واقع گرایانه، مستند

رنگ

گرم
سرد
سیاه و سفید

خوش‌بینی، شور، انگیزه، عشق
بدبینی، آرامش، صلح، خرد
واقع گرایی، خبر،گذشته

حرکت دوربین

زوم به جلو
زوم به عقب
چرخش

توجه، بررسی، اهمیت،کنش
دوری، وداع، سفر
مرور، پی گیر

برگرفته از سلبی و کاودری، ۱۳۸۰ : ۸۱

۳-۹- نشانه های تصویری یا رمزگان فرم

این نشانه ها عبارت اند از:
صحنه پردازی: محل فیلمبرداری، پس زمینه و نظایر آن
صحنه آرایی: وسایل و آرایش صحنه، رنگ و تاثیر عاطفی آن
ارتباطات غیر کلامی: حالات چهره بازیگران، نوع حرکات آنان
لباس: رنگ لباس، روستایی و شهری بودن آن، رابطه با جایگاه اجتماعی فرد
در ادامه با به کارگیری تحلیل نشانه شناختی مبتنی بر رمزهای سینمایی و نشانه های تصویری یا رمزگان فرم، به درک معانی درونی متون، در اینجا فیلم های حاتمی کیا، پرداخته و پس از آن در مرحله تبیین و تشریح، رابطه این معانی را با گروه یا قشری اجتماعی که حاتمی کیا نماینده آن است توضیح می­دهیم. لازم به توضیح است که در نظریه گلدمن فقط آثار بزرگ هنری و هنرمندان بزرگ شایستگی مطالعه جامعه شناختی را دارند. از آنجا که حاتمی کیا فیلمسازی برجسته که در موضوع جنگ و دفاع مقدس فیلم می سازد و آثارش دارای نوعی پیوستگی منطقی بوده و به او نقش هنرمند مولف داده است( ک: روحانی ، ۱۳۷۷) در این پژوهش به آثار این فیلمساز پرداخته ایم .

۳-۱۰- تحلیل نشانه­شناختی

جان فیسک (۱۹۸۷) در کتاب «فرهنگ تلویزیون»، به معرفی تحلیل نشانه شناختی انتقادی می پردازد. با این رویکرد، وی بر این باور است که “معنا فقط زمانی ایجاد می‏شود که «واقعیت» و انواع بازنمایی و ایدئولوژی در یکدیگر ادغام شوند و به نحوی منسجم و ظاهراً طبیعی به وحدت برسند"(ص ۶). بنابراین، وی معتقد است که تنها نقد نشانه‏شناختی یا فرهنگی است که این وحدت را واسازی می‏کند و نشان می‏دهد که «طبیعی» به نظر آمدن این وحدت ناشی از تأثیر بسزای [رمزهای] ایدئولوژیک بر آن است.

بنابراین فیسک هدف از تحلیل نشانه‏شناختی را معلوم کردن آن لایه‏های معانی رمزگذاری‏شده‏ای می داند که در ساختار فیلم ها، برنامه‏های تلویزیون و به طور کلی تولیدات صوتی- تصویری، حتی در قسمتهای کوچک این برنامه‏ها، قرار می‏گیرند. برای این کار، فیسک مهمترین بخش تحلیل نشانه شناختی را تشخیص رمزگان موجود در فیلم قلمداد کرده و به معرفی نحوه شناسایی و تحلیل آنها می پردازد.
در این راستا هَنسن و همکاران­اش (۱۹۹۸) نیز در کتاب “روش­های تحقیق در رسانه­های جمعی” با تأکید اظهار می کنند که “برای بررسی هرگونه متن تصویری، از حیث تحلیل محتوا، تحلیل روایت و مهمتر ازهمه تحلیل بازنمایی ضروری­ترین کار این است که محقق قبل از هر چیز سعی کند تا به شناخت جامع و کاملی نسبت به رمزگان و قراردادهایی که به شکل­ گیری زبان آن متن کمک کرده اند، دست پیدا کند” (ص ۱۳۲). ما نیز، با الهام و پیروی از فیسک (۱۹۸۷) و هنسن و همکاران (۱۹۹۸)، در ابتدا به تحلیل رمزگان موجود در فیلم­ها می پردازیم.
در تلاش برای معلوم­کردن لایه‏های مختلف معانی رمزگذاری‏شده‏ای که در ساختار فیلم ها کارگذاشته می شوند و همچنین تلاش برای جامع بودن هرچه بیشتر بخش تحلیل این کار پژوهشی، در بخش دوم روش کار پژوهشی خود از «تحلیل روایت» که بر طبق نظر هَنسن و همکاران (۱۹۹۸) جزء روش نشانه­شناختی به حساب آمده و علاوه بر کمک به محقق در آشکار کردن ساختار متون همچنین به تشخیص جایگاه ایدئولوژی­ها و پیام­های ایدئولوژیک درون متون نیز کمک می­ کند (ص ۱۳۱) نیز استفاده می کنیم. معرفی بیشتر این روش تحلیلی که خود از دو سطح تحلیل شامل تحلیل ساختار روایت و تحلیل تقابل­های دوگانه روایت تشکیل یافته است در ادامه این فصل خواهد آمد.

۳-۱۱- تحلیل رمزگان

بر طبق نظر جان فیسک (۱۹۸۷) فرهنگ فیلم و تلویزیون از ساختاری سلسله مراتبی از رمزها در سه سطح «واقعیت»، «بازنمایی»، و «ایدئولوژی» تشکیل یافته است (ص ۴)؛ به این معنا که واقعه‏ای که قرار است به صورت [فیلم سینمایی یا] برنامه­ای تلویزیونی درآید، برای اینکه رنگ واقعیت به خود بگیرد پیشاپیش با رمزهای اجتماعی رمزگذاری می شود، یعنی سطح «واقعیت»، و برای اینکه قابل پخش گردد از فیلتر «بازنمایی» یا رمز های فنی می گذرد، و سپس به وسیله رمزهای «ایدئولوژیک» در مقوله­ های “انسجام” و “مقبولیت” اجتماعی قرار می گیرد (همان، ص ۵):
جدول(۳-۱)- رمزگان سینمایی

سطح نخست: واقعیت
یا رمزگان اجتماعی

واقعه‏ای که قرار است از تلویزیون پخش شود، برای اینکه رنگ واقعیت به خود بگیرد پیشاپیش با رمزهای اجتماعی نظیر وضع ظاهر، لباس، چهره‏پردازی (گریم)، محیط، رفتار، گفتار، ایما و اشارات، صدا و غیرهرمزگذاری می شود.

سطح دوم:بازنمایی
یا رمزگان فنی

رمزهای اجتماعی به کمک دستگاه­های الکترونیکی رمزگذاری می شوند و برای این کار از رمزهای فنی کمک می گیرند. برخی از رمزهای فنی عبارت‏اند از:دوربین، نورپردازی، تدوین، موسیقی و صدابرداری و غیره. این رمزها نیز به نوبه خود بازنمایی عناصری دیگر یا رمزهای متعارف بازنمایی را شکل می‏دهند، از قبیل: روایت، کشمکش، شخصیت، گفتگو، زمان و مکان، انتخاب بازیگران و غیره.