«…لاتَضارُوهُنَّ لِتَضیقُوا عَلیهِنَّ..»
«هرگز بر زنانتان ضرر وارد نسازید و آنان را در ضیق و فشار قرار ندهید» (قرآن کریم، طلاق:۵).
قال رسول الله(ص) : «ما اَکْرَمَ النِساءَ اِلاّ کَریِم وَ لا اَهانَهُنَّ اِلاّلَئیم»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسى که بهره‌اى از کرامت برده باشد، زنان را احترام و اکرام مى‌کند و به زنان، اهانت نمى‌کند مگر انسان پست» (کنز العمال: ج۱۶، ص۳۷۱ ؛ نهج الفصاحه: ح۱۵۲۰).
و نیز موارد بسیار دیگری که احترام به زنان و دختران را مورد تاکید قرار می دهد (وسائل الشیعه: ج۲۱، ص۳۶۲ و ۳۶۵ ؛ مستدرک الوسائل: ج۱۵، ص۱۱۸ ؛ الکافی: ج۶، ص۴ ؛ بحار الانوار: ج۶۸، ص۳۸۹).
«تکبر در اسلام صفت مذمومی بشمار می رود. اما در فرهنگ اسلام زن باید در برابر مرد نامحرم متکبر باشد و از خضوع و کرنش دوری جوید. زیرا این امر کرامت زن را تضمین می کند» (مقام معظم رهبری،۲۵/۹/۷۱).
۳- محوریت زن در خانواده
از اصول دیگری که در آموزه های اسلامی می توان برداشت کرد که شارع مقدس بر آن بسیار تاکید داشته این است که خانواده در جامعه اسلامی مبتنی بر محور زن است. خانواده در هر جامعه شامل افراد مشخصی است که به عنوان فعالان این اجتماع کوچک و یا نهاد اجتماعی مطرح هستند. در این نهاد هر کدام از افراد وظایف خانوادگی و اعمال مربوط به خود که مطابق با موقعیت آنها می‌باشد بر عهده دارند، ضمن این که در بسیاری از موارد زندگی با یکدیگر وجه مشترک دارند. در دین مبین اسلام برداشت کلی از مجموع روایات و سیره اهل بیت(ع) بر این است که امور داخل خانه و روشن نگه داشتن چراغ خانواده بر عهده زن خانه است و هیچ امری برای زنان ارزشمندتر و مهمتر از حفظ و نگهداری نهاد خانواده شمرده نشده است.

اگرچه حضور اجتماعی زنان و اشتغال آنان به فعالیت در عرصه عمومی در دین اسلام مجاز شمرده شده است اما باید توجه داشت که جواز یک عمل به معنای رجحان و اولویت آن عمل ناست. یعنی خیلی از رفتارها و تصمیمات در زندگی افراد وجود دارند که هیچ ادله ای مبنی بر حرمت و یا ممنوعیت آنها وجود ندارد و فرد مجاز به انتخاب هر یک از آنها است اما از دیگر سو نیز این جواز نمی تواند علت و دلیلی برای ارجحیت آن عمل و یا تصمیم در زندگی فرد باشد و مقولاتی چون علایق، ارزش ها، مصالح، توانایی و استعداد و مفاهیمی از این قبیل در تعیین اولویت و رجحان این امور مجاز دخالت موثر دارند. مقوله حضور زن در عرصه عمومی نیز از این قبیل احکام است. خداوند در دین اسلام هیچ مانع و حرمتی برای صرف فعالیت اجتماعی و اشتغال زن در نظر نگرفته است اما با عنایت به مقولات متعددی که ذکر شد، توصیه های بسیاری در دین مبین اسلام به چشم می خورد که زن را در درون خانه و مدیریت عرصه خصوصی زندگی خانوادگی بیشتر می پسندد (آذربایجانی،۸۷:۱۳۸۸).
پیامبر گرامى اسلام(ص) از یاران خود پرسید:
در کدام لحظه، زن به خدا نزدیکتر است؟ پاسخ مناسبى مطرح نشد، تا اینکه حضرت زهرا(س) سئوال پدر را شنید و پاسخ داد:
«أَنَّ أَدْنَی مَا تَکُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا»
«نزدیکترین لحظه زن به خدا آن است که در درون خانه خود باشد» (بحارالانوار: ج۴۳، ص۹۲ ؛ نوادر راوندى: ص۱۴).
بنا کردن نهاد مقدس خانواده و حفظ و بقای آن وظیفه ای است که مرد و زن می بایست به صورت مشترک در راستای آن تلاش نمایند اما تفاوت در ویژگی ها و استعدادهای آنها نقش خاصی را می طلبد، به همین دلیل سهم آنان در استحکام و استمرار این بنا یکسان نخواهد بود. به عنوان مثال کارکرد تولید مثل در خانواده که از ابتدایی ترین و ضروری ترین ها به شمار می رود از سوی زن و مرد به طور یکسان صورت نمی پذیرد و نقش زن در این فرایند و نیز رشد و تربیت فرزند به مراتب سختتر و پیچیده تر از نقش مرد است. به طوریکه در آیات قرآن نیز این موارد به صراحت ذکر شده و از علل توجه ویژه اسلام به احترام به مادر تلقی می گردد (قرآن کریم، لقمان: ۱۴ و احقاف: ۱۵).
از دیگر تفاوت های سهم زن و مرد در حفظ و استمرار نهاد محبوب خانواده، برتری بعد عاطفی و روحی زن در نسبت با مرد است که خود از عوامل مهم ایجاد شادابی و نشاط در خانه و دلگرمی و وابستگی مرد به این کانون گرم خواهد بود. «زن در آرام بخشی و تلطیف فضای خانه نقش ویژه ای دارد. آرام بخشی گرچه در سوره روم به عنوان کارکرد هر یک از همسران بیان شده اما تأکید بر آرام بخش بودن زن برای مرد در آیه ۱۸۹ سوره اعراف، نشانگر نقش ویژه زن در این امر است. بنابراین گرچه تهیه مسکن از وظایف مرد است و جسم و جان زن در خانه مرد، و در سایه حمایت او به آرامش می رسد اما خود از حیث روانی و عاطفی، منزل و مأوای مرد است و شوهر در کنار او آرامش می یابد. زن با نقش عاطفی و احساسی ویژه ای که دارد به خانواده نشاط و حیات می بخشد. آرام بخشی زن، روح خانواده است و تا زمانی که این روح در آن جریان دارد خانواده استوار و پابرجا خواهد بود» (طاهری نیا،۷:۱۳۸۴).
در بیان این حقیقت که زن محور خانواده بوده و اولویت اسلام برای زنان رسیدگی به امور خانه و خانواده و گرم و شاداب نگه داشتن کانون این نهاد مقدس است، احادیث و روایات بسیار زیادی در کتب روایی شیعه وجود دارند. علاوه بر آن، از اینکه مرد در آیات قرآن سرپرست خانواده تلقی شده و وظیفه تامین مخارج خانواده برعهده وی گذارده شده است و زنان در این زمینه هیچگونه وظیفه و تکلیفی ندارند، معلوم می شود که اسلام ترجیحی برای اشتغال زنان در خارج از منزل نداشته و مصلحت را در این دیده که زنان به تدبیر عرصه خصوصی بپردازند.
۴- تاکید بر مربی بودن زن
از دیگر اصول و ارزش هایی که دین اسلام در دیدگاه اجتماعی و به خصوص در ارتباط با نقش زن در خانواده و اجتماع مورد توجه و تاکید فراوان قرار داده است، عنایت داشتن بر نقش تربیتی زن با تکیه بر اختصاصات و ویژگی های جسمی و بعد روحی و عاطفی وی چه در درون خانه و در نسبت با فرزند و همسر و چه در محیط اجتماع است. بعد جسمانی و قابلیت های بدن زن در وابستگی کودک به وی برای ادامه حیات و بعد عاطفی و احساسی او برای ارضای نیاز روحی و معنوی فرزند و شوهر، از اختصاصات ویژه زنان برای مربی بودن آنان است. به عبارت دیگر زنان با توجه به استعدادها و ویژگی های طبیعی خود در زمینه احساسات قوی و هوش عاطفی خود مناسبترین گزینه برای پرداختن به امور تربیتی و انسان ساز می باشند.
تربیت از جمله واژه هایی است که بسیاری از مفاهیم فرهنگ اسلامی را در درون خود جای می دهد. تربیت به معنای پرورش جمیع استعدادهای فکری، روحی و جسمی انسان است. در اسلام زن و مرد از جهت انسانیت و ارزش عمل مساوی می باشند ولی همان گونه که در بعضی از صفات و فعالیت ها مرد بر زن برتری دارد زن نیز دارای خصوصیاتی است که از آن جهت بر مرد برتری دارد و آن دلی سرشار از مهر و پرعاطفه، نوع دوست، نوع پرور، رقیق القلب و فداکاری است. برای همین خدای متعال وظیفه خطیر انسان سازی و تربیت فرزند را بر عهده زن قرار داده است (افروز،۱۹:۱۳۷۶).
اگر مسیر حرکت و روند ایجاد تمدن اسلامی را به دقت مورد بررسی قرار دهیم آشکارا به این نتیجه دست می یابیم که تربیت و پرورش نسل از مهمترین لازمه ها و مقدمات تمدن سازی است زیرا انتقال فرهنگ و قدمت بخشیدن به عناصر فرهنگی یک جامعه که زمینه تبدیل تفکر و فرهنگ به تمدن را هموار می سازد جز از طریق ساختن نسلی همراه و همگام با ارزش ها و داشته های فرهنگی جامعه در مسیر آینده امکان پذیر نخواهد بود. حال با عنایت به جایگاه این امر خطیر و تعیین کننده در نسبت با تمدن اسلامی، ارزش و اهمیت نقش تربیتی زنان در درون خانواده و جامعه روشن شد. نقشی که هم اطلاق صفت «ربّ» به خداوند ارزش بیش از حد آن را می رساند و هم توجه به نقش تربیتی پیامبران(ص) و ائمه(ع) در طول تاریخ بیانگر اعتبار آن است و بارها و بارها توسط احادیث و روایات معصومین و نیز سیره آنان و بزرگان دین مورد تاکید واقع گردیده است.
امام خمینی (ره) در ارتباط با نقش تربیتی زن تعابیر بسیار زیبا و درخور توجهی دارند. ایشان زن را مبدأ سعادت و خیر جامعه دانسته و می فرمایند: «زن، انسانی بزرگ و مربی جامعه است. او است که با تربیت صحیح خود، انسان درست می کند و کشور را آباد می نماید» (صحیفه نور: ج۶، ص۱۸۷). و نیز می فرمایند: «زن یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکتش یک جامعه، بلکه جامعه ها به ارزشهای والای انسانی کشیده شوند» (همان: ج۱۶، ص۱۲۵).
پ- مولفه های نقش اجتماعی زنان
با عنایت به مبانی نظری، پیش فرض و ارزش های ذکر شده از دیدگاه اسلام، حال به بررسی مولفه های نقش زنان در جامعه پرداخته و ملاحظات مربوط به هر یک از این مولفه ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
۱- همسری
یکی از وظایف و نقش هایی که در جامعه اسلامی برای زنان بسیار مورد تاکید قرار گرفته شده است نقش همسری شایسته است. زن و مرد به عنوان دو رکن اصلی خانواده دارای شئون و تکالیفی در برابر یکدیگر می باشند که مجموعه این حقوق و تکالیف که تحت عنوان همسری تعریف می گردد، استحکام نهاد خانواده را در پی دارد. در دین اسلام زن و مرد با توجه به تفاوت هایی که در بین آنها وجود دارد و نیازهایی که برخاسته از این تفاوت های تکوینی است، به یکدیگر گرایش پیدا کرده و نهاد خانواده را بنیان می گذارند و با پیوستن به یکدیگر دارای حقوق بر عهده یکدیگر می گردند.
«مهم‌ترین نقش‌های جنسیتی تصویر‌ شده برای زنان، همسری و مادری است و هیچ یک از فعالیت‌های زنان اهمیتی همپای این دو نقش نخواهد داشت؛ در میان نقش‌های ویژه زنانه بر هیچ یک به قدر همسری تأکید نشده است. ایفای درست این نقش، پس از ازدواج، هم لازم است و هم به‌ مثابه جهاد در راه خداوند مهم و ارزشمند است» (حق شناس،۸۵:۱۳۸۸).
در آیات بسیار (قرآن کریم، روم:۲۱ ؛ نساء:۱۹ ؛ طلاق:۵ ؛ بقره:۲۳۷ و…). و روایات متعددی به نقش همسری و روابط میان زوجین و حقوق و وظایف آنها اشاره گردیده است که نشان دهنده جایگاه و اهمیت نقش همسری برای زن و مرد در دیدگاه اسلامی است.
قال رسول الله(ص) : «جِهادُ المَرأَهِ حُسنُ التَّبَعُّلِ»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «جهاد زن، خوب شوهر دارى کردن است» (الکافى: ج ۵، ص ۵۰۷).
قال رسول الله(ص) : «اَلمَرأَهُ الصّالِحَهُ أَحَدُ الکاسِبَینِ»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «زن شایسته یکى از دو عامل پیشرفت خانواده است» (بحارالأنوار:ج۱۰۳، ص۲۳۸).
قال رسول الله(ص) : «طُوبی لِامرَأهٍ رَضِیَ عنها زَوجِها»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خوشا به حال زنی که شوهرش از او راضی باشد» (وسائل الشیعه: ج۱۴، ص۱۵۵).
همچنین احادیث و روایات متعدد و بی شمار دیگری که در این زمینه می توان در کتب معتبر روایی شیعه مشاهده نمود (بحارالأنوار: ج۷۷، ص۱۶۶ ؛ وسائل الشیعه: ج۲۰، ص۴۰و۳۲ ؛ نهج الفصاحه: ح۲۸۹۲ روضه الواعظین: ج۲، ص۳۷۶ ؛ مستدرک الوسائل: ج۱۳، ص۱۳۴ ؛ تهذیب الاحکام: ج۷، ص۴۰۰).
نقش همسری برای زن وظایفی را به همراه دارد که از جمله آن وظایف عبارتند از:
۲-۱- تمکین و فرمانبرداری
تمکین در برابر خواست شوهر و اطاعت از او علی الخصوص در زمینه نیاز جنسی، از وظایف اولیه ی زن به عنوان همسر به شمار می رود. البته شکی نیست که فرمانبرداری او از شوهر فقط در اموری است که مخالف احکام الهی نباشد و هر آنگاه که چنین فرمان و دستوری رسد، وظیفه زن تخلف از آن است زیرا در همه حال حکم خداوند متعال بر حکم بشر مقدم است. عبارات ویژه ای که در روایات از زبان پیامبر اکرم(ص) نقل شده اند مبیین اهمیت این موضوع است. ایشان می فرمایند: «اگر سجده کردن برای غیر خدا جایز بود، دستور می دادم تا زن در برابر شوهرش سجده کند» (فروع کافی: ج۵، ص۵۰۷). و نیز در جای دیگر می فرمایند: «بهترین زنان شما کسانی هستند که در مقابل شوهرشان متواضع، مطیع و شنوا هستند و نیاز جنسی شوهر خود را برآورده میسازند» (من لایحضره الفقیه: ج۳، ص۳۸۹). و همچنین در حدیث دیگری از ایشان نقل شده است که «زنی نمی تواند حق خدا را ادا کند مگر این که حق شوهرش را ادا کند» (مستدرک الوسایل: ج۲، ص۵۵۲). و در حدیثی دیگر می فرمایند: «هر زن شایسته ای که عبادت پروردگار را به جای آورد، واجبات را بگذارد و اطاعت شوهر کند، وارد بهشت گردد (مستدرک الوسایل: ج۱۴، ص۲۳۸). همچنین علاوه بر احادیث و روایات فراوان از معصومین(ع) پیرامون این موضوع (وسائل الشیعه: ج۲۰، ص۳۹ ؛ بحار الانوار: ج۷۹، ص۳۰۳ ؛ مستدرک الوسائل: ج۱۴، ص۱۶۲ ؛ الکافی: ج۵، ص۳۳۶ ؛ من لایحضره الفقیه: ج۳، ص۵۵۶ ؛ الجعفریات: ص۱۰۹ ؛ مکارم الاخلاق: ص۲۰۰ مشکاه الانوار: ص۲۶۱) رجوع به پایان نامه عملیه فقها و بزرگان دین نیز تایید کننده وجوب این وظیفه برای زنان است (برای نمونه ر.ک: توضیح المسائل حضرت امام خمینی (ره)، مستفاد از مسئله ۲۲۸۸).
۲-۲- حفاظت از نفس خود، اسرار، آبرو و مال شوهر
از دیگر وظایف زن مسلمان در قبال شوهر این است که خود را از آن شوهرش دانسته و نفس خود را صرفا محدود به وی نماید زیرا زن ناموس مرد است و می بایست در مقابل مردان نامحرم از ناموس شوهرش محافظت نموده و همچنین نسبت به حفظ مال و آبروی همسرش توجه ویژه داشته باشد. زن علاوه بر این که امین مال و دارایی شوهر است، حافظ مال و دارایی او نیز می باشد. زن نمی تواند بدون اجازه ی شوهر، در مال او تصرف کند، حتی در صدقه دادن و دستگیری از فقرا و احسان به خویشان که حرام و در حکم غصب است (قائمی،۱۶۶:۱۳۸۶). علاوه بر آیه ۳۴ سوره نساء که به صراحت به این نکته اشاره می کند، روایات بسیاری در این زمینه نقل گردیده است. در روایت آمده است که «هیچ شخصی پس از بهره‌مندی از اسلام، بهره‌ای ارزشمندتر از همسر مسلمانی که چون به وی نظر افکند، مسرورش سازد و چون از وی درخواستی کند، اجابتش کند و چون از نزد وی غائب گردد، نفس خود و مال همسرش را محافظت نماید، دریافت نکرده است» (وسایل الشیعه: ج۲۰، ص۴۰). و نیز پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرمایند: «هر زنی که جز برای شوهر، خود را خوش بو سازد و از منزل بیرون رود، پیوسته مشمول لعنت خدا خواهد بود تا وقتی به خانه باز گردد» (همان: ج۷، ص۳۱۳).
۲-۳- خوشرفتاری و احترام به شوهر
حسن معاشرت و خوشرفتاری با همسر از وظایف متقابل زن و شوهر نسبت به یکدیگر محسوب می گردد. زن مسلمان و مومن در مقابل شوهرش دارای تواضع بوده و نهایت احترام و کمال حسن خلق را با وی به جا می آورد. در این زمینه نیز احادیث و روایات متعددی به چشم می خورد. پیامبر اسلام(ص) می فرمایند: «هر زنی که شوهرش را با زبانش بیازارد، خداوند هیچ کار واجب و مستحبی را از او نمی پذیرد و هیچ کار نیکش را قبول نمی کند تا وقتی که شوهرش را راضی کند، اگر چه روزها روزه بگیرد و شب ها به عبادت مشغول شود» (بحارالانوار: ج۱۰۳، ص۲۴۴). و نیز می فرمایند: «بهترین زنان شما زنان مهربان و سازگارند و بدترین آنها زنان لجبازند و بهترین بهره برای یک مرد بعد از ایمان به خدا، همسر سازگار است (مسترک الوسایل: ج۱۴، ص۱۶۲). و همچنین امام صادق(ع) می فرمایند: «..خوشا به سعادت آن همسری باد که به شوهرش احترام گذارد و او را آزار نرساند..» (بحارالانوار: ج۱۰۳، ص۲۵۲). و علاوه بر اینها احادیث متعدد دیگری را می توان از کتب معتبر روایی شیعه سراغ گرفت (الکافی: ج۵، ص۳۲۶ ؛ من لایحضره الفقیه: ج۳، ص۳۸۹ فروع کافی: ج۵، ص۵۰۷ ؛ وسائل الشیعه: ج۱۴، ص۱۱۲ ؛ سفینه البحار: ج۱، ص۵۶۱ ؛ کشف الغمه: ج۱، ص۴۶۹).
۲- مادری
یکی دیگر از موثرترین و مهمترین نقش های اجتماعی و خانوادگی که در دیدگاه اسلامی برای زنان بسیار محترم شمرده شده و مورد تاکید وافر قرار گرفته است همانا نقش مادری زن در خانواده است. نقش اختصاصی زن در طبیعت و تاریخ، نقش مادری است که در تمام فرهنگها اعم از متمدن و غیر متمدن از احترام و تقدس خاصی برخوردار است و در ادیان الهی نیز به جایگاه رفیع مادر و احترام به او سفارش و تاکید شده است.
جامعه انسانی، نیازمند علل و عواملی است تا گرایش و صفای باطن افراد آن تأمین شود و صرف قوانین و مقررات سیاسی، نظامی، اقتصادی و… برای این کار، کافی نیست و از طرف دیگر، جوامع کوچک خانوادگی، جامعه بزرگ بشری را می‏سازند، یعنی اعضای خانواده‏های متعدد، عامل تحقق مجتمع رسمی خواهند بود و مادامی که سبب رأفت و گرایش، در بین اعضای خانواده پدید نیاید، به هنگام تشکیل یک مجتمع رسمی، هرگز بین آحاد آن، صفای ضمیر، روح تعاون و پیوند دوستی برقرار نخواهد شد. مهمترین عاملی که بین افراد خانواده، رأفت، گذشت و ایثار را زنده می‏کند، تجلی روح مادر، در کانون خانواده است، زیرا اساس خانواده که بر مهر، وفا و پیوند، پی‏ریزی شده است، به عهده مادر است.
«مادر از زیباترین کلمه ها در همه فرهنگ هاست. مفهوم مادری مجموعه ای از مهمترین مفاهیم همچون محبت، ایثار، شکیبایی، عفاف، تربیت، پایداری، آرامش، قدردانی و احترام را تداعی می کند. هیچ کار دیگر را نمی توان با این نقش مقدس برابر دانست دلیل آن هم این است که رشد و بالندگی فرزند از ابتدای انعقاد نطفه در رحم تا مدتها پس از تولد بر عهده مادر است» (اعتصامی،۲۳۵:۱۳۸۶).
غرب به دنبال آن است که نقش مادری را یک نقش عام و اجتماعی معرفی کند که اختصاص به زن ندارد و خانواده، والدین و حتی جامعه می توانند در آن سهیم و شریک باشند این در حالی است که از نظر علمی در سه سال اول زندگی، مادر پایهگذار امنیت روانی کودک است و این نقش را شخص دیگری جز مادر نمی تواند ایفا کند در فرایند رشد و تکامل یک کودک حداقل سه سال اول زندگی او سالهای خیلی حساس و مهمی است که حتی حضور فیزیکی مادر برای کودک حائز اهمیت است (نوابی نژاد،۱۶۸:۱۳۸۴).
زنان به عنوان مادر در آیات قرآن و روایات اسلامی بسیار مورد تقدیس و ارزشمند شمرده شده اند. در آیات بسیاری به اهمیت و جایگاه مادری و تاکید بر احترام به مادر در کنار تاکید بر پرستش خداوند پرداخته شده است (قرآن کریم، لقمان:۱۴ ؛ احقاف:۱۵ ؛ مریم:۳۲). و این موارد علاوه بر آیات متعدد و بی شماری است که در ارتباط با احسان و نیکی به والدین نازل شده اند (قرآن کریم، اسراء:۲۳ ؛ بقره:۸۳ نساء:۳۶ ؛ انعام:۱۵۱؛ عنکبوت:۸ ؛ احقاف:۱۷ و…). همچنین در روایات بسیاری از سوی پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) به تبیین جایگاه و اهمیت نقش مادری برای زنان پرداخته شده است که نشان از توجه ویژه دین مبین اسلام به مقوله نقش مادری در جامعه است.
قال رسول الله(ص) : «الجنه تحت اقدام الأمّهات»
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «بهشت زیر پای مادران است» (مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص۱۸۰).
این حدیث بر این نکته تاکید می کند که بهشت زیر پای مادران است و نمی گوید که بهشت زیر پای زنان است و این یعنی مادر بودن برای زنان دارای اصالت است.
قال الصادق(ع): «جاءَ رجُلٌ إلَى النَّبیِّ(ص) فقالَ: یا رسولَ اللَّهِ، مَن أبَرُّ؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمّ مَن؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمَّ مَن؟ قالَ: اُمَّکَ، قالَ: ثُمّ مَن؟ قالَ: أباکَ»