسزاق^[۴۸] متوجه این نکته شدند، هنگامی که از نظر اقتصادی شرایط سختی بر کشور حاکم می گردد، شرکت ها به سمت استراتژی هایی روی خواهند آورد که به هزینه پایین تر در تولید کالاها منجر می شود. همچنین تحقیقات قیمتی و اعتبار بیشتر به منظور تحریک تقاضا از طرف شرکت ها صورت می گیرد. به منظور اینکه کالاها به راحتی در دسترس مشتریان قرار بگیرد، شبکه های توزیع توسعه می یابند(حسینی و همکاران، ۱۳۹۰).
در یک بازار در حال رکود یک استراتژی بازاریابی مناسب می تواند سود و فروش قابل توجهی ایجاد کند. اگر موانع ورود محدود باشند، شرکت پیش گام در صنعت می تواند تلاش کند تا با اجرای سیاست هایی چون کاهش شدید قیمت محصول خود یا انجام عملیات پیشبردی گسترده که با هدف بیرون راندن رقبا ی ضعیف تر طراحی شده اند، سهم بازار خود را افزایش بدهد. یا اینکه می تواند انجام کلیه فعالیت هایی را که در صنعت صورت می گیرد به عهده بگیرد؛ به این ترتیب که نام های تجاری ضعیف تر را خریداری کرد و هزینه های بالاسری و غیر مستقیم خود را با حذف ظرفیت مازاد و استفاده چندباره از طرح های بازارایابی کاهش داد(واکر و همکاران ، ۱۳۸۳).

۲-۱-۲-۵-۱-بازاریابی در دروان رکود اقتصادی

به عنوان یک تاثیر محسوس، بحران اقتصادی سطح فروش کسب و کارهای مختلف را فارغ از نوع محصول و کیفیت آن کاهش داده است(کاتلر وکسلیون، ۲۰۰۹). در این شرایط برخی مالکان کسب و کار در صدد کاهش هزینه های خود در امور بازاریابی بر می آیند، غافل از اینکه فنون بازاریابی و شناخت نیاز ها و رفتارهای مصرف کننده مهمترین ابزاری است که در شرایط فعلی می تواند به کسب و کار برای بدست آوردن و حفظ سهم بازار کمک های شایانی نماید(لاتهم و براون^[۴۹]، ۲۰۱۱). میزان خرید مردم به میزان درآمد قابل تصرف آنها، اطمینان به آینده، اعتماد آنها به فضای موجود کسب و کار، سبک زندگی و ارزش های آنان بستگی دارد(دینر و همکاران^[۵۰]، ۲۰۰۹).
انتشار موج اخبار ناگوار اقتصادی، اعتماد و قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده و تغییر رفتار عمده ای را در مصرف کنندگان موجب شده است. اگر همیشه کالا و خدمات شما متناسب با نیاز مشتریان و در جهت مرتفع کردن آن باشد مطمئناً در شرایط رکود اقتصادی در مقایسه با دیگران از گردش بالنسبه بهتری برخوردار خواهد بود زیرا فروش آنچه به کالا یا خدمات لوکس شهرت دارد در چنین شرایطی به حداقل می رسد. در طول دوران رکود به یاد داشتن این نکته که مشتریان وفادار اصلی ترین و پایدارترین منبع رشد جریان نقدینگی سازمان به شمار می روند، بیش از همیشه اهمیت می یابد(کاتلر و کسلیون، ۲۰۰۹). بازاریابی یک فعالیت ضروری برای کسب درآمد از مشتریان کلیدی و سایرین به شمار می رود؛ بنابراین لازم است شرکت ها هنگام مواجهه با کاهش بودجه و به تبع آن کاهش بودجه فعالیتهای بازاریابی در تشخیص هزینه های ضروری و غیر ضروری دقت کافی به عمل آورند(یور باناوی سی یوس و دیسکسیوس^[۵۱]، ۲۰۰۹).
در چنین شرایطی باید با راه اندازی یک برنامه بازاریابی از نظرات مشتری و نحوه رفتار وی باخبر بوده تا بتوانید به اقدامی مناسب دست بزنید. در شرایط رکود اقتصادی برنامه بازاریابی خود را بر معرفی کالا و حتی اطلاع رسانی و تبلیغات در مورد ویژگی های آن به مشتریان متمرکز نکنید. در عوض به فکر دو ویژگی فوق یعنی رفع نیاز مشتری و قیمت رقابتی باشید(دینر وهمکاران، ۲۰۰۹).

۲-۱-۲-۵-۲-واکنش های بازاریابی در برابر رکود

جدول ۲-۱-فهرست رفتارهای راهبردی در رکود برای بازاریابی

 

افزایش/ شتاب بخشیدن	برون سپاری	قطع / به تاخیر انداختن
کل بودجه بازاریابی	خدمات حمایتی بازاریابی	برنامه های بازاریابی که دیگر کاربرد ندارند
بودجه تحقیقات بازاریابی	خدمات حمایتی امتیازات	برنامه تبلیغاتی بازاریابی
بودجه تحقیقات قیمتی		محصولات و خدمات ضعیف

• • رئیس و مدیران دانشگاه باید تلاش کنند تا با تقویت مؤلفه‌های فرهنگ‌سازمانی بستر مناسبی را برای جوسازمانی مناسب و سالم ایجاد نموده تا از طریق جوسازمانی زمینه‌ای بروز رفتار شهروندی سازمانی فراهم شود.

 

• مدیران و روسای دانشگاه تلاش کنند که جو دانشگاه، جوی باز و انعطاف‌پذیر باشد به‌گونه‌ای که رابطه افراد در چنین جوی ، مبتنی بر احترام و اعتماد متقابل به یکدیگر باشد تا زمینه‌ای بروز هرچه بیشتر رفتارهای شهروندی سازمانی فراهم شود.

 

• الگو بودن خود مدیران در انجام رفتارهای فراتر از نقش و بسترسازی و یا فرهنگ‌سازی برای پذیرفتن رفتارشهروندی سازمانی به‌عنوان یک ارزش.

 

• مدیران و روسای دانشگاه باید تلاش کنند تا از طریق ایجاد ارزش‌ها و باورهای مشترک، افزایش سطح رضایت شغلی، تعهد شغلی زمینه را برای ایجاد جو مناسب و دوستانه زمینه بروز هرچه بیشتر رفتار شهروندی سازمانی را فراهم سازند.

 

• ارزیابی عملکرد اعضای هیئت‌علمی بر اساس میزان چاپ مقالات علمی و تولید دانش، سخنرانی‌ها، رفتار شهروندی سازمانی، ایده و فکر جدید، راهکارهای نوین و میزان رضایت دانشجویان از عملکرد شغلی اعضای هیئت‌علمی.

 

• تهیه، تدوین و اجرای مقرراتی که تشویق‌کننده خلاقیت، یادگیری و کسب دانش تخصصی است، مانند اعطای بورس تحصیلی، مأموریت‌های تحصیلی و نظایر این‌ها.

 

فهرست منابع
منابع فارسی
ابیلی، خدایار؛ شاطری، کریم؛ یوزباشی، علیرضا و فرجی ده سرخی، حاتم (۱۳۸۷). رفتار شهروندی سازمانی: ویژگی‌ها، ابعاد، متغیرهای پیش‌شرط و پیامدها. مجموعه مقالات اولین کنفرانس رفتار شهروندی سازمانی، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
احمدی، حسن (۱۳۹۲). رابطه بین رهبری توزیع‌شده و عملکرد سازمانی در بین معلمان ابتدایی شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
احمدی، غلام‌رضا؛ سعادتمند، زهره و لیث صفار، زهرا (۱۳۸۹). ارتباط ادراکات دانشجو از فرهنگ‌سازمانی دانشگاه با پیشرفت تحصیلی آنان در دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال چهارم، شماره ۲، ۱۳۸۹. صص ۹-۲۲.
آذری، محمود (۱۳۷۹). بررسی رابطه جوسازمانی و مقاومت در برابر تغییر در بین اعضای هیئت‌علمی تمام‌وقت دانشکده‌های فنی دانشگاه‌های آزاد اسلامی و دولتی شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
اردلان، محمدرضا؛ سلیمی، قربانعلی؛ رجائی پور، سعید و مولوی، حسین (۱۳۸۷). بررسی رابطهءیگانگی فرد-سازمان با فرهنگ‌سازمانی در دانشگاه‏های دولتی غرب کشور (همدان، کرمانشاه و کردستان)، فصلنامه پژوهش و برنامه‏ ریزی در آموزش عالی، شمارهء ۴۷، صص ۱۳۱-۹۷.
استانلی ام، دیویس (۱۳۷۶)، مدیریت فرهنگ‌سازمانی. ترجمه: ناصر میر سپاسی و گرجی، تهران: انتشارات گلشن.
استیفن رابینز (۲۰۰۸). مدیریت رفتار سازمانی، جلد سوم، ترجمه‌ی علی پارساییان و سید محمد اعرابی، چاپ اول، تهران، انتشارات: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
اسلامی، حسن، سیار، ابوالقاسم (۱۳۸۶). رفتار شهروندی سازمانی، مجله تدبیر شماره ۱۸۷ – ص ۵۶-۵۹.
اسماعیل‌ لو، سجاد و خان محمدی، هادی (۱۳۸۷). سبک رهبری خدمتگزار. ماهنامه تدبیر، سال نوزدهم، شماره ۱۹۳.
اعظم دادفر، محمد (۱۳۸۸). برنامه استراتژیک وزارت تحصیلات عالی افغانستان. سایت وزارت تحصیلات عالی، ۱۳۸۸.
آغاز، عسل (۱۳۸۷). رهبران تحول‌آفرین: بانیان ایجاد تغییر و تحول در سازمان‌ها. موسسه مطالعات بهره‌وری و منابع انسانی. شماره ۲۰۷، ۲۰۶، ۲۰۵.
آل. دفت، ریچارد. تئوری و طراحی سازمان؛ ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی (۱۳۸۰). تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ج ۲، چ. ۳.
ایران زاده، سلیمان (۱۳۷۷). مدیریت فرهنگ‏ سازمان چاپ اول، تبریز: انتشارات مؤلف.
بازرگان، زهرا (۱۳۷۴). جو مدرسه و بررسی تأثیرات یک پروژه تربیتی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان در تحول جو اجتماعی – روانی مدرسه. تهران، ص. ۹۰.
براتی احمدآبادی، هاجر؛ عریضی، حمیدرضا و نوری، ابوالقاسم (۱۳۸۹). رابطه جوسازمانی و وجدان کاری با عملکرد شغلی. فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، شماره ۱۳.
بهرنگی، محمدرضا و موحد زاده، ایوب (۱۳۹۰). توسعه مدیریت آموزش بر محور رابطه رهبری تحولی آموزشی مدیران و رفتار شهروندی سازمانی دبیران، فصلنامه تعلیم و تربیت شماره ۱۰۶: ۲۹-۷.
پور کاظمی، محمدحسین و شاکری نوائی، غلامرضا (۱۳۸۸). بررسی فرهنگ‌سازمانی دانشکده‌های مدیریت دانشگاه‌های تهران و نقش در بهره‌وری دانشکده‌ها. مجله علوم انسانی (ویژه‌نامه مدیریت)، شماره ۳۶: ۶۲-۳۷.
حاجی‌آبادی، حسن (۱۳۸۰). بررسی رابطه به‌کارگیری انواع قدرت توسط مدیر و جوسازمانی انواع مدارس متوسطه شهرستان مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
حسنلو، حسین (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین فرهنگ‌سازمانی و تمایل به ارزیابی کیفیت در دانشکده‌های علوم رفتاری و اجتماعی. دانشگاه تهران، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.
خزایی، زهرا (۱۳۸۰). بررسی رابطه جوسازمانی و میزان عزت‌نفس مدیران در دبیرستان‌های دخترانه ناحیه ۲ مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، چاپ‌نشده دانشگاه تهران.
دفت ریچارد. آل (۱۳۸۳). تئوری و طراحی سازمان، اعرابی و پارساییان، فرهنگ و مدیریت،۴/۶۵۸، جلد دوم، تهران، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ چهارم، ص ۶۳۱.
رابینز٬استیفن (۱۳۸۶). مدیریت رفتار سازمانی٬ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی٬تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
رحیم نیا، ف و علیزاده، محمد (۱۳۸۸). بررسی ابعاد فرهنگ‌سازمانی بر اساس مدل دنیسون ازنظر اعضای هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد. مجله مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی، شماره ۳۵، ص ۱۴۷-۱۷۰.
رحیمیان، حمید و شامی زنجانی، هانیه (۱۳۹۰). تأثیر عوامل فرهنگ‌سازمانی بر استقرار فرایندهای مدیریت دانش در معاونت فناوری و برنامه‌ریزی سازمان امور مالیاتی کشور. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات.
زارعی متین، حسن؛ جندقی، غلام‌رضا و توره، ناصر (۱۳۸۵). شناخت عوامل رفتار شهروندی ‏سازمانی و بررسی ارتباط آن با عملکرد سازمانی، فرهنگ مدیریت. سال چهارم، شماره دوازدهم، ‏صص ۳۱-۶۳.
زین‌آبادی، حسن رضا؛ بهرنگی، محمدرضا؛ نوه ابراهیم، عبدالرحیم و فرزاد، ولی‌الله (۱۳۸۷). رفتار شهروندی سازمانی معلمان: تحلیلی بر ماهیت اهمیت، روش‌شناسی پژوهش، پیشایندها و پسایندها. نوآوری آموزشی. سال هفتم، شماره ۲۸، ص ۷۵-۱۱۰.
ساعتچی، محمود (۱۳۷۹). روانشناسی کاربردی برای مدیران در خانه و مدرسه و سازمان. تهران: انتشارات مرکز مدیریت دولتی.
سبزی پور، مجید؛ احمدی زاده، آرمان و اسماعیلی گیوی، محمدرضا (۱۳۹۱). تحلیل رابطه با جوسازمانی با متغیرهای نگرشی و رفتار فرا نقش در نیروی انسانی کتابخانه‌های عمومی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ۱۷(۴)، ۵۸۱-۶۰۲.
سیادت، سید علی؛ بختیار حسنعلی و سلیمی، قربانعلی (۱۳۸۰). بررسی رابطه جوسازمانی با ویژگی‌های شخصیتی مدیران مدارس متوسطه شهر اصفهان. مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. دوره سوم. شماره چهارم.
شاطری، کریم (۱۳۸۸). ارزیابی رفتار شهروندی سازمانی کارشناسان دانشگاه تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
شاین، ادگار (۱۳۸۳). فرهنگ سازمان. ترجمه: محجوب، محمدابراهیم، تهران: انتشارات خرد.
شیرزادی، هما (۱۳۸۵). بررسی رابطه جوسازمانی مدرسه با روحیه کار آفرینی در دانش آموزان. پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ شده دانشگاه تهران.
شیرزادی، هما (۱۳۸۵). بررسی رابطه جوسازمانی مدرسه باروحیه کارآفرینی در دانش آموزان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
صفرزاده، سحر و همکاران (۱۳۹۱). رابطه جوسازمانی نوآورانه و اشتیاق شغلی با رفتار مدنی سازمانی در کاکنان زن. فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ؛ سال چهارم. شماره چهاردهم. زمستان:۱۳۹۱ ص ۶۹-۸۲.
صمدی، پروین و شیرزادی، هما (۱۳۸۷). بررسی رابطه بین ابعاد جوسازمانی و خلاقیت در معلمان شهرستان سمنان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
علاقه بند٬ علی (۱۳۸۸). مدیریت رفتار سازمانی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
علوی، حمیدرضا (۱۳۸۱). بررسی و مقایسه جوسازمانی دانشگاه باهنر کرمان با جوسازمانی از دیدگاه کارمندان این دانشگاه. ویژه‌نامه علوم تربیتی و روانشناسی.
علیخانی، محمد(۱۳۸۱). بررسی رابطه جو سازمانی با مشارکت کاری درگیری شغلی در اداره بهزیستی کرمان. پایان نامه کارشناسی ارشد،کرمان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان.
فرهادی، سعید (۱۳۷۵). مطالعه و بررسی جوسازمانی مدارس راهنمایی شهرستان نوشهر بر اساس مدل هالپین و کرافت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
فرهنگی، علی‌اکبر و حسینی، سید حیدر (۱۳۷۸). رهبری و مدیریت در دانشگاه‌ها، دانش مدیریت، سال دوازدهم، شماره ۴۷، زمستان ۱۳۷۸.
فیاض، ایراندخت (۱۳۹۰). فرهنگ‌سازمانی و تأثیر آن بر آموزش سازمانی. نخستین همایش آسیب‌شناسی آموزش سازمانی.
قاسمی نژاد، افسر (۱۳۸۱). تعیین رابطه جوسازمانی با استرس شغلی دبیران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
قاسمی نژاد، افسر (۱۳۸۱). تعیین رابطه جوسازمانی با استرس شغلی و رضایت شغلی دبیران. پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده دانشکده علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
گروهی از نویسندگان (۱۳۷۰). مقاله‌هایی درباره مبانی رفتار سازمانی و انگیزشی. تهران: مرکز مدیریت دولتی.

۲-۱۵-۴ تعامل
تعامل یک عنصر اساسی در بازاریابی حسی است و به ارتباط دو سویه بین شرکت و مشتری اشاره دارد. هدف از تعامل، ایجاد یک ارتباط مبتنی بر همکاری دو جانبه، شناسائی تقاضا و نیاز از طریق ارتباط و مراوده برای اجرای بازاریابی حسی می‌باشد. کارکنان فعال پشت صحنه و روی صحنه یا “کارگردان” و یا “بازیگر” خواهند بود. برای ارائه یک “نمایش” واقعی و انتقال موضوع نمایش (پیام)، بایستی مشتریان فریفتۀ این رویداد طراحی شده بشوند و در آن نقش بازیگر را بر عهده بگیرند. مشتریان تنها زمانی می توانند در چیدمان درگیر شده و از ارزش این تجربه آگاه شوند که عمیقاً در روند این رویداد طراحی شده شرکت کنند.

۲-۱۵-۵ تبلیغات دهان به دهان
توصیه‌های شخصی و تبلیغات دهان به دهان یک بخش غیرقابل تجزیه از آمیزۀ بازاریابی حسی می‌باشد. فرایند تجربه در یک کمپین بازاریابی حسی به نوعی تأثیر گذاری بر مشتری و ایجاد احساس در وی منجرمی‌گردد که مبتنی بر ارضاء خواسته‌های ذهن هیجانی او می‌باشد. بنابراین هدف از استراتژی تبلیغات دهان به دهان در آمیزه بازاریابی حسی، ایجاد مشوق های لازم برای تعریف و تمجید از شرکت و انتقال احساس مثبتی است که در مشتریان ایجاد شده تا بدینوسیله انتقال این تجربه مفرح و اطلاعات مربوط به محصول به مشتریان بیشتری از زبان همتایان خودشان، فراهم گردد. این روند غالباً واقعی‌تر و اثربخش‌تر از رسانه‌های جمعی سنتی می‌باشد.
۲-۱۶ بررسی موردی کمپین حسی شرکت گراگم ( GERAGEM )
شرکت با مسئولیت محدود گراگم در سال ۱۹۹۸ در کره تأسیس شد و اکنون از بزرگترین تهیه کنندگان با کیفیت ترین ماساژورهای برقی است. این شرکت در کلیه فروشگاه های خرده فروشی خود در سراسر دنیا به مشتریان این امکان را می دهد تا محصولات ماساژورهای برقی گراگم را بطور رایگان مورد آزمایش قرار داده و تجربه کنند. شرکت پس از ورود به بازار چین در سال ۲۰۰۱، اقدام به ساخت یک کارخانه تولید و یک مؤسسه تحقیقاتی در شهرهای یانجی و تیانجان، و در شهر بیجینگ یک دفتر تأسیس کرده است. این شرکت در همین حال نزدیک به ۱۷۰۰ مرکز تجربه محصول در ۳۰ استان، شهر و ناحیه، افتتاح کرده است. گراگم یک سیستم خدمات پس از فروش جامع و دراز مدت ایجاد و یک مدل متمایز از بازاریابی حسی رایگان را ارائه داده است. توفیقات بدست آمده‌این شرکت در بازار چین، قابل توجه و چشمگیر است.
از سپتامبر تا اکتبر ۲۰۰۷، یک تیم تحقیقاتی از مرکز تحقیقات بازاریابی چین از دفتر بیجینگ و چندین مرکز تجربه محصول این شرکت در بیجینگ، شانگهای، گوآنگجو، شن یانگ و چنگدو، بازدید به عمل آورد. آنها اطلاعات ریز، بسیار مفید، و دست اول خوبی در مورد بازاریابی حسی رایگان شرکت از طریق مصاحبه‌های عمیق، تحقیقات پرسشنامه‌ای و پیگیری تحقیقاتی، جمع آوری کردند. به اعتقاد ما گراگم یک مورد تیپ برای تعیین اعتبار این چارچوب جدید آمیزه بازاریابی حسی است (به شکل ۲-۴ مراجعه کنید).
شکل۲- ۴: استراتژی SWIPE آمیزه بازاریابی حسی در شرکت گراگم
۲-۱۶-۱ تجربه محصول شرکت گراگم ( GERAGEM )
محصول این شرکت نوعی ماساژور است که ماساژ و فشار را با حرارت اشعۀ مادون قرمز ترکیب می کند. این فرایند از طریق یک پانل اپوکسی کربن و سنگ یشم به اجراء در آمده و به شادابی می انجامد. شرکت اقدام به راه اندازی مراکز متعدد تجربه محصول کرده است تا مشتریان هدف بتوانند در آنجا بطور رایگان این محصولات را مورد آزمایش قرار داده و تجربه کنند و در درازمدت به‌این شرکت جذب شوند. تجربۀ محصولات گراگم ‌، شامل سه فاز است که به نیازهای هیجانی مشتری پاسخ می دهد: اول، فرهنگ سنتی کره‌ای معرفی می‌شود که در آن مشتریان سالمند “پدر” یا “مادر” خوانده می‌شوند و بدینوسیله فاصله بین خریدار و فروشنده کمتر می‌شود، نیازهای هیجانی انباشته شده (عقده) مسن‌ترها که اغلب دلتنگ بچه‌های خود هستند هدف قرار می‌گیرد، بر سلامت و صرفه جوئی مالی تأکید می‌شود، و یک راه مؤثر برای گذران اوقات تنهائی، پیشنهاد می‌شود.
دوم اینکه، کارکنان (سفرای برند) که شدیداً مطابق با فرهنگ و مسئولیت اجتماعی گراگم انتخاب و گزینش شده اند کار آموزش خدمات را به عنوان “عشق ورزی” برای تحقق خود شکوفائی در بالاترین قسمت هرم نیازهایشان مورد توجه قرار می دهند. در گام سوم، با توجه به‌این اصل که شرکتها و مؤسسات همه برای کسب منفعت کار می کنند، می توان با مسئولیت اجتماعی شرکت گراگم که از استراتژی دراز مدت تجربه و آزمون رایگان محصولات آن، ایدۀ مواظبت از سالمندان، و دیدگاه‌ایجاد یک سبک زندگی شاد و تندرست استنباط می‌شود، آشنا شد.
۲-۱۶-۲ ارزش تجربه گراگم ( GERAGEM )
سیاست قیمت‌گذاری و فروش این شرکت بطرز قابل توجهی غیر قابل انعطاف است. برای خرده فروش بودن لازم است به سیاستهای فروش شرکت، پرداخت وامهای سنگین، و قبول کنترل و نظارت شدید شرکت، پایبند بود. مطابق با سیاست فروش گراگم ‌، مشتریان تنها می توانند محصولات را پس از حداقل یک ماه تجربه و آزمایش خریداری کنند. یک مرکز تجربه محصول که بتازگی افتتاح شده باشد اجازۀ فروش محصولات در کمتر از سه ماه را ندارد. این یعنی مراکز تجربه محصول نمی توانند محصولاتشان را به مشتریانی که محصول را کمتر از یک ماه امتحان و تجربه کرده اند، بفروشد حتی اگر مشتری هم بخواهد این دورۀ بازاریابی را تسریع کند. به همین ترتیب این مرکز جدید تجربه محصول نمی تواند زودتر از دورۀ بازاریابی تعیین شده، اقدام به فروش محصولات کند. این سیاست نشاندهندۀ نگرش مسئولانه شرکت به مشتریان است و دارای آثار علنی می‌باشد. مهمتر اینکه مشتریان به راحتی می توانند نوعی احساس اعتماد داشته باشند. این سیاست فروش همچنین نشان از محدودیت اختیارات سیستم توزیع برای فروش محصولات در یک دورۀ بازاریابی تعیین شده توسط شرکت، دارد. این دوره بسیار کوتاه بوده و سه تا چهار مرتبه در سال هر دفعه کمتر از یک هفته، اتفاق می افتد. این سیاست فروش منحصر به فرد، اشتهای مشتریان را تحریک و بخاطر ایجاد هیجانات قدرتمند خود در یک دوره محدود و سریع که زمان تصمیم گیری برای خرید را کوتاه می کند، به موقعیتی برای تحقق آرزوی مشتریان تبدیل می‌گردد.
تجربۀ بلند مدت و رایگان گراگم مبتنی بر امکان خرید برای مشتریان پس از دریافت کامل ارزش محصول می‌باشد. برای مشتریانی که قادر به خرید هستند و خرید را انجام می دهند، رضایتمندی از شرکت پابرجاست و برای مشتریانی که قادر به خرید نیستند، موجب نوعی بدهی معنوی می‌شود که آنها تلاش می کنند به هر روش این بدهی معنوی خود به شرکت را جبران کنند.
۲-۱۶-۳ صحنۀ چیدمان گراگم ( GERAGEM )
“مراکز تجربه” این شرکت یک چیدمان است که برای ارائه‌ایدۀ سلامتی شرکت و نمایش انواع محصولات و ایجاد احساس عشق ورزی برخاسته از فرهنگ، به ارائۀ ماساژورهای حرارتی می پردازد. در این چیدمان، مشتریان بخوبی می توانند یک دستگاه ماساژ حرارتی با کیفیت را تجربه و امتحان کنند، صدای امیدوارانه و مشتاق پدر یا مادر را بشنوند و با شعارها یا آوازهای تشکر آمیز مورد تحسین قرار بگیرند، مدرسین خدمات و مشتریان سالخورده نقش کارگردان و بازیگر خود را در این چیدمان ابداعی عوض کنند و روزها، ماه ها و سالها سناریوهای گراگم را ارائه بدهند.
۲-۱۶-۴ تعامل هیجانی گراگم( GERAGEM )
در چیدمان تجربه محصولات شرکت، مدیران مرکز تجربی، مدرسین خدمات و مشتریان سالمند بطور مداوم ضمن احترام و ابراز محبت، به یکدیگر نیز کمک می کنند و پیام شرکت را ارائه می دهند. مدرسین خدمات، بی صبرانه آماده ارائه مفاهیم آموزشی در هر دوره سلامتی می‌باشند، مشتریان تجربیات خود را با مدیران در مراقبت از مشتریان سالمند در میان می گذارند گوئی فرزندان آنها هستند. همگی این صحنه‌ها، تصویری هماهنگ و یکنواخت (پیام) از خانواده گراگم را بوجود می‌آورد.
۲-۱۶-۵ تبلیغات دهان به دهان
تا آنجا که به انتخاب رسانه مربوط می‌شود، شرکت گراگم از انتخاب رسانه‌های به اصطلاح پر مخاطب نظیر تلویزیون، روزنامه، رادیو و اینترنت پرهیز می کند اما یک کانال ارتباطی دیگر یعنی تبلیغات دهان به دهان را برگزیده است. این شیوه نوعاً به عنوان روشی چهره به چهره و شفاهی در بین مشتریان شناخته می‌شود. با این روش، مشتریان غالباً به ابراز نظر پرداخته و ممکن است به راحتی به یک کالا یا خدمت اعتقاد پیدا کنند. این بازاریابی حسی رایگان شرکت توانسته است مشتریان وفادار زیادی را برای آن دست و پا کند که برخی از آنان توانسته اند سلامت خود را در این تجربه‌ها بدست آورند، برخی هم قادر به خرید این محصولات نیستند اما هنوز می توانند طبق معمول این محصولات را تجربه و امتحان کنند. بدست آوردن مشتریانی که بیشتر و بیشتر راجع به گراگم بدانند، سیاست و استراتژی این شرکت است زیرا آنها شادی و عشق ورزی و محبت ناشی از تجربه خود را با دیگران در میان تا آنجا که به انتخاب رسانه مربوط می‌شود، شرکت گراگم از انتخاب رسانه‌های به اصطلاح پر مخاطب نظیر تلویزیون، روزنامه، رادیو و اینترنت پرهیز می‌کند اما یک کانال ارتباطی دیگر یعنی تبلیغات دهان به دهان را برگزیده است. این شیوه نوعاً به عنوان روشی چهره به چهره و شفاهی در بین مشتریان شناخته می‌شود. با این روش، مشتریان غالباً به ابراز نظر پرداخته و ممکن است به راحتی به یک کالا یا خدمت اعتقاد پیدا کنند. این بازاریابی حسی رایگان شرکت توانسته است مشتریان وفادار زیادی را برای آن دست و پا کند که برخی از آنان توانسته اند سلامت خود را در این تجربه‌ها بدست آورند، برخی هم قادر به خرید این محصولات نیستند اما هنوز می توانند طبق معمول این محصولات را تجربه و امتحان کنند. می گذارند و همین بهترین پاداش برای شرکت است. با جذب مشتریان بیشتر و بیشتری که به مراکز تجربه محصول گراگم جذب می شوند، سود آوری شرکت هم افزایش پیدا می کند و این از طریق تبلیغات دهان به دهان محقق می‌گردد. این شرکت برای به اجراء درآوردن مأموریت اجتماعی خود، توانست برای ساخت “دبستانهای امید” سرمایه گذاری کند تا فعالیتهایی عام المنفعه داشته و بدینوسیله به گروه های آسیب پذیر کمک کرده باشد. این یک روش بُرد – بُرد واقعی بین “کارکنان شرکت و مشتریان عضو” است.
۲-۱۷ مثالهائی از بازاریابی حسی
به تازگی (۲۰۰۹) یک میز گرد به ابتکار اس. تی. لوئیس در مورد بازاریابی حسی و با حضور ده تن از سرشناس ترین مدیران بازاریابی محلی برگزار شد. در این میز گرد چالشهای پیش روی پیاده سازی استراتژی‌ها و تاکتیکهای بازاریابی حسی مورد گفتگو قرار گرفت و شیوه‌های غلبه بر این چالشها به بحث گذاره شد. در زیر به برخی دیدگاه های مدیران شرکتهای محلی در مورد بازاریابی حسی اشاره می‌شود.
- ما در شرکت پاستا هاوس  ) Pasta House Company ( یک تجربه کامل و لذتبخش از صرف شام را می فروشیم. ما فقط غذا و نوشیدنی به مشتریان نمی دهیم. این فقط یک قسمت کوچک از چیزی است که ما به مشتریان مان می دهیم. ما به مشتریان مکانی (میز شام) را می‌فروشیم که جا مانده‌های مشتریان قبلی در آن وجود ندارد، استقبال از آنها، یا مشایعت آنها در هنگام خروج، واژه‌ها و نحوه گفتن آنها به مشتریان.. .. .، ما برای رقابت بایستی فراتر از انتظار مشتریان مان عمل کنیم. تنها راه های باقیمانده برای پیشی گرفتن از رقبا نحوه رفتار ما با مشتریان و مطالبی است که به آنها می گوئیم و این اقصاد تجربی (حسی) است.
- به نظر من شما می‌توانید شاهد کالا و خدمات خیره کننده در بسیاری از جاها باشید. مثلاً کارواش واتر وایز )  ( Waterways را در نظر بگیرید. واقعاً یک تجربه جدید است. از لحظه‌ای که وارد محوطه آنها می‌شوید این تجربه آغاز می‌شود، اینکه چگونه پذیرش می‌شوید، چگونه سفارشتان به جریان می‌افتد و با شما چگونه برخورد می‌شود تا لحظه‌ای که محل را ترک می‌کنید همه و همه یک تجربه حسی است.
- خطوط هواپیمائی ویرجین(  Virgin )و نحوه ارائه خدمات آنها برای بیزنس کلاس که از جابجا کردن شما از خانه تا رساندن شما به مقصد را شامل می‌شود، واقعاً مثال زدنی است. آنها شما را با یک اتومبیل لیموزین از خانه به فرودگاه می برند، به سرعت مراحل سوار شدن را طی می کنند و به شما یک پیام می دهند. وقتی در شهر مقصد از هواپیما پیاده شدید شما را به مکان مورد نظرتان می رسانند و همین کارها را هنگام بازگشت نیز انجام می دهند. دیگر فقط یک بلیت بیزنس کلاس نخریده‌اید بلکه یک بلیت رفت و برگشت کامل با کلیه خدمات را خریده‌اید. آنها یک تجربه چند حسی را برای تان به وجود می آورند.
۲-۱۸ اجرای موفق بازاریابی حسی
شرکتها در تلاش برای اجرای موفق فعالیتهای بازاریابی حسی با چالشهائی مواجه می شوند که در صورت رعایت برخی نکات می توانند احتمال فائق آمدن بر آنها را افزایش دهند. بسیاری از مدیران بازاریابی بر این باور هستند که توفیق کمپین های بازاریابی حسی را می توان با رعایت نکات زیر تضمین کرد:
۱- صرف زمان کافی برای
ایجاد بینش در مشتریان، اختصاص زمان و پول کافی برای درک و شناختن محصول، برند، و مشتری از اهمیت بالائی برخوردار است. بازاریابی حسی مبتنی بر بینش های حقیقی مشتری، مؤید بیشترین فرصتها برای کسب موفقیت خواهد بود.
- این پرسش مطرح شد که برای بکارگیری این موضوع با چه چالشهائی مواجه هستیم.. . واقعیت این است که اجرای این مفهوم امکان پذیر نیست مگر آنکه بر بینش و بصیرت مصرف کننده اشراف داشته باشید. بکارگرفتن این بینش و بصیرت ها در سطحی که بتوانید آنها را برای هر پنج حس ملموس و محسوس کنید، ایجاد یک طرح یکپارچه، روش های درگیر کردن این حس ها، همگی نیاز به دانش لازم، طراحی و اجرا طی فعالیتهائی دقیق و طاقت فرسا دارد (کپی برداری از دیگران برای برندتان فاجعه آمیز خواهد بود).
- آنچه که به عنوان تجربه زنده برند شناخته می‌شود، هزینه‌ای بیش از روش های سنتی تبلیغات به دنبال نخواهد داشت اما وقتی صحبت از اثربخشی و ماندگاری در حافظه و ایجاد خاطره‌ای خوش و مفرح به جای مزاحمت در زندگی عادی مصرف کننده به میان می آید، بازاریابی حسی حرفهای زیادی برای گفتن دارد. بنابراین با ارائه یک طرح یکپارچه که همه چیز طبیعی باشد و کالا یا خدمت به طور طبیعی تجربه شود، لمس شود، بوئیده شود، و بالاخره حس شود و مصرف کننده بتواند به صورت زنده و درجا نسبت به آن واکنش داشته باشد، می توان اهداف مشخصی را محقق کرد.
- ما در شرکت Tykes به ساخت زمین ها و فضاهای بازی که در پارکها، مدارس و مکانهای اختصاصی مک دونالدز شاهد آن هستید، اشتغال داریم. ما مجموعه کاملی از محصولات مورد نیاز در این مکانها را که شامل زمین بازی برای کودکان با هر توانائی است را تولید می کنیم. ما در ابتدا هیچ چیز در مورد ناتوانی کودکان نمی دانستیم لذا با بیمارستان کودکان سنت لوئیس نوعی همکاری و شراکت را به راه انداختیم. طی این ارتباط مطالب زیادی در مورد کودکان مداوا شده به لحاظ شنوائی و بینائی، یادگرفتیم. سپس به ساخت و ایجاد عناصری در زمین بازی پرداختیم که با این حس ها ارتباط بر قرار کند.
۲- نیازهای ذینفعان را شناسائی کنید با اینکه مشتریان به عنوان منبع بینش و بصیرت بازاریابی، بایستی مورد بیشترین توجه و ارجاع قرار بگیرند اما شناسائی دیدگاه ها و نظرات دیگر ذینفعان نظیر توزیع کنندگان، نصاب ها، صاحبان امتیاز (لیسانس) و مصرف کنندگان نهائی نیز از اهمیت برخوردار است. لذا داشتن بازخوردهای مستمر از این همکاران کانالی به منظور تمرکز بر آنچه که برای شان مناسب است، مهم می‌باشد.
- به نظر من یکی از موضوعات مهمی که بایستی درک درستی از آن داشته باشیم این است که تنها به دیدگاه ها و نظرات مصرف کننده بسنده نکنیم بلکه بینش و طرز تلقی تمامی ذینفعان را هم مراعات کنیم. ما به عنوان بازاریاب قادر به کنترل همه اوضاع نخواهیم بود. شاید نصب و راه اندازی دستگاههائی که می فروشم تحت کنترلم نباشد اما بایستی تا آنجا که امکان دارد این کنترل را اعمال نمایم. بنابراین به عنوان مثال بایستی مطمئن شوم که دستورالعمل نصب آنچنان ساده و راحت است که هر کس از عهده آن بر می آید. اگر نیازهای افراد را در هنگام نصب ندانم آنگاه هیچگاه قادر به حل مسائل آنها نخواهم بود.
- ما به عنوان بازاریاب واقعاً بایستی از نیاز ذینفعان درک صحیحی داشته باشیم. در بیشتر موارد ممکن است این موضوع به تأمین کنندگان ما مربوط شود. می‌توانیم از آنها مثلاً بخواهیم که مواد و قطعات ارسالی را به شیوه‌های مختلف (مورد نیاز) ارسال کنند. مثلاً این سری قطعات را اینطوری بسته بندی کنید و آن سری مواد را به شکل دیگری بسته بندی و ارسال کنید. اگر در مورد اینکه یک محصول چگونه به مصرف کننده نهائی فروخته می‌شود، ایده‌ای نداشته باشیم، آنگاه ممکن است عرضه در بسته بندی‌هائی انجام شود که با نیاز مشتری هیچگونه توافقی نداشته باشد. به طور مثال آنها این بطری را خیلی بزرگ درست کرده اند و در قفسه فروشگاه جا نمی‌شود بنابراین قبل از توجه به هر چیز دیگر نسبت به عودت آن اقدام می‌شود.
۳-مشتری هنگام خرید،کل شرکت (برند) شما را تجربه می کند پیش نیاز توفیق در اجرای کمپین بازاریابی حسی در این است که مطمئن شویم سازمان دارای درک کافی و توجه لازم به "تجربه کلی از محصول" می‌باشد. بازاریابی حسی همانند هر کانال ارتباطات بازاریابی بایستی فهمیده شود و درست بکارگرفته شود.
مدیران بازاریابی حاضر در این میز گرد توصیه می کنند که بازاریابها بایستی دیگر افراد سازمان را درگیر این تجربه کلی از محصول کرده و با همکاری کلیه ارکان سازمان نسبت به تحقق این مهم فائق آیند. تحقیق کردن تنها کافی نیست. گرفتن گزارش مستقیم از مشتریان و درگیر کردن بقیه افراد سازمان در شنیدن صدای مشتری و دیده شدن فعالیت همکاران دیگر واحدهای سازمانی در این فرایند، موضوعی بس پر اهمیت است.
-یکی از کارهائی که برای این مرحله انجام داده ام تشکیل و درگیر کردن یک تیم "بین وظیفه‌ای" است که از اعضای واحدهای مختلف درون سازمان تشکیل می‌شود. بنابراین مثلاً تحقیقات را فقط با واحد بازاریابی انجام نمی دهم. اگر D&R  یا تولید برای انجام این تحقیقات کاندید نشوند (اعم از اینکه نوع فعالیت کار در خانه، ارزیابی قالب یا فرایند کاری، یا برگزاری جلسات کانون یا مشاهده فعالیت یا شرکت در آنچه که آن را تولید فرضیه‌ها می نامم، اگر از حمایت تیم بین وظیفه‌ای محروم بمانم، حتی وقتم را یک لحظه هم تلف نمی‌کنم زیرا تا وقتی که‌این حمایت را نداشته باشم قادر به‌ایجاد "تجربه کلی" نخواهم بود.
- یک از افراد D&R  یا واحد تولید را در این گروه ها می آورید و سئوالاتی از وی می پرسید. چه می‌شنوید؟ این شنیده‌ها چقدر مهم هستند؟ سپس وی به واحد خود باز می‌گردد و شروع به انجام کارهائی می کند. اما بایستی در نظر داشت که بایستی این کار را به نوعی سرگرمی و خنده تبدیل کنید بایستی آن را به بخشی از فعالیت کارکنان در محل کار مبدل سازید.
۴-آموزش مستمر کارکنان
برای توانمندی سازمان در ارائه"تجربه کلی از محصول" مهم است آموزش نقش اساسی در موفقیت بکارگیری تکنیکهای بازاریابی ایفا می کند. در بیشتر طبقات محصول، فروشنده‌ها این تجربه کلی را برای مشتریان فراهم می آورند. بنابراین ارائه ‌این تجربه به نحوی یکپارچه و یکنواخت در زمانها و مکانهای گوناگون می تواند موضوع مهمی‌باشد. آموزش مستمر می تواند بهترین روش برای کسب اطمینان از این موضوع باشد.
- به نظر من موضوع مهم دیگری که بایستی مورد اشاره قرار بگیرد، یکپارچگی است. بخصوص در شرایطی که دارای مکانهای توزیع و ارائه مختلفی هستید. چگونه می توان مطمئن شد که در همه ‌این مکانها، هر روز و هر دفعه، مشتریان یک تجربه یکنواخت را کسب می کنند. اینطور موضوع کمی سخت می‌شود زیرا بناچار، افراد دارای ویژگی‌های مختلفی هستند. هر چقدر هم که آنها را آموزش بدهید به هرحال اوقاتی را که از شرکت خارج می شوند دیگر مربوط به خودشان خواهد بود.
-این به آن بستگی دارد که چگونه افراد خود را آموزش بدهید. در پایان روز مشتریان برند شما را تجربه کرده اند. هیچ راه دیگری هم وجود ندارد. کلیه افرادی که استخدام می شوند بایستی به شرکت بیایند. اگر آنها در منطقه سنت لوئیس باشند می توانند در کلاسهای آموزشی ما در آنجا شرکت کنند اگر نه بایستی من به دنبال آنها بروم تا بفهمم آیا این تجربه از شام به کام مشتری نشانده می‌شود و یا آنکه به کابوسی برای وی تبدیل می‌گردد؟ هر کسی که وارد شرکت شود بایستی این دوره را بگذراند. این یک برنامه متمرکز است که برای همه افراد برگزار می‌شود (صابری، ۱۳۹۰).
۲-۱۹ مزایای بازاریابی حسی
بازاریابی حسی یک رویکرد شگفتی آور برای حضور شخصیت یک برند در زندگی روزمره است. به طور مثال اگر می خواهید برای یک نوشابه انرژی زا با مشتریان هدف تیپ ورزشی یا افراد پرانرژی به فعالیت بازاریابی حسی بپردازید، آن گاه تجربه تعاملی باید مبتنی بر همین ویژگی های پرانرژی بودن، فعال بودن و فعالیت تعاملی جوشش و حبابی، نظیر نوعی بازی پریدن بر روی تور آکروبات که با نشانه‌های برند مورد نظر تزئین شده، طراحی شود. این محصول به عنوان بخشی از تجربه ای که از طریق امتحان کردن آن حاصل می شود، در اذهان مشتریان متمایز خواهد شد و تصویر برند از طریق تناسب رنگ، منظره و احساس کردن مجموعه ای حسی ایجاد می شود.
باوجود این، تعامل واقعی از طریق شخصیت برند است که الهام بخش خواهد بود؛ بنابراین وقتی یک مصرف کننده با برند درگیر می شود، وی با مجموعه ای از ادراکات در مورد ارزش های به یادماندنی آن برند، تنها گذاشته شده و به طور خودکار این محصول را با آن شخصیت (برند) در ادراک خود وابسته و مرتبط خواهد کرد. اگر چنین تجربه ای به نحوی اثربخش هدف گذاری شده و مشتری هدف را پوشش دهد، آنگاه خواهد توانست با هدف های الهام بخش و سبک زندگی مصرف کننده (پرانرژی و فعال بودن) به عنوان یک ارتباط عینی و واقعی متصل شده و ارتباط برقرار کند و به تقویت ارتباط بین برند و خریدار منجر شود. این تجربه زنده برند که مبتنی بر یک بازی تعاملی است، می تواند از طریق تمامی کانال های ارتباطی بازاریابی نظیر بازی ها و تبلیغات دیجیتالی نیز به اجرا درآید. بازاریابی حسی همچنین موجب حمایت و طرفداری از برند می شود.
این روش باعث تبلیغات دهان به دهان از طریق توصیه‌های فردی می شود که حاصل احساس مصرف کنندگان در اثر ارزش افزوده تجربه برند بوده و از طریق یک تعامل مناسب با آنها مرتبط شده است. نتایج صریح این روش، تقویت ارتباط با برند، افزایش سطح وفاداری مشتری و در نتیجه یک رویکرد استراتژیک بلندمدت به دستیابی و حفظ سهم بازار است. گاهی اوقات محصول ویژگی ها و مزایای جدیدی را که فقط با تجربه کردن برای مصرف کننده قابل درک است، به نمایش درمی آورد و به همین علت هم کمپین های بازاریابی حسی غالبا تلاش می کنند تا بازدیدکنندگان را به تجربه محصول تشویق کنند. وقتی رستورانی را برای صرف غذا انتخاب می کنید، این تصمیم در بیشتر موارد نتیجه یک توصیه شخصی یا توصیه دهان به دهان است. توصیه دهان به دهان موجب افزایش فروش به نحوی اثربخش تر از تبلیغات می شود و بازاریابی حسی بهتر از یک رویکرد سنتی به بازاریابی می تواند مشوق توصیه‌های دهان به دهان باشد. زمانی که با یک ایده بزرگ برای یک کمپین حسی مواجه هستید، برای اینکه بیشترین نتایج و ارزش را حاصل کنید، باید شخصیت برند و ارزش های برند را به همراه الهام ها و سبک زندگی مشتریان هدف در مرکز این فعالیت قرار دهید. منظور این نیست که ویژگی ها و مزایای محصول اهمیت ندارند؛ در واقع تجربه‌های زنده برند، وقتی به صورت چهره به چهره و رودررو به اجرا درمی آید، به ایجاد یک سکوی ایده آل برای نمایش ویژگی ها و مزایای آن محصول منجر می شود؛ زیرا محصول در زندگی واقعی مصرف کننده به تجربه در می‌آید. یک کمپین بازاریابی حسی با آوردن شخصیت برند به صحنه زندگی، مبین پیام های پیچیده و دقیقی می شود که رویکردهای سنتی به راحتی قادر به انجام آن نیستند. این روش خصوصا از نظر ارتباط برقرار کردن با شخصیت و ارزش برندهای پیچیده، دارای اهمیت است. با این روش می توان با سبک زندگی مورد علاقه مشتری نیز ارتباط برقرار کرد. یک برند خدمات مالی با یک شخصیت بشاش و سرحال را تصور کنید. تبلیغات آن نشان دهنده کارکنانی است که همگی خندان و فعال هستند. در چنین موردی، هنگام ایجاد ایده‌های حسی، تفکر حسی باید شادی و حرکتی را به زندگی بیاورد و عینیت ببخشد، نه انتظار، هراس یا عصبی بودن را که به طور سنتی با صنعت خدمات مالی همراه است. تجربه‌ها، شخصیت برند را به زندگی می آورند و این کار را از طریق ایجاد شرایطی انجام می دهند که طی آن مصرف کنندگان با شرکت در تجربه‌هایی دوطرفه و تعاملی به طور خودکار آن ارزش های حسی را با محصول و برند آن وابسته و مرتبط می کنند. با انجام چنین کاری، مزایای مهمی کسب و حاصل می شود که یکی از آنها ایجاد تمایزی روشن و واضح است. برخی محصولات هستند که باید در یک بخش اشباع شده به رقابت بپردازند؛ یعنی در بخشی که تمایز از طریق ویژگی های محصول کار سختی است. با ایجاد یک تجربه برند که یک ارتباط حسی با مصرف کنندگان هدف برقرار می کند، یعنی مصرف کنندگانی که احتمال وفاداری آنها به برند بیشتر است، شرکت می تواند سهم بازار خود را تثبیت کرده و از اتکا بر فعالیت های چاشنی فروش خودداری کند. به عنوان مثال، در بخش آرایشی، محصولات زیادی وجود دارد که بر شخصیت برند تمرکز می کند، یعنی بر ارزش هایی نظیر جذابیت، تازگی یا زرق و برق. برخی محصولات آرایشی هستند که شخصیت برند پیچیده تری دارند. در این بخش یک برند وجود دارد که ارزش آن با مفهوم اسرار و رموز زیبایی، سال ها است که طی نسل ها سینه به سینه منتقل می شود. ممکن است بیان و اظهار چنین شخصیتی از طریق مثلا بیلبوردهای سنتی یا تبلیغات چاپی، کار سختی باشد. بازاریابی حسی می تواند سکوی مناسبی برای حضور شخصیت این برند در زندگی مصرف کنندگان از طریق یک کمپین حسی یکپارچه، شامل تجربه زنده برند باشد. مصرف کنندگانی که در تجربه زنده برند شرکت می کنند، اسرار و رموز زیبایی را یادداشت می کنند؛ رموزی که از نسل های قبل به آنها رسیده است. آنگاه آنها را در یک جعبه قرار می دهند تا در مسابقه ای که به وسیله کارشناسان جهانی قضاوت می شود شرکت کرده و برنده شوند. فارغ از اینکه این تلاش و فعالیت چیست، واقعیت مهم این است که اسرار زیبایی در مرکز این تجربه قرار دارد و برای مصرف کنندگان، تعامل از طریق ارائه ارزش بیشتر و نیز «تجربه برند- ارتباط» بدون درک درجه ای از واقعیت اسرار زیبایی به عنوان بخش اصلی آنچه این محصول ارائه می‌دهد، تقریبا غیرممکن است. حتی اگر مصرف کنندگان در مورد آن به عنوان یک شخصیت برند هم فکر نکنند، باز هم به صورت نیمه خودآگاه یا ناخودآگاه این مفهوم را درک خواهند کرد. به همین ترتیب، زمان دیگری که با این محصول مواجه شدند، به طور خودکار با شخصیت این برند یعنی «اسرار زیبایی که می توان از نیاکان آموخت» ارتباط برقرار می‌کنند (سالاری، ۱۳۹۰).
۲-۲۰ پیشینه پژوهش
سالاری (‌۱۳۹۰) تحت عنوان مقاله‌ای با عنوان ” بازاریابی حسی: استراتژی SWIPE؛ آمیزهی بازاریابی حسی: (مطالعه ی موردی) ذکر می کند که این مقاله اساساً در مورد استراتژی آمیزهی بازاریابی حسی است. در این مقاله به یک جمع بندی در مورد ویژگیهای متمایز بازاریابی تجربی و حسی با بهره گرفتن از متدولوژی استقرا و قیاس مبتنی بر تحقیقات کتابخانه‌ای، مصاحبه‌های عمیق، تعمیم استراتژی آمیزهی بازاریابی حسی، موسوم به سوایپ SWIPE در مقایسه با آمیزه ی بازاریابی سنتی یعنی همان P4 کلاسیک، و تطابق این استراتژی جدید با یک بررسی موردی از شرکت کره‌ای گراگم( GERAGEM)، انجام شده است.
ابراهیمی، ۱۳۸۷، تحت عنوان مقاله‌ای با عنوان ” تولید کنندگان سبز و مصرف کنندگان احساسی” بیان می دارد که‌این پژوهش درصدد است موضوع مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت را به صورت نظام مند مطالعه کرده و نحوه اثر گذاری آن را بر رفتار خرید مصرف کنندگان مورد بررسی قرار دهد. از این رو چگونگی تاثیر ارزش های اخلاقی و اجتماعی رعایت شده توسط شرکت را در فرایند تصمیم گیری خرید مصرف کنندگان مواد غذایی مسئله خود قرار داده و فرضیه زیر را مطرح می سازد که بین بازاریابی اجتماعی و فرایند احساسی تصمیم گیری مصرف کنندگان مواد غذایی رابطه وجود دارد.
بحرینی زاده، ۱۳۹۲، تحت عنوان مقاله‌ای با عنوان ” بررسی اثرات جذابیت احساسی پیام ویروسی و اعتبار پیام ویروسی بر نگرش مصرف کننده نسبت به برند” بیان می دارد که بازاریابی ویروسی یکی از روش های بازاریابی است که با گسترده شدن استفاده از اینترنت پدید آمد این روش ترکیبی است از بازاریابی دهان به دهان و اینترنت که مصرف کنندگان در آن مصرف کنندگان پیام هایی را که حاوی برند یا تبلیغات شرکت است را برای یکدیگر می فرستند. این پژوهش با هدف بررسی و سنجش اثرجذابیت احساسی پیام ویروسی و اعتبار پیام بر نگرش مصرکنندگان نسبت به برند صورت گرفت. در این راستا پس از مطالعه و برسی ادبیات موضوعی تحقیق، و مطالعه ی حدود ۳۰ مقاله در زمینه ی بازاریابی ویروسی، جذابیت های ظاهری پیام ویروسی و اعتبار پیام های ویروسی بررسی شده است. پس از بررسی های صورت گرفته مشخص شد که جذابیت های ظاهری پیام (خشم، ترس، تنفر، سرور و تعجب) و اعتبار پیام (فابلیت اعتماد، تخصص، جذابیت) بر نگرش مصرف کنندگان (اعتماد به برند، علاقه به برند، شدت خرید از برند ) تاثیر می گذارند.
ولی نژاد، ۱۳۸۹، تحت عنوان مقاله‌ای با عنوان ” بررسی کیفیت خدمات ارزش افزوده تلفن همراه بر روی رضایت و وفاداری مشتریان (مورد مطالعه شرکت ایرانسل) ” بیان می دارد که هدف از این مقاله، بررسی شاخص هایی از رضایت و وفاداری در استفاده از خدمات ارزش افزوده تلفن همراه می باشد. مدل مفهومی تحقیق ابعاد چند گانه ای از کیفیت خدمات ارزش افزوده تلفن همراه را مشخص می کند که شامل چهار بعد مجزا می باشد و تأثیرات هرکدام از آن ها را بر روی رضایت و وفاداری مشتریان بررسی می نماید. نتایج حاصل از بررسی نشان می دهد که هر کدام از این ابعاد به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از طریق ارزش اقتصادی و ارزش احساسی بر روی رضایت و سپس وفاداری مشتریان تأثیر می گذارند. دو جنبه از ارزش دریافتی (ارزش اقتصادی و ارزش احساسی) تأثیر بازاریابی بر روی رضایت وسپس وفاداری مشتریان دارند. همچنین نتایج حاکی از آن است که بین ارزش احساسی و ارزش دریافتی هم ارتباط وجود دارد. در این خصوص، هر بعد از کیفیت خدمات ارزش افزوده تلفن همراه تأثیرات متفاوتی بر روی ارزش اقتصادی، احساسی و سطحی از رضایت دارد. براین اساس، مدیران خدمات تلفن همراه در نظر دارند که تلاش های ارتقاء استراتژیک را بر مبنای نیازهای مشتریان هدف و اهداف بازاریابی توسعه دهند.
پایان نامه

نانو بایو تکنولوژی حوزه نو ظهور علمی و فنی است که گرایش چند رشته ای از علوم (شیمی، زیست شناسی، فیزیک، علم مواد) است. این حوزه از یک سو، به فعالیت­های همگام علم مواد و بیولوژی اشاره دارد و از سوی دیگر حد فاصل علم فیزیک و بیولوژی است. نانو بایوتکنولوژی با سیستم­هایی در مقیاس نانو که با راهکار بالا به پائین ساخته شده ­اند (خرد کردن واحدهای بزرگتر به اجزای کوچکتر ) یا از روش پائین به بالا برای سامان دادن اجزا بهره می­برند، سر کار دارند. نانو بایو تکنولوژی بیش از آنکه شاخه­ای از بایوتکنولوژی باشد شاخه ای از نانو تکنولوژی است. بایوتکنولوژی از سازواره­های زنده در کاربرد­های صنعتی مختلف است، ولی نانو بایوتکنولوژی استفاده از قابلیت ­های نانوتکنولوژی در کاربردهای زیستی است. بنابراین واژه نانو بایوتکنولوژی نیز مانند واژه ­هایی چون بیومکانیک و بیومتریال به استفاده از تکنولوژی­های مختلف، در کاربرد­های زیستی اشاره دارد و نه به استفاده از قابلیت ­های ارگانیزم­های حیاتی در کاربرد­های مختلف صنعتی. نانو کامپوزیت­ها جایگزین خوبی برای بطری­های پلاستیکی نوشیدنی­ها هستند استفاده از پلاستیک برای ساخت بطری باعث فساد و تغییر طعم نوشیدنی می­شوند، نانوکامپوزیت­ها می­توانند به عنوان مواد بسته بندی جدید استفاده شوند، یک مثال نانوکامپوزیت­های تشکیل شده از نشاسته سیب زمینی و کلسیم کربنات است، این فوم مقاومت خوبی به حرارت دارد، سبک و زیست تخریب پذیر است و می ­تواند برای بسته بندی مواد غذایی به کار رود. افزودن ۵-۳% از نانو خاک رس به ماده پلاستیک آن را سبک تر، قوی­تر و مقاوم­تر به حرارت می کند و خواص ممانعت کنندگی بهتر در برابر اکسیژن، دی اکسید کربن، رطوبت و مواد فرار دارد (پاپر^[۶۷]، ۱۹۹۹)

۲-۳- کامپوزیت و نانو کامپوزیت
کامپوزیت مخلوط از پلیمر و پرکننده^[۶۸] می­باشد. و نانوکامپوزیت، کامپوزیتی است که حداقل یکی از ابعاد پرکننده (طول و عرض یا ضخامت) در مقیاس نانو (۱تا۱۰۰نانومتر) باشد. نانو کامپوزیت­ها مخلوطی از پلیمرها با افزودنی های آلی و غیر آلی هستند که شکل­های هندسی مشخصی (فیبرها، فلینگ ها، گوی ها و ذرات) دارند. استفاده از پرکننده هایی در ابعاد نانو منجر به ایجاد نانو کامپوزیت­های پلیمری می شوند که می­توانند جایگزین خوبی برای کامپوزیت های پلیمری مرسوم باشند. پرکننده ها می تواند به شکل های صفحه ای، رشته ای یا ذره ای باشد. با نازک کردن لایه ها، کوچک کردن قطر رشته ها و ریز کردن ذرات در حد نانو، به ترتیب در هر یک از پرکننده های ذکر شده می­توان نانو کامپوزیت را ایجاد نمود ( چیوارک^[۶۹] و همکاران، ۲۰۰۹). این نسل جدید کامپوزیت ها بهبود چشمگیری در مقایسه با پلیمرهای اولیه نشان می­ دهند. همچنین منافع مازادی مانند دانسیته پایین، شفافیت، جریان خوب، ویژگی های سطحی بهتر و برگشت پذیری را به ارمغان می­آورند. این ویژگی ها به دلیل سایز ذرات آن­ها می­باشد. استفاده از نانوکامپوزیت ها در ساختار پلیمرهای بسته بندی غذایی موجب بهبود خواص نگهدارندگی پلیمرها می­ شود. کارایی بالای نانو ذرات و نانو لوله ها زمینه بکارگیری پلیمرهای زیست تجزیه پذیر را در صنعت بسته بندی مواد غذایی فراهم نموده است (سورنتینو^[۷۰] و همکاران، ۲۰۰۷).
۲-۵- بایو نانو کامپوزیت
در طول چند سال اخیر “بایو نانو کامپوزیت” تبدیل به یک اصطلاح رایج برای تعیین نانوکامپوزیت ها که شامل پلیمر­های طبیعی (بایو پلیمر ها) در ترکیب با مواد معدنی هستند و نشان دهنده حداقل یک بعد در مقیاس نانومتر هستند می­باشد (روییز هیتزکی^[۷۱] ،۲۰۰۵) . قسمت قابل توجه ای از تلاش ها در حال حاضر متمرکز است بر گسترش نانو کامپوزیت ها بر مبنای بایو پلیمر که ویژگی آن ها در مقایسه با نانو کامپوزیت های مشتق شده از پلیمر های سنتزی به خوبی شناخته شده است. (بهبود خواص مکانیکی ، پایداری حرارتی بالاتر ، مانع گازها) (الکساندر^[۷۲]،۲۰۰۰). علاوه بر این ویژگی­ها بایو نانو کامپوزیت ها مزیت قابل توجه ای از زیست سازگاری، زیست تخریب پذیری و برخی موارد بهبود ویژگی های عملکردی به وسیله ارائه بایولوژی یا بخش معدنی نشان دادند. موجودات زنده تولید کننده نانو کامپوزیت ها ی طبیعی هستند که آرایش سلسه مراتبی شگفت انگیز از ترکیبات آلی و معدنی از مقیاس نانو تا مقیاس میکرو را نشان می­دهد (داردر^[۷۳]، ۲۰۰۷)
۲-۶- فلز تیتانیوم
بسیاری از مهندسین و طراحان هنوز تیتانیوم را فلزی گران و ناشناخته قلمداد می کنند اما پیشرفت های اخیری که در زمینه تولید این فلز صورت گرفته است نشان می دهد که تیتانیوم ماده ای بسیار فوق العاده برای استفاده های مهندسی است. تیتانیوم با عدد اتمی ۲۲ و نماد Ti از عناصر گروه فلزات واسطه می باشد. نقطه ذوب ۱۶۶۸درجه سانتیگراد، نقطه جوش ۳۲۸۷ درجه سانتیگراد و وزن اتمی ۸۸/۴۷ دارد. یکی از ویژگی های مهم تیتانیوم چگالی پایین آن ۵۰۶/۴ گرم بر سانتیمتر مکعب می باشد. این ویژگی همراه با استحکام و مقاومت بالا در برابر خراشیدگی تیتانیوم را به فلزی ایده آل تبدیل کرده است. تیتانیوم عمدتاً در صنایع هوا فضا و همینطور در کارخانه ها و تجهیزات صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرد. این فلز همچنین در ساخت عینک ها، مهندسی کنترل و فناوری پزشکی خصوصاً مواردی که حد تحمل بیولوژیک از اهمیت زیادی برخوردار است مورد استفاده قرار می گیرد. تیانیوم ماده ای غیر سمی حتی در مقادیر بالا می باشد. همچنین این ماده هیچ نقشی در سیستم طبیعی بدن انسان ایفا نمی کند. بطور تخمینی روزانه ۸ میلی گرم تیتانیوم وارد بدن انسان می شود. اگر چه تقریباً بدون جذب شدن از بدن دفع می­گردد ( بهاور و همکاران، ۱۳۹۲).
۲-۶-۱- نانو دی اکسید تیتانیوم
دی اکسید تیتانیوم در اندازه نانومتری یک فوتو کاتالیست ایده آل است که مهم ترین دلیل وجود این خاصیت در این ماده قابلیت جذب اشعه فرابنفش است. فوتون های فرابنفش بسیار پرانرژی هستند و در بیشتر موارد می توانند به سادگی باعث تخریب اجسام گردند. دی اکسید تیتانیوم با جذب اشعه فرابنفش و به واسطه خاصیت فوتوکاتالیستی خود می تواند پوششی ضد باکتری روی سطوح ایجاد کند و هم چنین مانع از عبور اشعه گردد. وجود همین خواص ویژه، نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم را تبدیل به گزینه ای مناسب برای استفاده در کرم های ضدآفتاب نموده است. حذف بوی نامطبوع و تجزیه سموم آلی و معدنی و میکروارگانیسم های مضر و بیماری زای موجود در آب و فاضلاب کاربرد عمده دیگر این ماده است. نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم خاصیت آب دوستی بالایی دارند ( بهاور و همکاران، ۱۳۹۲).
۲-۷- بسته بندی فعال
تکنولوژی جدید در بسته بندی مواد غذایی در پاسخ به نیازهای مشتریان یا در راستای تولید صنعتی محصولات غذایی محافظت شده با روش های ملایم تر، تازه، لذیذ و راحت با عمر انباری زیاد و کیفیت کنترل شده توسعه می یابند. علاوه بر این تغییرات در نحوه توزیع(مثل جهانی سازی بازاردر نتیجه توزیع غذا در مسافت های طولانی) یا روش زندگی مصرف کنندگان ( بدلیل صرف زمان کمتر برای خرید غذای تازه از بازارو پخت و پز) مهمترین چالش ها در زمینه صنعت بسته بندی می باشد و به عنوان نیروی پیش برنده در جهت توسعه مفاهیم جدید بسته بندی و بهبود یافته می باشند که میزان مدت زمان نگهداری را افزایش داده در حالیکه موجب حفظ ایمنی و کیفیت مواد غذایی شده و آن را تحت نظارت دارد. در بسته بندی فعال به بسته بندی اجازه داده می شود تا با غذا و محیط اطرافش واکنش متقابل داشته باشد و نقش دینامیکی در نگهداری ماده غذایی بازی نماید.
بسته بندی فعال به صورت زیر تعریف می شود:
“در بسته بندی فعال شرایط حاکم بر غذای بسته بندی شده را به نحوی تغییر می دهد تا مدت زمان نگهداری آن را افزایش داده و ایمنی و خصوصیات حسی غذا را بهبود بخشیده در حالیکه کیفیت غذای بسته بندی شده را حفظ می نماید"یا” بسته بندی فعال به عنوان زیر مجموعه ای از بسته بندی هوشمند طبقه بندی می شود و به شرکت افزودنی های خاص در فیلم های بسته بندی یا در داخل بسته با فرض نگهداری و افزایش عمر انبار مانی اطلاق می­ شود".
بسته بندی فعال می تواند نقش های متعددی را داشته باشد که در بسته بندی های رایج وجود ندارد. این نقش ها عبارتنداز: فالیت ضدمیکروبی، گرفتن اکسیژن، رطوبت و اتیلن (ویژگی اسکاونجری)، رهاکردن مواد طعمی و یا اتانول ( بهاور و همکاران، ۱۳۹۲).
۲-۸- بسته بندی نانو
یکی از کاربردهای تجاری نانوتکنولوژی در بخش غذایی بسته بندی است. پیشگوئی شده است که در ۲۵% بسته بندی های غذایی در دهه آینده از نانوتکنولوژی استفاده می­ شود. هدف اصلی در بسته بندی نانو افزایش عمر ماندگاری به وسیله بهبود عملکرد مانع در کاهش گاز، تبادل رطوبت و پرتو نور UV است. بالغ بر ۹۰ درصد بسته بندی نانو بر اساس نانو کامپوزیت است که بهبود دهنده عوامل حامل در لفاف های پلاستیکی برای مواد غذایی و بطری های پلاستیکی برای نوشیدنی های غیر الکلی و آبمیوه است.
بسته بندی نانو می تواند خصوصیات ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی و گسترش مدت ماندگاری و غیره داشته باشد.
به طور کلی کاربردهای فناوری نانو در بسته بندی و حفاظت از محصولات را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:
- نانوکامپوزیت های مغناطیسی مورد استفاده در حسگرهای برچسبی.
- نانوکامپوزیت های پلیمری کلی(خاک رس) برای بهبود ویژگی های عایقی.
- پلاستیک های جدید برای استفاده در بطری ها با خواص عایق در برابراشعه UVو نفوذ گازها.
- برچسب های RFID .
- نفوذ ذرات پرکننده پلیمرها.
- نانو بارکدها و برچسب ها جهت بسته بندی و محافظت مقادیر کم.
- ارتقای دوام و قابلیت استفاده و بسته بندی پلاستیک ها.
- روکش های با نانو کامپوزیت های پلیمری و نانو الیافی.
- نانومواد افزودنی برای بهبود عملکرد (استحکام، مقاوم به آب، جذب، رسانایی و …).
- کاغذ و یا پلاستیک های با قابلیت حسگرها.
- نانوکدهای ساخته شده از مواد کاغذی و یا پلاستیک­ها برای شناسایی و تأیید اهداف بسته بندی هوشمند (سورنتینو^[۷۴] و همکاران، ۲۰۰۷).
۲-۹- فیلم­های خوراکی
امروزه آلودگی­های ناشی از پلیمرهای سنتزی، توجه همگان را به استفاده از مواد زیست تخریب پذیر معطوف کرده است و در طی دو دهه اخیر مطالعه بر روی مواد زیست تخریب پذیر حاصل از پروتئین ها و کربوهیدارت ها گسترش وسیعی یافته است. این اکرومولکول ها به طور بالقوه می­توانند جایگزینی مناسب برای پلیمرهای سنتزی حاصل از مشتقات نفتی به شمار روند. بسته بندی های زیست تخریب پذیر که قابلیت خوراکی بودن و مصرف به همراه ماده غذایی را دارند به دو دسته فیلم­ها و پوشش های خوراکی تقسیم می­شوند. فیلم­های خوراکی قبل از کاربرد در بسته بندی ماده غذایی به صورت لایه ای نازک تولید می­شوند و بعد همانند پلیمرهای سنتزی برای بسته بندی به کار می­روند. فیلم پوششی یکنواخت و یکپارچه با ضخامت کمتر از ۰۱/۰ اینچ است. فیلم ها می توانند به شکل لفاف، کپسول و کیسه تولید شوند که این محصولات با ضخامت مشخصی قالب گیری می­شوند. پوشش ­های خوراکی بر خلاف فیلم­ها بر روی ماده غذایی تشکیل می­شوند. بنابراین پوشش به عنوان بخشی از محصول بوده و موقع استفاده روی محصول باقی می­ماند. این کار توسط روش هایی نظیر واکس زدن، اسپری کردن و غوطه ور کردن صورت می گیرد. فیلم ها و پوشش های خوراکی در مقایسه با پلیمرهای سنتی دارای مزایای منحصر به فردی می­باشند. زیست تخریب پذیری، بازدارندگی خوب از تبادل گازهای تنفسی CO₂ و O₂ و در نتیجه کنترل تنفس میوه­ ها و سبزی­ها، بازندارندگی از انتقال و تبادل ترکیبات بودار و طعم دار و همچنین حفاظت محصول در مقابل صدمات مکانیکی از جمله مهم­ترین مزایای فیلم ها و پوشش های خوراکی می باشند. زمان ماندگاری مواد غذایی از طریق برهمکنش های متعدد آن­ها با محیط اطراف کنترل شده و با بهره گرفتن از فیلم های محافظ افزایش می­یابد. فیلم­های خورکی می­توانند با ایفای نقش با عنوان غشاهای انتخابی در برابر انتقال رطوبت، انتقال اکسیژن، اکسیداسیون لیپیدها و از دست رفتن ترکیبات فرار مؤثر در بو و طعم زمان ماندگاری و کیفیت ماده غذایی بهبود بخشند. یکی دیگر از مزایای فیلم­ها این است که می توانند به عنوان حامل برای افزودنی­ها و ترکیبات مختلف مانند مواد ضد میکروبی، آنتی اکسیدان­ها و غیره عمل کنند که در این حالت به آن­ها بسته بندی فعال گفته می شود ( کوآنگ یئون لی^[۷۵] و همکاران، ۲۰۰۴).
کاربرد فیلم­های خوراکی در محصولات غذایی به سال های بسیار دور بر می­گردد. چینی ها در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی مرکبات را با موم پوشش می­دادند تا از افت وزن و کاهش رطوبت آن­ها جلوگیری شود. در قرن شانزدهم میلادی گوشت را با چربی پوشش می­دادند تا از چروکیدگی آن جلوگیری شود. در همان زمان برای نگهداری گوشت گوشت و سایر مواد غذایی آن­ها را با فیلم های ژلاتین پوشش می­دادند. یوبانوعی فیلم ترکیبی از چربی و پروتئین خوراکی است که از قرن پانزدهم در شرق آسیا به طور سنتی از شیر سویا تهیه می­شده است. در قرن نوزدهم فندق و بادام را با ساکاروز پوشش می­دادند تا از اکسید شدن و تندی آن­ها جلوگیری شود. از دهه ۱۹۳۰ تا کنون صطح میوه ها را با موم ها و امولسیون روغن در آب پوشش می­ دهند. طی ۴۰ سال گذشته تحقیقات متعدی در زمینه تهیه، کاربرد و ویژگی­های فیلم­ها و پوشش ­های خوراکی انجام شده است. یکی از روش­های تولید فیلم­های تجزیه پذیر استفاده از بایو پلیمرهایی بر پایه نشاسته، پروتئین و سلولز است. در این میان موارد استفاده از پروتئین بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. این فیلم ها علاوه بر بهبود ارزش تغذیه ای ماده غذایی ویژگی های مکانیکی و تراوایی بهتری نسبت به فیلم­های تهیه شده از کربوهیدارت ها و چربی ها دارند. تاکنون پروتئین های فراوانی از جمله ژلاتین، کازئین، پرونتئین آب پنیر، زئین ذرت، گلوتن گندم و ایزوله پروتئین سویا برای این منظور بررسی شده اند. فیلم های پروتئینی به خوبی به سطوح هیدروفیل متصل می شوند و مانع خوب اکسیژن و دی اکسید کربن می­باشند اما به نفوذ آب مقاوم نمی­باشند ( کوآنگ یئون لی^[۷۶] و همکاران، ۲۰۰۴). فیلم­های حاصل از نانو مواد و بیوپلیمر ها یا به اصطلاح نانو کامپوزیت های بیوپلیمری خواص کاربردی مطلوب تری نشان می­ دهند که مهم ترین آن­ها افزایش مقاومت مکانیکی و کاهش نفوذ پذیری به بخار آب، افزایش بازدارندگی در برابر نفوذ گازها، افزایش کارائی فیلم به عنوان بسته بندی فعال، افزایش مقاومت گرمایی ماده بسته بندی و بهبود خواص ظاهری فیلم از دیگر مزایای نانوکامپوزیت های بیوپلیمری می باشد ( کستر و فنما^[۷۷]، ۱۹۹۸).
۲-۱۰- پلاستی سایزرها^[۷۸]
فیلم­ها و پوشش های خوراکی نیاز به کشش خوب وانعطاف پذیری، شکنندگی پائین، برای جلوگیری از ترک خوردن ­­در طول ­حمل ­و ­نقل و ذخیره سازی هستند. بنابراین پلاستسسایزرها با وزن مولکولی پائین برای بهبود انعطاف­پذیری فیلم­های خوراکی به فیلم ها افزوده می­ شود. افزودن نرم کننده­ها به ترکیبات اصلی سازنده فیلم ها و یا پراکنده شدن بین زنجیره های پلیمر، موجب جدا شدن زنجیرهای پلیمر، کاهش سفتی ساختمان و افزایش انعطاف پذیری فیلم می­ شود. بعلاوه پلاستیسایزرهای موجب کاهش شکنندگی، کاهش پیوندهای هیدروژنی بین زنجیره های پلیمر و افزایش فضاهای بین مولکولی آن­ها می­ شود. معمولاً بیشترین پلاستیسایزرهای استفاده شده پروپیلن گلایکول، گلیسرول، سوربیتول، الیگوساکارید (سوکروز) و آب هستند. اضافه کردن پلاستیسایزرهای ممکن است ممکن است سبب تغییرات قابل توجهی در خواص ممانعتی فیلم ها به عنوان مثال افزایش نفوذپذیری فیلم به گازها (یا ترکیبات آروما)، کاهش توانایی فیلم در جذب آب و یا کاهش استحکام کششی شود ( بارتو^[۷۹] و همکاران، ۲۰۰۳).
تالجا^[۸۰] و همکاران (۲۰۰۷)، اعلام کرده اند که گلیسرول به منظور نرم کنندگی به فرمولاسیون فیلم افزوده می شود. پلاستیسایزرها تحرک زنجیره های پلیمر را با پرکردن فضاهای خالی بین شبکه پلیمر، افزایش می دهند و نیروهای پیوندی درون مولکولی کاهش یافته، شکنندگی کم، آبدوستیو قابلیت انتقال گاز و بخار آب زیاد می شود.
بنابه گزارش ( گیلبرت^[۸۱] و همکاران، ۱۹۹۶)، افزودن پلاستیسایزر با کاهش پیوندهای درون مولکولی بین زنجیره های پلیمر، خواص فیلم را اصلاح کره و WVP را افزایش می­دهد. علیرغم این یافته فیلم های دارای فروکتوز و سوربیتولWVP کمتری را نسبت به فیلم­های بدون پلاستیسایزر نشان دادند. از آنجائیکه فیلم های بدون پلاستیسایزر بسیار شکننده اند، این امکان وجود دارد که منافذ بسیار ریزی داشته باشند که سرعت انتقال بخار آب را افزایش دهند.
۲-۱۰-۱- مقایسه پلاستی سایزرهای مورد استفاده
سوربیتول به علت تمایل کمتر به اتصال با آب، نسبت به گلیسرول بازدارندگی بهتری را در برابر بخار آب ایجاد می­ کند. متأسفانه پلاستی سایزرهای افزوده شده، با گذشت زمان مهاجرت می­ کنند و خواص فیلم را تحت تأثیر قرار می­ دهند و موجب سخت­تر و شکننده­تر شدن فیلم  می­شوند این پدیده تقریباً غیر قابل اجتناب است و فرآیندی طبیعی است یک تفاوت مهم بین پلاستی سایزرهای گلیسرول و سوربیتول این است که سوربیتول در اثر مهاجرت بر روی سطح فیلم کریستالیزه می­ شود و موجب ظاهر نامطلوب می­ شود ولی مهاجرت گلیسرول به آسانی قابل تشخیص نیست چون گلیسرول بر خلاف سوربیتول در دمای اتاق بصورت کریستالیزه نبوده و مایعی شفاف است. معمولاً اولین نشانه­ های مربوط به کریستالیزاسیون سوربیتول بعداز چندین­ ماه ظاهر می­ شود. علاوه بر افزودن پلاستی سایزر، روش دیگری که می ­تواند برای افزایش انعطاف پذیری فیلم استفاده شود، کاهش وزن مولکولی و در نتیجه کاهش نیروهای بین مولکولی در امتداد زنجیر و افزایش فضاهای آزاد در پلی مر است این کار توسط هیدرولیز محدود انجام می­ شود این کار موجب کاهش نیاز به استفاده از غلظت های بالای پلاستی سایزر می­ شود و در نتیجه نفوذپذیری نسبت به بخار آب و اکسیژن کاهش می­یابد و همچنین موجب افزایش حلالیت و امولسیونه شدن و بهبود هضم پذیری فیلم­های می­گردد (ایران منش، ۱۳۸۸).
۲-۱۱- روش­های تولید فیلم
به طور کلی فیلم­های خوراکی از محلول ها یا دیسپرسیون های ترکیبات فیلم­ساز پدید می­آیند ( کستر^[۸۲] و همکاران، ۱۹۷۶). اجزای اصلی فیلم سازی را می­توان به سه بخش شامل حلال، پلیمر و ­نرم­ کننده (پلاستیسایزر) تقسیم کرد. پلاستیسایزرها همچون پلیمرها باید محلول در حلال و نیز با آن­ها قابل امتزاج باشند ( محمود^[۸۳] و همکاران، ۱۹۹۲). تولید فیلم مستلزم وجود دست کم یک ترکیب پلیمری است که قادر به ایجاد ساختار شبکه­ ای با استحکام و پیوستگی کافی باشد ( مارینلو^[۸۴] و همکاران، ۲۰۰۳). در ارتباط با تولید فیلم های خوراکی نکات و ظرایف فراوانی وجود دارند که هر یک بر خواص نهایی فیلم­های تولید شده اثر قابل ملاحظه دارند. از جمله آن­ها می توان به اثر عواملی نظیر جنس و غلظت پلیمر فیلم ساز، PH­محلول لفاف ساز، دما، زمان، قدرت یونی محلول فیلم ساز، نوع و مقدار افزودنی های مورد استفاده، فشار، نوع ترکیب بندی فیلم از نظر ساده و یا مرکب بودن و مخلوط یا لایه ای بودن (قرار گیری دو یا چند لایه مجزا روییکدیگریا مخلوط شدن اجزاء)، جزئیات مربوط به خواص شیمیایی هر یک از اجزای فیلم ساز، حضور الکترولیت ها و روش تولید فیلم اشاره داشت ( لنت^[۸۵] و همکاران، ۱۹۹۸). تولید این فیلم ها را می توان در دو قسمت شامل تشکیل فیلم به صورت مجزا و تشکیل فیلم به طور مستقیم بر سطح غذا مورد بررسی قرار داد. در حالت نخست، ابتدا فیلم ساخته شده و سپس بر سطح ماده غذایی پوشش داده می­ شود، حال آن که در حالت دوم تشکیل فیلم و پوشش دهی آن بر سطح غذا در یک مرحله صورت می­گیرد. هر یک از روش های بالا که مورد استفاده قرار گیرند، نخستین مرحله در تولید فیلم، تهیه محلول فیلم ساز است. این محلول، حلال، پلیمر فیلم ساز و افزودنی ها را شامل می شود. در شیوه تشکیل مجزای فیلم، محلول فیلم ساز پس از تهیه شدن با یکی از روش های لایه سازی گسترانده و خشک می­ شود. فیلم حاصل با روش های روکش دادن بر سطح ماده غذایی پوشش داده می­ شود. معادل این شیوه ها در روش پوشش دهی مستقیم فیلم بر غذا، شیوه های افشانی، لایه سازی، برس زنی، غرقابی یا غوطه وری و پوشش دهی با بستر سیال را شامل می­ شود (کاگ^[۸۶] و همکاران، ۱۹۹۵ ؛ کایا^[۸۷] و همکاران، ۲۰۰۲).
۲-۱۲- ارزیابی خواص فیلم های خوراکی
۲-۱۲-۱- خواص ممانعتی
خواص ممانعتی فیلم­های خوراکی به گازها/ بخارات در صنعت غذا، در شرایطی که جلوگیری از پدیده ­های نامطلوبی نظیر از دست رفتن رایحه، جذب بوهای نامطلوب از محیط، از دست رفتن رطوبت غذا و جذب رطوبت از اتمسفر به غذاهای خشک مطرح باشد، از اهمیت فراوان برخوردار ­است ( دبیوفورت^[۸۸] و همکاران، ۱۹۹۴). به طور کلی فیلم های خوراکی به دلیل آبدوست بودن، از خواص ممانعتی مطلوب به O₂ و CO₂ به ویژه در رطوبت نسبی پائین برخوردارند. عوامل محیطی دما و رطوبت نسبی در میزان تراوایی این فیلم­ها مؤثرند ( آیدینلی^[۸۹] و همکاران، ۲۰۰۳). زیاد بودن رطوبت در مواد غذایی باعث واکنش های شیمیایی و آنزیمی مخرب و زایل شدن بافت آن­ها می­ شود. به طور کلی خواص ممانعتی فیلم­های زیست پلیمری به رطوبت به دلیل خاصیت آبدوستی آن­ها، برخلاف خواص ممانعتی به اکسیژن و سایرگازها، ضعیف است ( آنکر^[۹۰]، ۲۰۰۱). ممانعت به عبور بخار آب با شاخص “تراوائی بخار آب =WVP، سرعت گذر بخار آب = WVTR
و ممانعت به عبور اکسیژن با شاخص” تراوائی اکسیژن =OP ” یا ” سرعت گذر اکسیژن = OTR ” سنجیده می­ شود ( آیرانسی^[۹۱] و همکاران، ۲۰۰۲).
OTR= oxygen transmission rate
OP= oxygenpermeability
WVP=water vapor permeability
WVTR=water vapor transmission rate
استفاده از پوشش های خوراکی به ویژگی های ممانعت در برابر گاز، بخار آب، آروما و روغن وابسته است که به ترکیبات شیمیایی و ساختار پلیمر تشکیل دهنده و ویژگی های محصول و شرایط نگهداری بستگی دارد.
کاهشOTR موجب کاهش اکسیداسیون چربی (رنسیدیتی)، اکسیداسیون میوگلوبین (قهوه ای شدن رنگ)، کاهش تصعید مواد فرار از محصول و جلوگیری از نفوذ مواد فرار از محیط می­ شود.
در مورد نفوذپذیری به بخار آب از میان ماتریکس پلیمر فیلم میزانWVP برای فیلم­های خوراکی بستگی به پلاستیسایزر، دما، رطوبت نسبی و … دارد. میل ترکیب شدن با آب در فیلم ها به ترکیبات هیدروفیلیک موجود در پلیمر نسبت داده شود ( اسکورتیسو^[۹۲] و همکاران، ۲۰۰۲).
سوبرال^[۹۳] و همکارانش در سال (­۲۰۰۱) بیان کردند که WVP فیلم­های ژلاتینی بطور خطی با غلظت سوربیتول افزایش می­یابد. منشاء ژلاتین روی مقادیرWVP اثر داشته است، در بیش از ۲۵ گرم سوربیتول در ۱۰۰ گرم ژلاتین فیلم هایBHG (ژلاتین گاوی) بیشتر از فیلم های PSG(ژلاتین خوکی) نسبت به بخار آب نفوذ پذیر هستند.
لیژا^[۹۴] و همکارانش در سال ۲۰۰۹ اثر pH و افزودن روغن ذرت بر WVP فیلم ژلاتینی را بررسی کردند و بیان داشتند که زمانی­ که pH محلول­های تشکیل فیلم بیش از ۷ تنظیم شود و میزان روغن ذرت افزوده شده به بیش از ۲۵/۲۷% افزایش یابد WVP کاهش می­یابد. OP رابطه خطی و مستقیم باpH و میزان روغن ذرت افزوده شده دارد.
کارولین^[۹۵] و همکارانش در سال (۲۰۰۹)، اثر پلاستیک کننده های هیدروفوبیک روی خواص عملکردی فیلم های ژلاتینی را بررسی کردند و اظهار نمودند که با افزایش غلظت پلاستیسایزرهای هیدروفوبیک مشتق شده از­ اسید سیتریک و لستین سویاWVP افزایش می­یابد. آن­ها همچنین بیان داشتندکه فیلم­های ژلاتینی حاوی عصاره­یوکاWVP­ کمتری در­مقایسه با فیلم­های حاوی لستین دارند.

• باغستانی، م.ع و ا. زند. ۱۳۸۴. بررسی ویژگی­های مورفولوژیک و فیزیولوژیک مؤثر در رقابت گندم زمستانه در مقابل یولاف وحشی. مجله پژوهش و سازندگی. شماره ۶۷ . ص ۴۱ تا ۵۶.

 

• • حسن زاده دلویی، م.، م. نصیری محلاتی، ق. نورمحمدی وح. رحیمیان مشهد. ۱۳۸۲ . تعیین تیپ ایده آل گندم در رقابت برای نور با یولاف وحشی (Avena ludoviciana L.) و شلمی(Rapistrum rugosum) با بهره گرفتن از روش شبیه سازی. مجله علوم زراعی ایران. ج ۵ ، ش ۳ . ص ۱۸۴–۱۷۶.

 

• جعفر نژاد، ا. و ح. رحیمیان مشهدی. ۱۳۸۲. مطالعه رقابت بین ارقام گندم با یولاف وحشی و منداب. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. شماره ۱. ص ۳۹ تا ۵۴.

 

• خواجه پور، م. ر. ۱۳۸۹. اصول و مبانی زراعت (نگارش سوم)، انتشارات جهاددانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.۶۳۱ ص.

 

• دیانت، م. م، ع، باغستانی. ا، زند. ح، رحیمیان مشهدی و ح، م، علیزاده. ۱۳۸۵. بررسی صفات مهم در قدرت رقابتی گندم (Triticum aestivum) در مقابل علف هرز چاودار (Secale cereale). مجله پژوهش و سازندگی ۷۱ : ۶۶–۵۸ .

 

• راشد محصل، م. ح.، م. راستگو، ک . موسوی، ر. ولی الله پور و ع . حقیقی. ۱۳۸۵. مبانی علم علف های هرز (ترجمه). انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. ۵۳۴ ص.

 

• راشد محصل، م.ح .، ح. نجفی، م. د. اکبرزاده. ۱۳۸۰. بیولوژی و کنترل علف­های هرز. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. ۴۰۴ص.

 

• ساتوره، ای. اچ. و جی. آ. اسلافر. ۲۰۰۵. گندم– اکولوژی، فیزیولوژی و برآورد عملکرد. مترجمان: محمد کافی، احمد جعفرنژاد و مجید جامی الاحمدی. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. ۴۷۸ص.

 

• سادات عمادی، م.، پ. حسیبی و ع. عظیمی. ۱۳۹۲. اثر محلول پاشی پوترسین و عناصر غذایی بر عملکرد دانه و کیفیت دو رقم گندم نان. مجله علوم زراعی ایران. ج.۱۵، ش.۳ : ۲۶۱–۲۴۷.

 

• سلیمی، ح. و ج. انگجی. ۱۳۷۴. تعیین بحرانی ترین مراحل رویشی و تراکم یولاف وحشی در رقابت با گندم آبی. گزارش سالیانه بخش تحقیقات علف­های هرز موسسه تحقیقات آفات و بیماری­های گیاهی تهران. ۵۴ ص.

 

• سرمدنیا، غ. و ع. کوچکی.۱۳۷۲. فیزیولوژی گیاهان زراعی ترجمه انتشارات دانشگاه مشهد. ۴۶۸ ص.

 

• سرخی للّه لو، ف.، ع. دباغ محمدی نسب و ع. جوانشیر. ۱۳۸۷. بررسی ویژگی­های برگ و نسبت ریشه به ساقه در تداخل اندام­های زیرزمینی و تراکم­های مختلف یولاف وحشی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. ش ۴۵. ص ۴۳۵ تا ۴۴۶.

 

• سنجری، پیرایوانلو، ا. ۱۳۷۵. بررسی تعیین تراکم مناسب در ارقام گندم در شرایط دیم . چهارمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران.

 

• سلیمانی، ف.، احمدوند، گ. و ب. سعادتیان. ۱۳۸۹. بررسی شاخص­ های رشد و عملکرد کلزا Brassica napus)( در رقابت با خردل وحشی(Sinapis arvensis) تحت تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن. مجله بوم شناسی کشاورزی. ج ۲ ، ش ۴، ص۵۳۷ -۵۴۷ .

 

• سعادتیان، ب .، گ. احمدوند و ف. سلیمانی. ۱۳۹۲. تأثیر خصوصیات رشدی علفهای هرز چاودار (Secale cereal) و خردل وحشی(Sinapis arvensis) بر افت عملکرد گندم (Triticum aestivum L.)مجله فناوری تولیدات گیاهی، ج.۱۳، ش.۱.

 

• شیرانی، فر، ب. ۱۳۷۴. تاثیر تراکم های مختلف بوته بر روند پنجه زنی و رابطه آن با عملکرد در سه رقم گندم در شرایط آب و هوایی اهواز . پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.

 

• صفاهانی لنگرودی، ع.، ب. کامکار، ا. زند و م. باغستانی. ۱۳۸۷. ارزیابی توانایی تحمل ارقام مختلف کلزا Brassica napus)( در برابر علف هرز خردل وﺣﺸـﻲ (Sinapis arvensis) با بهره گرفتن از مدل­های تجربی در استان گلستان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی ( ویژه نامه زراعت و اصلاح نباتات). ج ۱۵ ، ش ۵ ، ص ۱۱۱–۱۰۱.

 

• عنافچه، ز. ق، ا، فتحی. ف، ابراهیم پور. ا، زند و ع، ا، چعب. ۱۳۸۷ مطالعه توان رقابتی یولاف وحشی (Avena fatua L.) با گندم رقم چمران (Triticum aestivum L.). مجله دانش علف های هرز ۴ : ۴۶–۳۵.

 

• قبادی، م. و . ع، کاشانی و ر، مامقانی. ۱۳۷۹ .بررسی تاثیر تراکم های مختلف بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد چهار رقم گندم در منطقه اهواز، مجله علوم زراعی ایران . جلد ۲ ، شماره ۱ : صفحه ی ۴۸ ـ ۵۸.

 

• قربانی، ر، میرعلوی و م. ثابت تیموری. ۱۳۹۱.تأثیر تراکم و تاریخ کاشت گندم پاییزه (Triticum aestivum L.) بر تراکم و زیست توده علف های هرز در شرایط آب و هوایی شیروان. نشریه بوم شناسی کشاورزی ،ج.۴، ش.۴ : ۳۰۶–۲۹۴ .

 

• کافی، م.، ا. برزوئی، م. صالحی، ع. کمندی، ع. معصومی و ج. نباتی. ۱۳۸۸.فیزیولوژی تنش­های محیطی در گیاهان. انتشارات جهاددانشگاهی. مشهد. ۵۰۲ ص.

 

• کوچکی، ع. و . ج. خلقانی. ۱۳۷۴. شناخت مبانی تولید محصولات زراعی. ترجمه انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. ۵۳۶ ص.
  ۲۶. گاردنر، اف. پی.، آر. ب. پیرس. و ر. ال. میشل. ۱۳۸۲. فیزیولوژی گیاهان زراعی؛ ترجمه­ی کوچکی ع. و غ. سرمدنیا. چاپ هشتم، انتشارات جهاددانشگاهی. مشهد. ۴۰۰ ص.

 

• ﻣﺮادی ﺗﻼوت، م .ر. ،س. ع. ﺳﻴﺎدت، ق . ﻓﺘﺤﻲ، ا. زﻧﺪ و خ. ﻋﺎﻟﻤﻲ ﺳﻌﻴﺪ. ۱۳۸۹. اﺛﺮ ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻋﻠﻒ ﻛﺶ ﺑﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﮔﻨﺪم و ﻳﻮﻻف وﺣﺸـﻲ. ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠـﻮم زراﻋﻲایران. ۱۲ (۴) ۳۷۶–۳۶۴.

 

• مظفریان، و. ا. ۱۳۷۸. فلور استان خوزستان، انتشارات مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام خوزستان،۶۷۰ ص.

 

• مظفری، ا . ، س. ع. سیادت و س. ا. هاشمی دزفولی. ۱۳۷۷. بررسی تاثیر تراکم های مختلف بوته روی خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی چهار رقم گندم دوروم (Triticum turgidum var.durum ) تحت شرایط دیم.

 

• موسوی، س.ه.۱۳۹۲. بررسی تاثیر تراکمهای مختلف یولاف وحشی بر صفات اکو فیزیولوژیک ارقام گندم نان بهاره در شرایط آب و هوایی اهواز. پایا نامه دکتری زراعت. ۲۱۸ ص.

 

• راستگو، م.ع. قنبری و ح.رحیمیان مشهدی. ۱۳۸۴. اﺛﺮ میزان و زمان ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺘﺮوژن در گندم زمستانه (Triticum aestivum) بر میزان خسارت خردل وﺣﺸـﻲ (Sinapis arvensis). اولین همایش ﻋﻠـﻮم علف­های هرز ایران. بهمن ۱۳۸۴. ص ۵۱.

 

• رادسوویچ، ا. ج.، ج. هالت، و ک. گرسا. ۱۳۸۳.اکولوژی علف­های هرز (کاربردهای مدیریتی) ترجمه: زند، ا.، ح. رحیمیان.، ع. کوچکی.، ج. خلقانی.، ک. موسوی. و ک. رمضانی. انتشارات جهاددانشگاهی. مشهد. ۵۵۸ ص.

 

• ناصری، ر. خ. فصیحی، م. م. پور سیاه بیدی، ع. سلیمانی فرد و ا. میرزایی. ۱۳۹۰. اثر تراکم بوته یولاف وحشی(Avena ludoviciana L.) بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه سه رقم گندم مجله علوم زراعی ایران.۱۳(۲):۳۲۴–۳۱۰.

 

• نقشبندی، م. م، ع، باغستانی. ا، زند و س، منصوریان. ۱۳۸۷. تأثیر علف کش متری بوزین بهمراه تراکم­های مختلف کاشت بر کنترل علفهای هرز گندم (Triticum aestivum L.). مجله دانش علف های هرز ۴ : ۹۵–۸۵ .

 

• نور محمدی، ق. ،ع. ا. سیادت و ع. کاشانی. ۱۳۸۴. زراعت غلات. انتشارات دانشگاه شهید چمران، اهواز. ۴۴۶ ص.

 

• هاپکینز، و. ج. ۱۳۸۵. مقدمهای بر فیزیولوژی گیاهی. جلد اول. مترجمان: علی احمدی، پرویز احسان زاده و فرهاد جباری. انتشارات دانشگاه تهران. ۶۵۳ ص.

 

• هاشمی دزفولی ا. ح.، ع کوچکی و م. بنایان اول. ۱۳۷۷. افزایش عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات جهاددانشگاهی، مشهد، ۲۸۷ ص.

 

• Abrahimpour Noorabady, F., A. Agnehband, Gh. Nour Mohammadi, H. Moosavinia and M. Mesgarbashi. 2007. Study of some wheat ecophysiologic indices as influenced by wild oat interaction. Pajouhesh & Sazandegi. 73: 117-125. (In Persian with English abstract).

 

• Abdolsalam, A. A., A. H, Ibrahim and A. H. ElGarhi. 1994. Comparative of application or foliar spray or seed coating to maize on a sand soil . Annal. Agric. Sci. Moshthor. 32: 660-673.

 

• Ahmadi, A., Bazgir, A. and Mousavi, S. K. 2007. Effect of date and density of planting on interference of weeds on pea field in Lorestan. 2nd Congress of Weed Science in Iran: 15-17. (In Persian with English summary).

 

• Ahmadvand, G., F. Mondani and F. Golzardi. 2009. Effects of crop plant density on critical period of weed competition in potato. Scientia Horticulturae. 121: 249-254.

 

• Aldrich, R.J. 1984. Weed-Crop Ecology: Principles of Weed Management, Breton Publishers. North Scituate, Mass. pp: 171-190.

 

• Anonymus .1986.Report on wheat Improvement،Mexico،D.F.325PP.

 

• Asana ،R.D., and Singh, D.N. 1967. The Relation between flowering time, root growth, and soil moistuee extraction wheat undernon –irrigated cultivation. Indian J.PI.Physiol.10:154-160.

 

• Askew, S. D. and Wilcut, J. W. 2002. Ladysthumb interference and seed production in cotton. Weed Science, 50:326-332.

 

• Balyan, R. S., R. K. Malik, R. S. Panwar and S. Singh. 1991. Competition ability of winter wheat cultivars with wild oat. Weed Sci. 39: 154-158.

 

• Berglund, D. R. 2002. Soybean Production Field Guide for North Dakota and Northwestern Minnesota. Published in cooperative and with support from the North Dakota Soybean Council, 136p.

 

• Blackshaw, R.E. 2005. Nitrogen fertilizer, manure and compost effects on weed growth and competition whit spring wheat. Agron. J. 97: 1612-1621.

 

• Bussan, A. and B. Maxwell. 2000. Grant submitted to Montana noxious weed trust fund. Montana State University. Ann. No. 4: 28-32.

 

• Blackshaw. R. E. 2004. Application method of nitrogen fertilizer affects weed growth and competition with winter wheat. Weed Biol. Manag. 4: 103- 113

 

• Bybordi, A. and M. J. Malakouti. 2007. Effects of zinc fertilizer on the yield and quality of two winter varieties of canola. Zinc crops; International Congress of Improving Crop Production and Human Health, 24– ۲۶ May, Istanbul, Turkey.

 

• Cakmack, I. 2002. Plant nutrition research: Priorities to meet human needs for food in sustainable ways. Plant Soil. 247: 3-24

 

• Cakmak I. 2008. Enrichment of cereal grains with zinc: Agronomic or genetic biofortification? Plant Soil 302:1-17.