جدول(۳-۴): مقادیر ترجیحات برای مقایسات زوجی ۴۲

جدول(۳-۵): شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی ۴۴
جدول شماره ۴-۱ معیارها و زیر معیارهای موردبررسی در پژوهش ۴۷
جدول شماره ۴-۲ ویژگی معیارهای مؤثر در مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی ۴۷
جدول۴-۳ وزن دهی به معیارها با بهره گرفتن از روش مقایسه دوتایی ۴۹
جدول۴-۴ معیار و زیر معیارهای موردبررسی به همراه وزن‌ نهایی آن‌ها ۵۰
جدول ‏۴-۵ نوع تابع فازی جهت استانداردسازی نقشه‌های معیار در منطق فازی ۶۰
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل(۳-۱) تصویر نقشه موقعیت محدوده منطقه یک شهری بندرعباس ۲۵
شکل (۳-۲) نقشه کاربری اراضی منطقه یک شهری بندرعباس ۲۷
شکل ۴-۱- نمودار محاسبه وزن‌ها در نرم‌افزار Expert Choice 42
شکل۴-۲- نقشه نزدیکی به مراکز صنعتی ۴۵
شکل ۴-۳- نقشه تراکم جمعیتی منطقه یک ۴۶
شکل ۴-۴- نقشه نزدیکی به مراکز اداری ۴۷
شکل ۴-۵- نقشه نزدیکی به مراکز آموزشی ۴۸
شکل ۴-۶- نقشه نزدیکی به مراکز درمانی ۴۹
شکل۴-۷- نقشه نزدیکی به مراکز تجاری ۵۰
شکل ۴-۸- نقشه نزدیکی به شبکه ارتباطی اصلی ۵۱
شکل ۴-۹- نقشه شعاع عملکرد ایستگاه‌های آتش‌نشانی ۵۲
شکل ۴-۱۰- نقشه محدودیت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۳
شکل ۴-۱۱- نقشه فازی نزدیکی به مراکز آموزشی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۵
شکل۴-۱۲- نقشه فازی نزدیکی به مراکز اداری جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۵
شکل ۴-۱۳- نقشه فازی نزدیکی به مراکز صنعتی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۶
شکل ۴-۱۴- نقشه فازی نزدیکی به مراکز درمانی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۶
شکل ۴-۱۶- نقشه فازی نزدیکی به مراکز تجاری جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۷
شکل ۴-۱۷- نقشه فازی نزدیکی به معابر اصلی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۸
شکل ۴-۱۸- نقشه فازی شعاع عملکرد ایستگاه آتش‌نشانی ۵۸
شکل ۴-۱۹- نقشه عملگر ضرب فازی ۵۹
شکل ۴-۲۰- نقشه عملگر گامای فازی ۶۰
شکل ۴-۲۱- نقشه تلفیق لایه‌های فازی با مدل AHP 61
شکل ۴-۲۲- نقشه مکان‌های پیشنهادی جهت احداث ایستگاه آتش‌نشانی جدید ۶۲
شکل ۴-۲۳- نقشه مکانمندی مناطق پیشنهادی جهت احداث ایستگاه آتش‌نشانی جدید ۶۳
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
فرایند برنامه‌ریزی، تلاشی است برای ایجاد چارچوبی مناسب که طی آن برنامه‌ریز بتواند برای رسیدن به راه‌حل بهینه اقدام کند (لی^[۱]، ۱۹۷۳). استقرار هر عنصر شهری در موقعیت فضایی-کالبدی خاصی از سطح شهر، تابع اصول، قواعد و سازوکارهای خاصی است که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص، خواهد انجامید و در غیر این صورت چه‌بسا مشکلاتی بروز کند (شهابیان، ۱۳۷۶). توزیع بهینه‌ کاربری‌ها و مراکز خدماتی مسئله‌ای است که اغلب اوقات برنامه‌ریزان با آن سروکار دارند. چراکه به دلیل رشد پرشتاب جمعیت و کالبد شهرها، مشکلاتی مانند کمبود و عدم توزیع فضایی مناسب کاربری‌ها به وجود آمده است (احدنژاد^[۲]، ۱۳۸۶). از میان کاربری‌ها و خدمات موجود در شهر، توزیع و مکان‌یابی بهینه‌ی ایستگاه‌های آتش‌نشانی به دلیل اهمیت و توجه روزافزون به امر ایمنی در شهرها و ارائه تمهیداتی درزمینهٔ پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی و حادثه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. بدون تردید در میان کلیه روش‌های موجود برای پیشگیری و کاهش تلفات و خسارات ناشی از آتش‌سوزی‌ها در مناطق شهری، برنامه‌ریزی شهری از طریق وضع استانداردها و ضوابط و مقررات مربوطه می‌تواند سهم قابل‌توجهی در کاهش خسارات جانی، مالی و تأمین ایمنی برای شهروندان در بلند‌مدت داشته باشد، این امر در شهرهای ایران‌که اکثراً دارای بافتی فشرده و متراکم با شبکه‌های دسترسی نامناسب هستند حساسیت بیشتری را در استانداردها و ضوابط می‌طلبد تا در مواقع اضطراری و وقوع حوادث در این بافت‌ها، عملیات امدادرسانی به‌موقع انجام گیرد (پور اسکندری، ۱۳۸۰). سیاست کلی ایجاد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در ایران سیاستی بدون برنامه‌ خاص و مدون بوده است. به‌گونه‌ای که برای ایجاد هر ایستگاه در محدوده‌های شهری مهم‌ترین اصل، خالی بودن زمین، بدون مالک بودن آن و یا عوامل دیگری است که به‌موجب آن‌ها بایستی زمین ارزشی نداشته باشد که این امر بر مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در سطح شهرها تأثیرگذار بوده است (ایمانی جاجرمی، ۱۳۷۵).
بیان مسئله
امروزه تراکم بیش از حد جمعیت در شهر و روند رو به رشد آن‌ها ازلحاظ کالبدی موجب تقاضا و توجه روزافزون به مسئله توسعه شهری گردیده است. تقاضا برای توسعه شهری از مهم‌ترین مشکلات و موانع فراروی بشر در آینده است؛ بنابراین برای حل این مشکلات و موانع، سیستم ایمنی شهر نیز در همین جهت باید توسعه یابد تا بتواند پوشش کافی را بر کل سطح شهر داشته باشند. درواقع ایمنی شهر، مجموعه تمهیداتی است که جهت جلوگیری از بروز یا کاهش خسارات ناشی از عوارض نامساعد جانی و مالی، حوادث طبیعی و غیرطبیعی نظیر سیل، آتش‌سوزی، زلزله، تصادفات رانندگی و … صورت می‌گیرد (ایزری^[۳]، ۲۰۰۷).
کاربری ایستگاه‌های آتش‌نشانی یکی از انواع کاربری‌های اساسی در شهرهاست که مکان‌یابی بهینه‌ی آن، ایمنی و رفاه شهروندان را به دنبال خواهد داشت. توجه صرف به ساخت و استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی ازنظر کمّی و عدم توجه به کاربری‌های مجاور و سایر عوامل مهم در مکان‌یابی آن‌ها موجب کاهش کارایی ایستگاه ازنظر امدادرسانی به‌موقع می‌گردد. علاوه بر موضوعات ذکرشده در رابطه با کمبود ایستگاه‌های آتش‌نشانی، مکان‌یابی نادرست و عدم ‌هماهنگی با بافت و سیمای شهری از مسائل و موضوعات مشترک بسیاری از شهرهای ایران محسوب می‌گردد. ازاین‌رو مهم‌ترین مشکل در جهت خدمات‌رسانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی منطقه یک شهر بندرعباس، عدم توزیع نامناسب ایستگاه‌ها و محدود بودن شعاع عملکردی ایستگاه‌های موجود می‌باشد؛ بنابراین توزیع کمّی و کیفی ایستگاه‌ها به‌طور علمی و تخصصی، موردبررسی قرار می‌گیرد. استفاده از روش‌های سنتی برنامه‌ریزی ایستگاه‌های آتش‌نشانی برای خدمات‌رسانی، به معنای هدر رفتن کاغذ و زمان می‌باشد؛ اما امروزه، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به‌عنوان ابزاری در جهت ایجاد بانک اطلاعاتی مناسب و کارآمد عمل می‌کند (هاورتون^[۴]، ۲۰۰۶).
انتخاب محل ایستگاه‌های آتش‌نشانی به معیارهای متعددی از قبیل شبکه ترافیک، نزدیکی به تراکم‌های جمعیتی، نزدیکی به معابر اصلی، نزدیکی به مراکز تجاری، آموزشی، اداری، درمانی و غیره نیاز دارد. در مدل فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی جهت وزن‌دهی به معیارها از روش مقایسه زوجی استفاده میشود. بدینصورت که تصمیمگیرندگان معیارها و زیرمعیارهای هر پارامتر را فقط به‌صورت دوبه‌دو مقایسه میکنند و نیازی به وزن‌دهی همزمان تمامی معیارها وجود ندارد. در این روش همه پارامترها به‌صورت یکجا باهم مقایسه نشده و معیارها دوبه‌دو باهم مقایسه میشوند درنتیجه وزن دهی با دقت بیشتری انجام میگیرد. بعلاوه این معیارها می‌بایست به‌صورت مکانیزه و در قالب نقشه‌های یکپارچه و بانک اطلاعاتی متصل به نقشه انجام پذیرد. لذا به یک ابزار قدرتمند برای آماده‌سازی و آنالیز داده‌ها نیاز است که مهمترین و مناسب‌ترین آن‌ها سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) می‌باشد. تاکنون اولویت‌های مکانی بر مبنای مدل برای استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی در منطقه یک شهری بندرعباس مشخص نشده است؛ بنابراین قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در مدیریت اطلاعات مکانی و ایجاد بستر مناسب برای تصمیم‌گیری، باعث گشته که در عملیاتی نظیر اولویت مکانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی توجه بسیاری را به خود جلب کند. این مطالعه در نظر دارد نمونه عملی کاربرد این ابزار را برای تعیین مکان‌های مناسب ایستگاه‌های آتش‌نشانی با توجه به نیاز مردم منطقه یک شهری بندرعباس ارائه نماید؛ بنابراین سؤال‌های اصلی تحقیق حاضر به‌صورت ذیل است:
سؤال‌های تحقیق:
آیا تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در منطقه یک شهری بندرعباس کافی است؟
آیا ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود در منطقه یک شهری بندرعباس، طبق استانداردهای شهری صورت گرفته است؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
از میان کاربری‌ها و خدمات موجود در شهر، توزیع و مکان‌یابی بهینه‌ی ایستگاه‌های آتش‌نشانی به دلیل اهمیت و توجه روزافزون به امر ایمنی در شهرها و ارائه تمهیداتی درزمینه پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی و حادثه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. بدون تردید در میان کلیه روش‌های موجود برای پیشگیری و کاهش تلفات و خسارات ناشی از آتش‌سوزی‌ها در مناطق شهری، برنامه‌ریزی شهری از طریق وضع استانداردها و ضوابط و مقررات مربوطه می‌تواند سهم قابل‌توجهی در کاهش خسارات جانی و مالی و تأمین ایمنی برای شهروندان در بلندمدت داشته باشد. این امر در شهرهای ایرآن‌که اکثراً دارای بافتی فشرده و متراکم با شبکه‌های دسترسی نامناسب هستند حساسیت بیشتری را در استانداردها و ضوابط می‌طلبد تا در مواقع اضطراری و وقوع حوادث در این بافت‌ها، عملیات امدادرسانی به‌موقع انجام گیرد (پور اسکندری، ۱۳۸۰). ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌عنوان مکانی جهت استقرار و انتظار خودروهای آتش‌نشانی و امداد، ازجمله مراکز مهم و حیاتی خدمات‌رسانی در شهرها هستند که نقش مهمی در تأمین ایمنی و آسایش شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها ایفا می‌نمایند. بدیهی است خدمات‌رسانی به‌موقع و مطمئن توسط ایستگاه‌های آتش‌نشانی بیش از هر چیز مستلزم استقرار آن‌ها در مکان‌های مناسب است که بتوانند در اسرع وقت و بدون مواجه‌شدن با موانع و محدودیت‌های محیط شهری از یک ‌طرف و با ایجاد حداقل آثار منفی بر روی زندگی ساکنان شهر از طرف دیگر به محل حادثه رسیده و اقدامات اطفاء و یا امداد را به انجام برسانند (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ۱۳۸۳). بدین ترتیب در این تحقیق به‌منظور حل مسئله‌ی کمبود ایستگاه‌های آتش‌نشانی و تعیین بهترین مکان برای احداث ایستگاه‌های جدید از ابزار GIS استفاده می‌گردد، چراکه امروزه مسائل شهری باعث شده است متغیرهای متعددی در مکان‌گزینی‌ کاربری‌ها تأثیرگذار باشد که امکان تحلیل آن‌ها به روش‌های سنتی نظیر روی هم‌گذاری دستی نقشه‌ها به دلیل حجم زیاد داده‌ها امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین استفاده از ابزار توانمندی چون سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکان‌یابی کاربری‌ها در شهر ضروری می‌باشد (نظری عدلی و کوهساری، ۱۳۸۶). ازاین‌رو تحلیل مکان مناسب و شناسایی تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی موردنیاز در شهر بسیار مهم است؛ بنابراین سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی توانایی جمع‌ آوری، ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌های مکانی رادارند و می‌توانند در مرحله آگاهی به تصمیم‌گیرنده کمک فراوانی کنند. نتایج حاصل از تصمیم‌‌گیری‌های مکانی را می‌توان از طریق پردازش و تحلیل داده‌ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی به دست آورده و اولویت‌های تصمیم‌گیری را مشخص نمود.
فرضیه‌های تحقیق
تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در سطح منطقه یک شهری بندرعباس کافی نیست.
مکان یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود در منطقه یک شهری بندرعباس، طبق استانداردهای شهری انجام نگرفته است.
اهداف اساسی تحقیق
مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با بهره گرفتن از الگوریتم فازی و روش AHP، تلفیق الگوریتم‌های فازی و AHP
شناسایی اولویت‌های مکانی برای استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
پیشینه تحقیق
پرهیزگار (۱۳۷۶) به بررسی و مکان‌یابی مراکز آتش‌نشانی شهر تبریز پرداخته است. در این تحقیق در تعیین میزان و مکان خدمات علاوه بر شاخص‌های کیفی، از روش‌های ریاضی نیز استفاده‌شده است.
پرهیزگار (۱۳۷۶) ضمن مطالعه روش‌ها و الگوهای مکان گزینی مانند مکان مرکزی، مدل تاکسونومی عددی، مدل لاری و مدل‌های تصادفی، بامطالعه موردی در مکان‌یابی مراکز آتش‌نشانی شهر تبریز، توانایی GIS را نسبت به سایر مد‌ل‌ها اثبات کرد.

= + ) (۲ -۲
در این روابط نشانگر نرخ ارز، نشانگر تراز تجاری، و به ترتیب معرف کشش عرضه‌ی صادرات و واردات کشور خودی و و کشش تقاضای صادرات کشور خودی و کشش واردات کشور خودی می‌باشند(پیلبم^[۹]، ۲۰۰۹ ).
بهمنی اسکویی در سال ۱۹۸۵ استدلال کرد که کشورهایی وجود دارد که با وجود صدق شرایط مارشال- لرنردر مورد آنها ، تراز تجاریشان در جهت بدتر شدن پیش می‌رفته است. بنابراین، ایشان توصیه کردند که یک سیاست تجاری باید بر پویایی‌های کوتاه‌مدت که بر مسیر زمانی تراز تجاری اثرگذار است، متمرکز گردد.

۲-۳- تاثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات و واردات(ارکان تراز تجاری)
همان‌طور که قبلا اشاره شد، نرخ ارز متغیری است که بیش از سایر متغیرها با بخش خارجی اقتصاد ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد و یکی از متغیرهای تاثیرگذار در تعیین قیمت واردات و صادرات می‌باشد. امروزه ارزش پول کشورها نه تنها تحت تاثیر سیاست‌های اقتصادی داخل هرکشور قرار دارد، بلکه نوسانات ارزی در بازارهای جهانی نیز بر ارزش پول و به تبع آن بر تجارت خارجی آنها مؤثر می‌باشد. اصولا با به هم خوردن ثبات نرخ واقعی ارز و نوسانات مکرر و نااطمینانی مستمر در مقدار واقعی نرخ ارز، روند سرمایه‌گذاری غیرمنطقی شده و تخصیص بهینه‌ی منابع امکان‌پذیر نخواهد بود. اضافه بر این، افزایش و تعدد نوسانات نرخ واقعی ارز سبب بالا رفتن قیمت کالاهای قابل مبادله و افزایش خطر پوشش تغییرات پیش‌بینی نشده‌ی نرخ واقعی ارز می‌شود(گیورین-رویل،۲۰۰۹).
پس از فروپاشی سیستم نرخ ارز ثابت(نظام برتن وودز)، نرخ ارز نوسانات بیشتری داشته است. از همان زمان، اثر بی‌ثباتی‌های نرخ ارز بر تجارت بین‌الملل، کانون توجه طرفداران دو سیستم نرخ ارز ثابت و شناور بوده است. یکی از دلایل اصلی طرفداران نرخ ارز ثابت در مقابل سیستم نرخ ارز شناور آن است که این سیستم با کاهش دامنه نوسانات نرخ ارز محیط مساعدتری را جهت تولید، تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی فراهم می‌سازد. در حقیقت، بی ثباتی در نرخ ارز موجب بی‌ثباتی در تولید و تجارت خواهد شد. ایشان معتقدند که از زمان ظهور سیستم نرخ ارز شناور، نرخ ارز بی ثباتی‌های زیادی داشته و در طول زمان از میزان تعادلی بلندمدت خود انحرافات زیادی را شاهد بوده است.
طرفداران نرخ ارز ثابت، اظهار نمودند که این نظام از تخصیص نامناسب منابع جلوگیری می‌کند. در نظامی که نرخ‌های ارز می‌تواند تغییرات قابل توجهی داشته باشد، انگیزه‌های تولید در بخش کالاهای قابل تجارت به طور مداوم تغییر می‌کند. اگر ارزش پول کشور در بازارهای ارز کاهش یابد، ممکن است عوامل تولید از بخش کالاهای غیرقابل تجارت خارج شوند و به بخش کالاهای قابل تجارت روی آورند زیرا تولید کالاهای صادراتی و جانشین واردات اکنون سودآورتراست. عکس حالت بالا نیز قابل تصور است. بنابراین، در صورت بروز نوسانات در نرخ ارز نوعی انتقال دائمی عوامل بین بخش‌ها و عدم استقرار عوامل تولید در بخش پدید می‌آید که در نهایت به زیان اقتصادی منجر می‌شود.
همچنین مخالفین نرخ‌های ارز انعطاف‌پذیر اظهار می‌دارند که تغییرات شدید نرخ ارز به دلیل نیروهای بازار موجب افزایش نااطمینانی در تجارت خارجی بین کشورها می‌شود و حجم تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را کاهش می‌دهد. در حالت کلی، ریسک‌های متعددی درباره‌ی
نوع تولید و توزیع کالاها و نیز انتخاب محل تولید وجود دارد، اما نرخ ارز انعطاف‌پذیر ریسک دیگری را به موارد فوق می‌افزاید. این ریسک اضافی، آن است که نوسانات ارزش پول داخلی نسبت به پولهای خارجی می‌تواند سود را کاهش دهد و یا تمام آن را از بین ببرد. بی ثباتی نرخ ارز به افزایش نااطمینانی منجر می‌شود و از آن طریق به افزایش ریسک فعالیت‌های تجاری و نهایتا به کاهش حجم تجارت می انجامد. در مقابل، طرفداران سیستم نرخ ارز شناور معتقدند که سیستم نرخ ارز ثابت نمی‌تواند بی‌ثباتی‌های پیش‌بینی نشده را کاهش دهند. به علاوه، شناور بودن نرخ ارز
موجب تسهیل در تعدیل نظام پرداخت‌ها در مقابل شوکهای خارجی می‌شود(کوته^[۱۰]،۱۹۹۴).
می توان انتظار داشت که به یکی از دلایل زیر، نوسان پذیری نرخ ارز بر روی تجارت خارجی تاثیر داشته باشد(صمدی،۱۳۸۲).
اگر تاجران ریسک گریز باشند، برای کاهش زیان و یا پرهیز از آن، فعالیتهای تجاری خود را در صورت نوسان پذیری نرخ ارز کاهش می‌دهند.
نااطمینانی نرخ ارز می‌تواند از راه بی ثباتی نرخ سود و قیمتها، به طور مستقیم بر حجم تجارت اثر بگذارد.
در صورت تداوم نوسان پذیری نرخ ارز طی دوره زمانی بیشتر، تولیدکنندگان داخلی به جای خرید از منابع داخلی به منابع خارجی روی می‌آورند و بنابراین حجم تجارت کاهش خواهد یافت، یا به عبارت دیگر بر اساس مطالعه صندوق بین المللی پول، کاهش ارزش ریال در بلندمدت آثار انقباضی و در کوتاه‌مدت آثار انبساطی داشته است.
اگر نرخ ارز نوسانات شدیدی داشته باشد، با توجه به اینکه صادرکنندگان و واردکنندگان به هنگام عقد قرارداد، چشم انداز مشخصی از درآمدها و هزینه‌های خود برحسب پول ملی ندارند، علیرغم مشخص بودن ارزش ارزی کالاهای مزبور در زمان انعقاد قرارداد، به دلیل وجود فاصله‌ی زمانی تا هنگام دریافت درآمد صادراتی و یا فروش کالاهای صادراتی، این نوسانات می‌تواند ارزش کالاهای مزبور را(بر حسب پول ملی) به شدت متاثر کرده؛ موجب ضرر و یا سودهای کلان شود. البته این وضعیت بر اساس میزان ریسک‌پذیری فعالان عرصه‌ی تجارت کشور و نیز وضعیت بازار داخلی، قابل تغییر است.
حالت اول که با افزایش نوسانات ارز ممکن است رخ دهد این است که برخی از افراد از چرخه تجارت خارج می‌شوند و رفتن به سمت معاملات کم خطرتر و احیانا سودآورتر را ترجیح می‌دهند زیرا این افراد ریسک گریز بوده و تحمل تغییرات آنی در میزان درآمدها یا قیمت‌های ریالی را ندارند. در این صورت حجم مبادلات خارجی کشور کاهش خواهد یافت و موجب تخصیص غیر بهینه‌ی منابع می‌شود. از طرفی سرمایه‌گذاران نیز سرمایه‌های خود را در اموری با ریسک کم‌تر به کار می‌گیرند. به طور خلاصه، هرچه دست اندرکاران تجارت خارجی کشور ریسک گریزتر باشند و سهم تجارت خارجی در تولید ناخالص ملی بیشتر باشد، این نوسانات تاثیر بیشتری در جهت کاهش تولید داخلی، افزایش قیمتها و تهدید تجارت خارجی خواهد داشت و احساس ثبات و ایمنی که لازمه‌ی برنامه‌ریزی و فعالیت اقتصادی است، تا حدود زیادی تضعیف خواهد شد.
اما این اتفاق نیز ممکن است رخ دهد که فعالان در زمینه‌ی تجارت خارجی به فعالیت خود ادامه می دهند اما در ازای ریسکی که با آن مواجهند، درخواست سود بیشتری می‌نمایند. بدین صورت که سرمایه‌ها و منابع خود را متوجه فعالیتی خواهند کرد که با اعطای سود قبلی، ریسک کمتری را متوجه آنان می‌سازد. با توجه به این‌که کشورهای کوچک قدرت تعیین قیمتهای جهانی را ندارند و عرضه و تقاضای آنها تنها بخشی از عرضه و تقاضای جهانی را تشکیل می‌دهد، از اینرو فعالان در بخش تجارت خارجی، سود اضافی را با خرید ارزان از تولیدکننده و فروش گران‌تر به خریداران داخلی تامین می کند(رفعتی و همکاران،۱۳۷۲). این رفتار، اثراتی همچون کاهش انگیزه تولیدکننده و کاهش تولید کالاهای صادراتی، فروش به قیمت بالاتر به مصرف‌کننده داخلی و افزایش قیمت‌ها را در پی خواهد داشت.
اشاره به این نکته حائز اهمیت است که مباحث فوق، نحوه‌ی اثرگذاری تغییرات نرخ ارز بر تراز تجاری را در دوره‌ی کوتاه‌مدت مطرح ‌می‌کند. حال آن‌که فعالان بخش تجارت خارجی در بلندمدت با بهره گرفتن از روش‌هایی به از بین بردن (یا پوشش) ریسک نرخ ارز می‌پردازند و میزان ریسک حاصل از نوسانات نرخ ارز را تا حدی کاهش می‌دهند که یکی از رایج‌ترین روش‌ها، استفاده از بازار سلف می‌باشد. پوشش ریسک به حالتی گفته می‌شود که در آن قرارداد سلف و نگهداری دارایی نقدی به طور همزمان انجام می‌گیرد. پوشش ریسک ارز در آینده به معنای خرید(یا فروش) قراردادهای وعده‌دار(سلف) ارز برای متوازن کردن ریسک ناشی از بدهی(یا دارایی) ارزی نقدی در حال حاضر می‌باشد. این ریسک ناشی از نوسانات و نا اطمینانی نرخ ارز است. پوشش سلف ریسک بدین منظور است که به طور متوسط ارزش تعهدات آتی ارزی مانند قراردادهای وعده‌دار، زمانی که ارزش دارایی‌های نقدی ارزی کاهش می‌یابد، افزایش خواهد یافت و بالعکس. بدین ترتیب می‌توان انتظار داشت که واردکنندگان(صادرکنندگان)، ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را با بهره گرفتن از بازار سلف ارز و پیش خرید یا پیش فروش ارز مورد نیاز، کاهش دهند.
۲-۴- مطالعات خارجی
سامانتا^[۱۱](۱۹۹۸) با بهره گرفتن از داده‌های سری زمانی سالهای ۱۹۵۳ تا ۱۹۸۹ کشور هند به مطالعه شدت و نحوه ی اثرگذاری عدم اطمینان حاصل از نوسانات نرخ ارز بر صادرات و واردات این کشور در کوتاه مدت و بلندمدت پرداخت. نتایج نشان داد که نوسانات نرخ ارز تنها واردات کوتاه مدت را متاثر کرده است.
هالیکیوگلو^[۱۲](۲۰۰۸) به تحلیل پویایی‌های منحنی جی دوجانبه ترکیه با ۱۳ تا از شرکای تجاری خود با بهره گرفتن از داده‌های سری زمانی فصلی در طول دوره ۱۹۸۵-۲۰۰۵ پرداخت. اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت از کاهش ارزش لیره ترکیه بر تراز تجاری بین ترکیه و شرکای تجاری‌اش با بهره گرفتن از روش‌ آزمون کرانه‌ها در هم‌جمعی و مدل تصحیح خطا برآورد ‌شد. نتایج تجربی نشان داد که منحنی J در کوتاه‌مدت هیچ اثری ندارد، اما در بلندمدت، کاهش ارزش واقعی لیره ترکیه تاثیر مثبت بر تراز تجاری ترکیه با شرکای تجاری‌اش دارد.
رحمان و سرلتیز^[۱۳](۲۰۰۹) اثر نااطمینانی نرخ ارز را روی صادرات و واکنش صادرات نسبت به شوک‌های نرخ ارز را بررسی کردند. به این منظور از داده‌های ماهانه نرخ ارز ایالات متحده امریکا در کل دوره نرخ ارز انعطاف‌پذیر(از۱۹۷۳) استفاده کردند. آنها با بهره گرفتن از روش تخمین حداکثر راستنمایی پی بردند که نااطمینانی نرخ ارز اثر منفی و معنی‌داری روی صادرات آمریکا دارد، همچنین صادرات به صورت نامتقارن نسبت به شوکهای منفی و مثبت نرخ ارز واکنش نشان می‌دهد.
وانگ^[۱۴](۲۰۱۲) به تست فرضیه منحنی جی در کوتاه‌مدت و اثر تغییر نرخ واقعی ارز بر تراز تجاری چین با هجده شریک عمده‌ی تجاری اش در بلندمدت پرداخت. او در این تحقیق از مجموعه‌ داده‌های پانل در طول دوره ۲۰۰۵-۲۰۰۹ و از روش‌‌های آزمون هم‌انباشتگی پانل حداقل مربعات معمولی به طور کامل اصلاح شده(PANEL FMOLS) و پانل مدل تصحیح خطا(PANEL ECM)استفاده کرد. نتایج نشان داد که فرضیه منحنی جی معکوس بین چین و شرکای تجاری‌اش وجود دارد و همچنین دریافت که افزایش واقعی نرخ ارز، یک اثر منفی بر تراز تجاری چین با سه تا از شرکای تجاری‌اش و یک اثر مثبت بر تراز تجاری چین با پنج مورد از شرکای تجاری‌اش در بلندمدت دارد. با توجه به این یافته‌های درهم، انتظار می‌رود که افزایش واقعی نرخ ارز، هیچ تاثیر بلندمدتی بر تراز تجاری چین ندارد.
بک^[۱۵](۲۰۱۳) به بررسی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت تغییرات نرخ ارز بر جریان تجارت دوجانبه در زمینه‌ی اطلاعات صنعت بین کره و ژاپن پرداخت. برای این منظور، از یک روش وقفه‌های توزیعی خودبازگشت(ARDL) استفاده کرد. نتایج نشان داد که صادرات و واردات کره به نرخ ارز دوجانبه در کوتاه‌مدت نسبتا حساس هستند اما در بلندمدت کمتر واکنش نشان می‌دهند. همچنین نشان داد که درآمد در این دو کشور اثرات معنی‌داری بر جریان تجارت دوجانبه هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت دارد. در نهایت جانگو یافت که عدم اطمینان نرخ ارز و سرمایه گذاری مستقیم ژاپن به کره، اثرات کمی بر تجارت کره با ژاپن در کوتاه‌مدت و بلندمدت دارد.
نیشیمارا^[۱۶] و هیرایاما^[۱۷](۲۰۱۳) به بررسی اثرنوسانات نرخ ارز واقعی روی تجارت چین و ژاپن با تاکید ویژه بر اصلاحات در نظام نرخ ارز واقعی اجرا شده در تاریخ ۲۱ جولای ۲۰۰۵ پرداختند. نیشیمارا و هیرایاما با بهره گرفتن از داده‌های روزانه از ژانویه ۲۰۰۲ تا دسامبر ۲۰۱۱، اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت نوسانات نرخ ارز را روی صادرات هر کشور با دیگری از طریق روش ARDL بررسی کردند. نتایج نشان داد که صادرات ژاپن به چین با نوسانات نرخ ارز تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد، اما نوسانات نرخ ارز بر صادرات چین به ژاپن در دوران اصلاحات تاثیر منفی دارد.
سرنیس^[۱۸]و سونیس^[۱۹](۲۰۱۳) به بررسی تاثیر نوسانات نرخ ارزموثر واقعی برای یک مجموعه از صادرات بخشی برای دو کشور کرواسی و قبرس در طول دوره ۱۹۹۰-۲۰۱۲ پرداختند. نتایج حاکی از اثرات منفی قابل توجهی از نوسانات نرخ ارز بر روی صادرات کشورهای موجود در نمونه است.
بهمنی_اسکویی و همکاران^[۲۰](۲۰۱۳) به بررسی اثرات نوسانات نرخ ارز برجریان تجارت دوجانبه بین ایالات متحده و برزیل در طول سالهای ۱۹۷۱-۲۰۱۰ با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل هم‌انباشتگی پرداختند. نتایج نشان داد که اولا: در حالیکه اکثر صنایع در بلندمدت تحت‌تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار نمی‌گیرند، یک سهم بزرگ غیرمنتظره از آنها به افزایش این خطر واکنش مثبت می‌دهند. ثانیا: حساسیت به تفاوت محسوس ریسک توسط بخشی از صنعت، به صادرات محصولات کشاورزی برزیل آسیب می‌رساند، درحالیکه واردات ماشین‌آلات ایالات متحده تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. ثالثا: محصولات با سهم تجاری کوچکتر با احتمال بیشتری نسبت به صادرکنندگان عمده به افزایش عدم اطمینان نرخ ارز واکنش نشان می‌دهند.
۲-۵- مطالعات داخلی
مانی و همکاران(۱۳۸۳) تاثیر عدم اطمینان حاصل از نوسانات نرخ ارز بر صادرات غیر نفتی را برای دوره ۱۳۳۸-۱۳۷۹ با بهره گرفتن از مدل خودتوضیح وقفه گسترده(ARDL) و مدل تصحیح خطا(ECM) مورد ارزیابی قرار دادند، نتایج حاصل از برآورد مدل‌ها نشان دهنده‌ی معنی داری رابطه‌ی معکوس میان نوسانات نرخ ارز و صادرات غیرنفتی می‌باشد.
پیری و صبوحی(۱۳۸۴) به بررسی تاثیر نوسانات کوتاه‌مدت و بلندمدت نرخ ارز بر قیمت صادراتی زعفران با بهره گرفتن از الگوی ARDL پرداختند. آنها به این نتیجه دست یافتند که تغییرات نرخ ارز در کوتاه‌مدت و بلندمدت نسبت به سایر متغیرهای مدل، تاثیر مثبت بیشتری بر قیمت صادراتی این محصول داشته است. روابط بلندمدت نیز نشانگر این امر می‌باشد که متغیر مقدار تولید داخلی، تاثیر معنی‌دار بر قیمت صادراتی زعفران نداشته اما متغیرهای نرخ ارز و میزان صادرات، تاثیر مثبت و معنی‌دار بر قیمت صادراتی داشته‌اند.
ترکمانی وطرازکار(۱۳۸۴) با بهره گرفتن از روش خودتوضیح با وقفه‌های گسترده(ARDL)، تاثیر تغییرات نرخ ارز را بر قیمت صادراتی پسته طی دوره ۱۳۵۰-۱۳۷۹ مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش معادله قیمت صادراتی را تابعی از متغیرهای نرخ واقعی ارز، صادرات پسته و مقدار تولید داخلی پسته در نظر گرفتند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تغییرات نرخ ارز در کوتاه‌مدت و بلندمدت مهم‌ترین عامل موثر بر قیمت صادراتی پسته است و قیمت صادراتی پسته با نرخ ارز رابطه‌ای مثبت دارد.
اخباری و خوشبخت(۱۳۸۵) تکنیک‌های عکس‌العمل تکانه‌ای و تجزیه واریانس را در قالب الگوی تصحیح خطا VECM و نیز الگوی ARDL را برای بررسی نحوه عکس‌العمل و پویایی‌های تراز تجاری(کالایی) ایران با آلمان نسبت به تغییرات نرخ واقعی موثر ارز(یورو-ریال)، طی دورۀ ۱۹۹۵-۲۰۰۴ بصورت فصلی بکار برده‌اند. در این بررسی، اثرات کوتاه‌‌مدت و بلندمدت با بهره گرفتن از دو شاخص نرخ ارز موثر واقعی تخمین زده ‌‌شده‌ است. نتایج حاکی از عدم تایید فرضیۀ وجود منحنی J شکل بین تراز تجاری و نرخ واقعی ارز طی دورۀ مورد بررسی می‌باشد، بطوریکه واکنش تراز تجاری نسبت به افزایش نرخ ارز، چه در کوتاه‌‌مدت و چه در بلندمدت، مثبت و هم‌علامت بوده اما معنادار نمی‌باشند، از طرفی واکنش تراز تجاری ایران نسبت به درآمد واقعی ایران معنادار بوده است. در ارتباط با تاثیر درآمد واقعی کشور آلمان بر تراز تجاری نیز، نتایج نشان دهنده معنادار نبودن این ضریب‌ است، هر چند علامت ضریب فوق، مثبت می‌باشد.
کازرونی و دولتی(۱۳۸۶) به بررسی رابطه‌ی بین نااطمینانی نرخ ارز واقعی و سرمایه گذاری بخش خصوصی در ایران طی دوره زمانی۱۳۴۰-۱۳۸۱ پرداخته‌اند. در این راستا ابتدا شاخص نااطمینانی نرخ ارز واقعی از طریق واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته(GARCH) محاسبه و به عنوان متغیر جایگزین نااطمینانی نرخ ارز واقعی در نظر گرفته شده، سپس به منظور بررسی ارتباط نااطمینانی نرخ ارز واقعی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، الگوی پویای خودتوضیح با وقفه‌های
توزیعی(ARDL) بکارگرفته شده است. نتایج تخمین حاکی از منفی بودن اثر نااطمینانی نرخ ارز بر
سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌باشد.
احسانی و همکاران(۱۳۸۷) به بررسی اثر بی ثباتی نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی ایران طی سالهای۱۳۳۸-۱۳۸۳ پرداختند. دراین پژوهش برای کمی کردن بی ثباتی نرخ ارز از دو شاخص انحراف معیار شرطی و انحراف معیار میانگین متحرک استفاده شده است. روش اقتصادسنجی مورد استفاده، تکنیک جوهانسون-جوسیلیوس و روش خودبازگشت با وقفه‌های توزیعی گسترده(ARDL) می باشد. یافته های این تحقیق بیانگر اثر مثبت نرخ ارز و اثر منفی بی ثباتی آن بر صادرات غیرنفتی ایران است.
عسگری(۱۳۸۷) اثر نوسانات نرخ واقعی ارز بر عملکرد صادرات صنایع ایران را طی دوره (۱)۱۳۵۲- (۴)۱۳۸۵مورد بررسی قرار داد و برای اندازه‌گیری نوسانات نرخ ارز از روش واریانس و انحراف معیار نرخ ارز و برای محاسبه این شاخص از داده‌های ماهیانه‌ی نرخ ارز استفاده کرده است. سه تابع صادرات برای صنایع شیمیایی و زغال سنگ، لاستیک و پلاستیک و صنایع نساجی، پوشاک و چرم و صنایع تولیدات فلزی اساسی را برآورد نموده است که مدل‌های صادرات واقعی هر یک از صنایع مورد نظر را تابعی از شاخص‌ درآمد واقعی جهانی، نرخ ارز واقعی و شاخص نوسانات نرخ ارز واقعی در نظر گرفته بودند. لازم به ذکر است که این توابع به روش همگرایی یوهانسون برآورد شده‌اند. نتایج نشانگر این بود که نوسانات نرخ واقعی ارز بر صادرات هر ۳ بخش مربوط به صنعت تاثیر منفی دارد.
ابونوری و خانعلی پور(۱۳۸۸) اثر اخبار را بر نوسانات نرخ ارز در ایران با بهره گرفتن از الگوی خودرگرسیون ناهمسان واریانس شرطی (ARCH) و داده‌های روزانه اسفند ۱۳۸۱ تا مهرماه ۱۳۸۶ ارزیابی کردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده‌ی تاثیر نامتقارن اخبار بر نوسانات نرخ ارز در ایران است، یعنی اثر اخبار بد بر نوسانات نرخ ارز بیشتر از تاثیر اخبار خوب بر نوسانات نرخ ارز است.
کازرونی و همکاران(۱۳۸۹) به بررسی تاثیر کاهش ارزش پول ملی(افزایش نرخ موثر واقعی ارز) بر تراز تجاری ایران در چارچوب منحنی های J و S طی سالهای ۱۳۵۵-۱۳۸۶ پرداختند. در این راستا اثر منحنی J در بلندمدت به روش هم‌انباشتگی جوهانسن- جوسلیوس مورد بررسی قرار گرفته و از توابع عکس‌العمل آنی و منحنی S برای تبیین اثرات کوتاه‌‌مدت بین تغییرات نرخ موثر واقعی ارز و تراز تجاری استفاده شده است. نتایج حاصل از تخمین مدل، بیانگر این است که در بلندمدت نرخ موثر واقعی ارز، تاثیر منفی و معنی‌دار بر تراز تجاری ایران داشته و تابع عکس‌العمل آنی نیز دلالت بر تاثیر منفی آن در کوتاه‌‌مدت دارد. همچنین نتایج هر دو رهیافت منحنی J و S نشان می‌دهد که در کوتاه‌‌مدت، با کاهش ارزش پول داخلی تراز تجاری بدتر شده و در بلندمدت نیز بهبود نمی‌یابد.
پدرام و همکاران(۱۳۹۰) تاثیرکاهش ارزش پول بر تراز تجاری ایران با دنیا و با یازده کشور(امارات متحده عربی، آلمان، چین، ایتالیا، سوییس، هند، فرانسه،کره جنوبی، ژاپن، انگلستان و ترکیه) را با بهره گیری از نرم افزار Eviews6 و نیز با بهره گرفتن از الگوی خود‌بازگشت برداری و تابع واکنش آنی، برآورد کردند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شرط مارشال لرنر در خصوص تراز تجاری ایران با جهان و همچنین در مبادلات بازرگانی ایران با امارات متحده عربی، سوییس، هند، فرانسه،کره جنوبی، ژاپن و انگلستان برقرار بوده و پدیده منحنی j نیز در تمام موارد به استثناء ترکیه که همگرایی در مورد متغیرهای آن حاصل نشده است، وجود دارد.
راسخی و همکاران(۱۳۹۱) به بررسی اثر نامتقارن نرخ ارز و نوسان آن بر صادرات غیرنفتی ایران برای دوره زمانی ۱۳۳۸-۱۳۸۶ نمود. نوسانات نرخ ارز با بهره گرفتن از یک الگوی گارج نمایی اندازه گیری می شود.بر اساس نتایج بدست آمده، اثر نرخ ارز بر صادرات غیر نفتی ایران مثبت و نامتقارن می باشد و همچنین اثر نوسانات نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی ایران نیز تایید می گردد.
محمدی و آریابد(۱۳۹۱) با بهره‌گیری از یک الگوی تصحیح خطای برداری و توابع واکنش ضربه، پویایی‌های تراز تجاری ایران و کره جنوبی در قالب مدل J شکل طی دوره زمانی ۱۹۹۶-۲۰۰۸ را با بهره گرفتن از داده‌های فصلی بررسی کردند. نتایج حاصل از آزمونهای صورت گرفته، حاکی از وجود منحنی J معکوس بین تراز تجاری و نرخ واقعی ارز طی دوره مورد بررسی می‌باشد، به طوریکه واکنش تراز تجاری نسبت به افزایش نرخ ارز در بلندمدت، منفی و معنادار بوده است. در ارتباط با تاثیر مثبت درآمد واقعی کره جنوبی بر تراز تجاری ایران نیز نتایج نشان دهنده معنادار بودن این ضریب است. همچنین واکنش تراز تجاری ایران نسبت به درآمد واقعی ایران منفی و معنادار بوده است.
حیدری و زارعی(۱۳۹۱) با بهره گرفتن از یک الگوی مناسب، پویایی‌های کوتاه‌مدت تراز تجاری را با تغییرات بلندمدت آن ترکیب نموده تا به واسطه آن به آزمون پدیده منحنیJ دوجانبه بین ایران و مهمترین شرکای تجاری آسیایی آن بپردازد. در این راستا از آزمون کرانه‌ها در همجمعی و الگوی تصحیح خطا طی دوره (۱)۱۳۷۰- (۲)۱۳۸۶ برای تخمین رابطه کوتاه‌مدت و بلندمدت تراز تجاری استفاده می‌شود. نتایج حاکی از آن است که در کوتاه‌مدت، شاخه نزولی منحنی J تنها برای چین و ژاپن تایید می شود. هم چنین کاهش ارزش ریال در برابر پول رایج کشور شریک تجاری دارای اثر مطلوب بلندمدت می‌باشد.
۲-۶- جمع بندی
همانطور که بیان شد، نرخ ارز متغیری است که بیش از سایر متغیرها با بخش خارجی اقتصاد ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد. ارزش پول کشورها علاوه بر اینکه تحت تاثیر سیاست های اقتصادی داخل هر کشور قرار دارد، تحت نوسانات ارزی در بازارهای جهانی قرار دارد که به تبع آن بر تجارت خارجی آنها موثر می‌باشد. نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده در بیشتر موارد نشان می‌دهد که نوسانات نرخ ارز تاثیر معنی داری بر تجارت کشورها دارد.
فصل سوم:
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
در فصل حاضر ابتدا به تصریح مدل و انواع روش‌های بررسی پایایی می‌پردازیم. سپس مدل آرچ،گارچ و روش الگوی خودرگرسیونی با وقفه توزیعی بیان می‌گردد. در نهایت روش‌های CUSUM و CUSUMQ برای بررسی ثبات ضرایب حاصل از مدل تخمینی الگوی خودرگرسیونی با وقفه توزیعی در طی زمان، توضیح داده خواهد شد.
۳-۲- تصریح مدل
ما در این پژوهش بر اساس مقاله بک(۲۰۱۳) به بررسی اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت نوسانات نرخ ارز بر جریان تجارت دوجانبه بین ایران و ونزوئلا می‌پردازیم. در بررسی اثر تغییرات نرخ ارز بر جریان تجارت دوجانبه، اقتصاددانان به طور معمول بر یک چارچوب نظری توسعه‌یافته توسط بهمنی–اسکویی و اردلانی(۲۰۰۶) تکیه می‌کنند. در ساده‌ترین فرم، این مدل را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

در مفصل زانو چهار لیگامان مهم وجود دارد که در اینجا، مکانیزم­ های ایجاد ضایعه در هر کدام از آنها بطور جداگانه شرح داده می­ شود:
لیگامنت جانبی داخلی^[۱۲]
این لیگامنت از اپی کندیل داخلی ران بطور مایل به سمت جلو کشیده شده و به قسمت داخلی و پروگزیمال استخوان دشت­نی ختم می­ شود. این لیگامنت در پشت تاندون عضلات سه سر ساقی^[۱۳] (گاستروکینموس و سولئوس) متصل می­ شود. لیگامنت جانبی داخلی در برابر نیروهای والگوس عبوری از زانو بخصوص در وضعیت اکستنشن کامل مقاومت می­ کند و در فلکشن زانو که سایر ساختار­ها نقش کمی در مقابله با نیروی والگوس دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. این لیگامنت در حرکت اکستنشن سفت شده و از اکستنشن بیش­ از حد زانو جلوگیری می­ کند و همچنین در کنترل چرخش خارجی به همراه جا به ­جایی قدامی و خلفی تیبیا در سرتاسر دامنه حرکتی نقش دارد. هنگامی که لیگامنت متقاطع قدامی (مانع اصلی در برابر جا به ­جایی قدامی تیبیا) وجود نداشته باشد، لیگامنت جانبی داخلی جایگزین آن می­ شود. نیروی والگوس زیاد و همچنین هایپر اکستنشن شدید زانو مکانیزم شایع آسیب این ساختار می­باشد(۲۲).
لیگامنت جانبی خارجی^[۱۴]
لیگامنت جانبی خارجی از اپی کندیل خارجی استخوان ران شروع و تا قسمت خلفی فیبولا ادامه می­یابد و هیچ گونه اتصالی به مینیسک یا کپسول مفصلی ندارد. این لیگامنت در طی اکستنشن زانو کاملأ سفت و کشیده می­ شود و در وضعیت فلکشن (بخصوص ۳۰ درحه فلکشن) این لیگامان شل می­ شود، در نتیجه وضعیت بی­حرکتی زانو حین ترمیم این لیگامنت،۳۰ درجه فلکشن می­باشد. لیگامنت جانبی خارجی در برابر نیروهای واروس عبوری از زانو خصوصأ در وضعیت فلکشن زانو مقاومت می­ کند و نیز در حین چرخش خارجی تیبیا سفت شده و سبب محدودیت حرکتی می­ شود. در حرکات ترکیبی جا به ­جایی خلفی تیبیا^[۱۵] و چرخش خارجی تیبیا این لیگامنت به لیگامنت متقاطع خلفی کمک می­ کند. هایپر اکستنشن زانو و نیروی واروس شدید، مکانیزم شایع آسیب این لیگامان می­باشد(۲۲).
لیگامنت متقاطع قدامی^[۱۶] (ACL)
لیگامنت متقاطع قدامی از قدام پلاتوی تیبیا شروع شده و بعد از عبور از زیر لیگامان عرضی به طرف بالا و عقب رفته تا به سطح داخلی کندیل خارجی استخوان ران متصل شود. این لیگامنت از دو باند قدامی - داخلی که سطحی­تر و بلندتر است و باند خلفی­-­­ خارجی که عمقی­تر است تشکیل شده است. در وضعیت اکستنشن زانو، باند قدامی­- داخلی شل و باند خلفی­- خارجی سفت می­ شود و در وضعیت فلکشن زانو، باند قدامی­- داخلی سفت و باند خلفی­- خارجی شل می­ شود. ACL مانع اصلی در برابر جا به ­جایی قدامی تیبیا نسبت به کندیل­های استخوان ران محسوب می­ شود. هایپر اکستنشن زانو، همچنین نیروی والگوس زیاد به همراه چرخش داخلی تیبیا از مکانیزم­ های شایع آسیب این لیگامان هستند. قطع کامل این منجر به افزایش جا به ­جایی قدامی تیبیا می­ شود و حس عمقی زانو را بشدت مختل می­ کند. عضله همسترینگ سینرژی^[۱۷] ACL محسوب می­ شود به این ترتیب هم انقباضی همسترینگ با ACL منجر به کاهش جا به ­جایی قدامی- خارجی تیبیا و چرخش داخلی آن در ۱۵ تا ۶۰ درجه فلکشن زانو می­ شود(۲۲).
لیگامنت متقاطع خلفی^[۱۸] (PCL)
لیگامنت متقاطع خلفی از قسمت عقب استخوان درشت­نی شروع می­ شود و سپس به طرف جلوی زانو آمده و به قسمت قدامی برجستگی داخلی استخوان ران اتصال می­یابد. ناتوانی که در اثر آسیب لیگامنت متقاطع خلفی اتفاق می­افتد نسبت به آسیب لیگامنت متقاطع قدامی کمتر است(۲۳). مکانیزم­ های شایع که باعث آسیب در لیگامان متقاطع خلفی می­ شود، بدین صورت است که در اثر وارد آمدن یک نیرو که بطور عرضی بر زانو وارد می­ شود، باعث می­گردد که استخوان ران به طرف جلو حرکت پیدا کند(۱۸).
شکل ۲-۱٫ لیگامنت­های زانو
۲-۳-۳-۲- مینیسک­ها^[۱۹]
در مفصل زانو دو مینیسک وجود دارد، یکی مینیسک داخلی که در طرف داخل مفصل زانو قرار داردو دیگری مینیسک خارجی که در طرف خارج مفصل زانو واقع است. مینیسک­ها از جنس فیبر و غضروفی هستند که باعث ایجاد تطابق بین سطوح مفصلی استخوان­های ران و درشت­نی می­شوند. همچنین باعث جذب و تحمل ضربات وارده بر زانو می­شوند. مطالعات بیومکانیکی نشان داده است که حداقل ۵۰ درصد از بار وارده به مفصل زانو در حرکت باز شدن زانو و ۸۵ درصد بار وارده در حرکت در حرکت ۹۰ درجه خم شدن زانو بوسیله مینیسک به دیگر نواحی منتقل می شود(۲۴ و ۲۵). مینیسک با لغزندگی خاصی که در حین حرکات زانو دارند، به حرکات مفصل زانو کمک می­ کنند. تغذیه مینیسک­ها از طریق سرخرگهای داخلی و خارجی صورت می­گیرد که تغذیه­ای نسبتأ ضعیف می­باشد. اطراف مینیسک­ها ضخیم­تر از قسمت مرکز مینیسک است. مینیسک داخلی به شکل C بوده و دارای یک تنه و دو شاخ قدامی و خلفی می­باشد و اتصالاتی به کپسول مفصلی و لیگامان جانبی داخلی و عضلات دارد. به خاطر همین چسبندگی­های متعددی که مینیسک داخلی دارد، میزان تحرک آن کم بوده و در نتیجه امکان ایجاد ضایعه و صدمه در آن نسبت به مینیسک خارجی بیشتر است. مینیسک خارجی به شکل O می­باشد و نسبت به مینیسک داخلی تحرک بیشتری دارد. بنابراین در هنگام وارد آمدن ضربه یا ایجاد چرخش در زانو امکان گیر افتادن آن و پاره شدن آن کمتر است. درمان مینیسک معمولأ بوسیله آرتروسکوپی راحت انجام می­ شود. تشخیص صحیح آسیب مینیسک بوسیله MRI در ابتدای آسیب­دیدگی و درمان مناسب بویژه در جوانان زیر ۴۰ سال برای طول عمر مفصل زانو مهم است(۲۴).

مینیسک می ­تواند در اثر عوامل زیر آسیب ببیند:

1. 1. در اثر پیچش و چرخش در زانو، در حالی که زانو خمیده است

1. 1. همراه با پارگی لیگامنت­های دیگر زانو.

1. 1. وجود آسیب­های مزمن در زانو یک عامل مستعد کننده است.

1. 1. وجود اشکال در خود مینیسک­ها نیز باعث آسیب می­ شود بعنوان مثال می­توان پارگی مینیسک در اثر عدم لغزش یا حرکت نکردن مینیسک درحین حرکات مفصل زانو را نام برد.

از علائم پارگی مینیسک می­توان به قفل شدن زانو، صدای مخصوص پوپ، وجود درد همراه با چرخش زانو یا خم نمودن زانو، خالی شدن زیر پا با راه رفتن روی سطح ناهموار، تورم و لاغری عضله چهار سر ران را نام برد(۱۸).
۲-۳-۴- کشکک
کشکک و استخوان ران در مجموعه مفصل زانو، مفصلی مجزا ایجاد می­ کنند که از لحاظ کارکرد با مفصل زانو مرتبط هستند. این مفصل که کشککی- رانی نامیده می­ شود، مستقیمأ وزن تنه را به پاها منتقل نمی­کند ولی به صورت خودکار در همه حرکات زانو شرکت می­ کند(۲۰ و ۲۶). آسیب­های کشکک، مانند دررفتگی و شکستگی استخوان کشکک در ورزش چندان شایع نیست. با این وجود یک ضربه مستقیم به طرف داخل کشکک مثل تکل با ناحیه فوقانی پا می ­تواند باعث جا به ­جایی و دررفتگی کشکک بطرف خارج مفصل بشود(۲۷).
۲-۳-۵- نوار خاصره­ای- درشت­نی­ای^[۲۰]
باند فیروزه­ای است که از بالای ران (تاج خاصره)، شروع و تا زیر زانو کشیده شده است و در زیر زانو به درشت­نی می­چسبد. در ثبات بیرونی مفصل زانو بویژه در هنگام دویدن نقش اساسی دارد. التهاب نوار خاصره­ای- درشت­نئی به دلیل آسیب و درد در نواحی خارجی زانو می­باشد که این آسیب بیشتر در دوندگان استقامتی و دوچرخه­سواران مشاهده می­ شود. نشانه التهاب در نوار خاصره­ای درشت­نئی درد در طرف بیرونی و بالای مفصل زانو می­باشد. استراحت و کاهش فعالیت­هایی همچون دویدن، دوچرخه­سواری و راه رفتن از جمله راه­های درمان عارضه التهاب نوار خاصره­ای- درشت­نئی می­باشد(۲۸).
۲-۴- عضلات زانو
۲-۴-۱- عضلات چهار سر ران
عضلات چهارسررانی اصلی ترین عضلات ثبات دهنده مفصل زانو می­باشند. این عضلات متشکل از چهار عضله­اند که در انتهای خود یک تاندون مشترک به نام تاندون عضله چهار سر ایجاد کرده ­اند. تاندون فوق در انتها به برجستگی استخوان درشت­نی در جلوی مفصل زانو می­چسبد. عمل و کار اصلی عضلات چهارسر، باز کردن یا صاف کردن زانوی خم شده است(۱۸). عضلات چهارسر رانی به نام­های عضله راست­رانی^[۲۱] ، پهن میانی^[۲۲] ، پهن داخلی^[۲۳] و پهن خارجی^[۲۴] می­باشند. عضله راست رانی، عضله­ای دو مفصله می­باشد که بیشتر صدمات در ورزش بر این عضله وارد می­گردد که این به دلیل سطح بیشتر و محل قرارگیری این عضله می­باشد. عضله پهن خارجی، عضله­ای تک مفصله و اولین عضله­ای می­باشد که بعد از آسیب زانو دچار آتروفی و ضعف می­ شود. عضلات پهن داخلی و پهن میانی دو مفصله می­باشند. عضله پهن داخلی به دلیل اتصال مورب تارهای بخش تحتانی این عضله با قدام بخش فوقانی- داخلی استخوان کشکک، در حفظ و ثبات و پایداری استخوان کشکک بر روی سطح کشککی استخوان ران نقش اساسی دارد. این عضله بطور واقعی و اساسی تا حدود ۱۰ الی ۲۰ درجه بخش پایانی حرکت بازکردن زانو، به کار گرفته نمی­ شود(۲۸).
۲-۴-۲- عضلات همسترینگ^[۲۵]
عضلات همسترینگ بطور اساسی و اولیه موجب خم کردن مفصل زانو و بطور کمکی و فرعی نیز باعث باز کردن مفصل زانو می­شوند. عضلات همسترینگ آنتاگونیست(مخالف) عضلات چهارسر در مفصل زانو محسوب می­شوند و نقطه شروع(سر ثابت) تمام عضلات همسترینگ از برجستگی نشیمنگاهی استخوان لگن می­باشد(۱۸). همسترینگ شامل سه عضله می­باشد؛ عضلات دوسررانی^[۲۶] ، نیم­وتری^[۲۷] و نیم­غشایی^[۲۸] ، که هر سه عضله دومفصله می­باشند. عضله دوسررانی در بازکردن و چرخش خارجی مفصل ران و خم کردن و چرخش خارجی مفصل زانو نقش دارد. عضلات نیم­وتری و نیم­غشایی نیز در بازکردن و چرخش داخلی مفصل ران و خم کردن و چرخش داخلی مفصل زانو نقش دارند(۲۶ و ۲۸).
۲-۴-۳- عضلات پنجه­غازی^[۲۹]
عضلات خیاطه، نیم­وتری و راست داخلی^[۳۰] جزو عضلات پنجه­غازی هستند و همگی آنها به برجستگی درشت­نئی (حدود ۷ سانتی­متر پایین­تر از مفصل زانو) متصل می­شوند. عمل اصلی عضلات فوق بجز خم­کردن زانو، در بعضی از مواقع به چرخش داخلی مفصل زانو هم کمک می­ کنند(۱۸).
۲-۴-۴- عضله رکبی^[۳۱]
این عضله از کندیل خارجی استخوان ران شروع شده و به پشت استخوان درشت­نی متصل می­ شود. وظایف و اعمال مهم این عضله شامل: جلوگیری از حرکات رو به جلو در استخوان درشت­نی، چرخش داخلی استخوان درشت­نی بر روی استخوان ران و کمک کردن به کپسول خلقی زانو و مینیسک خارجی زانو، می­باشند(۲۸).
۲-۴-۵- عضله دوقلو^[۳۲]
عضله­ای دو مفصله است که هم در پلانتار فلکشن مچ یا و هم در خم کردن مفصل زانو نقش دارد(۲۶).
۲-۵- وتر کشککی
وتر کشککی بسیار کوتاه است و از انتهای باریک تحتانی استخوان کشکک تا تکمه درشت­نی، یعنی برجستگی قسمت فوقانی استخوان درشت­نی امتداد دارد. در حالت عادی و طبیعی، وتر کشککی به صورت عمودی و مستقیمأ از انتهای باریک کشکک تا انتهای فوقانی استخوان ساق کشیده می­ شود. آسیب در وتر کشککی معمولا بر اثر فعالیت مکرر بوجود می ­آید. مثل دوی استقامت، دویدن متمادی در سراشیبی، لی­لی کردن و جست زدن، شوت زدن یا تمرین اسکات و مکانیک نادرست و تغییر یافته پا نیز می ­تواند در ایجاد کشیدگی وتر ناشی از کار بیش از حد موثر باشد. هنگامی که این وتر مجبور باشد زانو را از حالت کاملا خمیده و تحت فشار حرکت دهد، در واقع در وضعیت مکانیکی نامساعدی فعالیت می­ کند که وضعیت بسیار مساعدی برای کشیدگی است(۱۸).
شکل ۲-۲٫ عضلات زانو
۲-۶- آسیب
در گذشته رویکرد­های مختلفی در خصوص تعریف آسیب وجود داشته است. بیانیه­ی جامعی که در سال ۲۰۰۶ در ورزش فوتبال ارائه شد، جامع­ترین تعریف آسیب را چنین بیان کرد: حادثه­ای که در نتیجه شرکت در ورزش رخ می­دهد. سپس آسیب بیشتر به صدماتی که به مراقبت پزشکی^[۳۳] و ارزیابی یا درمان بوسیله یک متخصص پزشکی نیاز داشتند، گفته شد. زیر گروه دیگر این تقسیم ­بندی­ها بر اساس زمان از دست رفته^[۳۴] است. یعنی آن نوع آسیب­هایی که منجر به از دست دادن یک یا چند جلسه تمرین، بازی و یا فصل مسابقات می­شوند (۲۹ و ۱۰).
۲-۷- عوامل موثر در بروز آسیب
این عوامل به دو دسته عوامل خطرساز خارجی^[۳۵] و عوامل خطرساز داخلی^[۳۶] تقسیم می­شوند
۲-۷-۱- عوامل خطرساز خارجی
عوامل خطرساز خارجی عوامل محیطی و بیرونی اثرگذار و موثر بر آسیب هستند که زمینه­ بروز آسیب در فرد را بیشتر و یا ایجاد می­ کنند. این عوامل شامل مواردی همچون سطح رقابت، سطح مهارت، نوع کفش و دیگر موارد می­باشد. که در زیر به شرح این عوامل می­پردازیم.
شکل۲-۳٫ مدل علل بروز آسیب (میوویس۱۹۹۴; باهر و کراسهاگ، ۲۰۰۵)
سطح رقابت^[۳۷]
در مطالعات تکواندو بیشتر آسیب­های گزارش شده مربوط به مسابقات بوده و تحقیقات کمی آسیب تکواندوکاران در تمرینات را گزارش کرده ­اند(۳۰).
سطح مهارت^[۳۸]

لذات شناختی
لذاتی که به باور و اعتقاد شناخت و حالت قلبی برمی گردد و علاوه بر اصل وجودشان علل و زمینه های پیدایش هم دارند.
لذات رفتاری
سلسله رفتار و کرداری که در سایه‌ی آن رفتارها و رعایت عوامل پیدایش لذت آن رفتارها به آن‌ها دست پیدا می‌کنیم مانند نماز، نماز الزاماً برای هر نمازگزاری لذت بخش نیست و برای بسیاری از افراد اسقاط تکلیف است اما می‌توان راه‌هایی را پیمود تا همین عمل واجب الهی به بالاترین لذات زندگی تبدیل شود.

کلمات امیرالمؤمنین۷
در این نوشتار سعی شده است تا در اغلب مواد از سخنان امیر مؤمنان که به نحوی لذت بخش بودن عملی از اعمال صالح در آن اشاره شده است بیان شود و در بسیاری از موارد از احادیث نورانی سایر ائمه‌ی معصومین:استفاده شده است.
معرفت خدا
احاطه‌ی عقلی به خداوند ممکن نیست اما معرفت فطری و قلبی نه تنها امکان دارد بلکه فطرتاً در همه‌ی ما نهاده شده است. این معرفت اگر در قلب انسان افزایش یابد لذتی زائدالوصف خواهد داشت.
محبت
دوست داشتن و عشق ورزیدن اگر در مسیر خداوند و اولیای معصومین‌اش قرار گیرد از بالاترین لذات معنوی است.

بخش اول

تعریف لذات معنوی

فصل اول : لذات معنوی

۱٫۱٫ تعریف لذت

برای تعریف لذات معنوی، ابتدا باید لذت را معنا کرد. هرگونه حالت خوشایند روحی و جسمی را لذت گویند. مفهوم لذت از مفاهیمی است که تا انسان آن را احساس نکند نمی‌تواند تعریف جامع و مانعی برای آن ارائه نماید. فهموم لذت، مانند شوری، شیرینی، ترشی و… از مفاهیم وجدانی است و به همین جهت امکان وصف آن وجود ندارد. در کتب لغت نیز بعضاً تعریف کاملی برای آن ارائه نشده است. مجمع البحرین در ماده‌ی «لذذ» می‌نوسید:
قوله تعالى: لَذَّهٍ لِلشَّارِبِینَ أی لذیذه^[۱]
سخن خداوند متعال (لَذَّهٍ لِلشَّارِبِینَ) یعنی لذت بخش است.
همین‌طور که مشاهد می‌شود، لذت به خودش، یعنی لذیذ بودن، معنا شده است. در لسان العرب در تعریف کلمه‌ی لذیذ، چنین گفته شده است:
کله الاکل و الشرب بنعمه و کفایه^[۲].
تمام لذت در خوب و کافی خوردن و آشامیدن است.
اما این تعریف بسیار ناقص است چرا که لذاتی از قبیل لذت جنسی، لذت مقام و… نادیده گرفته شده است. مجمع البحرین در ادامه می‌نویسد:
قال بعض العارفین: اللَّذَّهُ و الألم تابعان للمزاج و المزاج عرض، فهی عند بعض المتکلمین الحاله الحاصله عند تغییر المزاج إلى الاعتدال، و الألم هی الحاله الحاصله عند تغیر المزاج إلى الفساد. و عند الحکماء اللَّذَّهُ هی إدراک الملائم من حیث هو ملائم، و الألم إدراک المنافی من حیث هو مناف. و عند بعض المعتزله هی إدراک متعلق الشهوه، و الألم إدراک متعلق النفره^[۳].
برخی از عرفا می گویند: لذت و درد تابعی از مزاج است و مزاج عرض است (و جوهر نیست یعنی قابل تغییر است و اصالت ندارد).
اما لذت نزد برخی از متکلمان، حالتی است که در هنگام تغییر مزاج و حصول اعتدال محقق می شود و درد حالتی است که هنگام تغییر مزاج و حصول فساد محقق می شود.
اما نزد حکما (= فلاسفه) لذت ادراک (چیز) خوشایند از حیث خوشایند بودنش است و درد ادراک منافی (لذت و خوشایندی) است از همان حیث منافی بودنش.
نزد برخی از معتزله نیز ادراک متعلّق (= آنچه تعلق می گیرد به) شهوت است و درد ادراک متعلق (= آنچه تعلق می گیرد به) نفرت است.
به نظر می‌رسد در جمع بندی بین تعریف لذت، می‌توان به طور مختصر گفت:
هر گونه حالت خوشایند جسمی و روحی و نفسانی، لذت نام دارد.
حال که منظور از لذت روشن شد، می‌توان لذات معنوی را این‌چنین تعریف کرد:
هر گونه حالت خوشایند، مطلوب و دلخواه که در امور روحی و معنوی برای انسان رخ می‌دهد- چه مطلوب شارع باشد و چه نباشد - لذت معنوی نام دارد.
بر اساس این تعریف، لذات معنوی را می‌توان به دو قسم خیالی ( لذاتی که مطلوب شارع نیست) و واقعی ( لذاتی که مورد رضای خداوند متعال است ) تقسیم کرد.
بحث راجع به انواع لذات معنوی را در فصل‌های بعدی این نوشتار پیگیری می‌کنیم. شایسته است پیش از ورود به بحث لذات معنوی، با توجه به فراوانی احادیثی که از امیرالمؤمنین۷- و به طور کلی از معصومین: - در مذمت لذات مادی زود گذر - و به خصوص لذات حرام – نقل شده است، اشاره‌ای گذرا به این احادیث داشته باشیم.

۱٫۲٫ لذات مادی

در درجه‌ی اول باید گفت که در دین مبین اسلام و آموزه‌های اهل‌بیت:، لذات مادی به طور کلی مردود و ممنوع نیست. بلکه لذاتی مانند خوردن، خوابیدن، ورزش و… که غالباً لازمه‌ی زندگی انسان است، توصیه شده است. اما باید توجه داشت که این لذات اولاً باید در حیطه‌ی شرع مقدس باشد و ثانیاً به گونه‌ای در آن زیاده‌روی نشود که انسان، به شخصیتی مادی‌گرا و دنیا‌پرست تبدیل گردد.
امیرالمؤمنین۷ چنین می‌فرمایند:
لِلْمؤمن ثَلَاثُ سَاعَاتٍ؛ سَاعَهٌ ینَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَهٌ یحَاسِبُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَهٌ یخْلُو فِیهَا بَینَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِیمَا یحِلُّ وَ یحْمَدُ وَ لَیسَ لِلْمؤمن بُدٌّ مِنْ أَنْ یکونَ شَاخِصاً فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیرِ مُحَرَّم‏^[۴].
مؤمن را سه ساعت است: ساعتی که در آن با پروردگارش به راز و نیاز می‌پردازد، و ساعتی که در آن زندگانی خود را کارساز است، و ساعتی که در حلال و نیکو با لذّت نفس دمساز است، و خردمند را نسزد که جز پی سه چیز رود: زندگی را سر و سامان دادن، یا در کار معاد گام نهادن، یا گرفتن کام از چیزهایی غیر حرام.
اما باید دانست که وابستگی به لذات مادی، نشان ساده اندیشی است. همان طور که مولای متقیان چنین می‌فرمایند:
وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَّبْعَهَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاکهَا عَلَی أَنْ أَعْصِی اللَّهَ فِی نَمْلَهٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِیرَهٍ مَا فَعَلْتُهُ وَ إِنَّ دُنْیاکمْ عِنْدِی لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَهٍ فِی فَمِ جَرَادَهٍ تَقْضَمُهَا مَا لِعَلِی وَ نَعِیمٍ یفْنَی وَ لَذَّهٍ لَا تَبْقَی؟ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ وَ قُبْحِ الزَّلَلِ وَ بِهِ نَسْتَعِینُ^[۵].
به خدا قسم اگر هفت اقلیم را با آن‌چه زیر آسمآن‌های آن‌هاست به من بدهند تا خداوند را با ربودن پوست جوی از دهان مورچه‏ای معصیت کنم، به چنین کاری دست نمی‏زنم! و بی‏شک دنیای شما نزد من از برگی که در دهان ملخی است و آن را می‏جود، خوارتر است! علی را با نعمتی که از دست می‏رود و لذّتی که باقی نمی‏ماند چه کار؟! از خواب عقل و زشتی لغزش به خدا پناه می‏بریم، و از او یاری می‏طلبیم.
همچنین آن حضرت در جای دیگر می‌فرمایند:
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْعَبْدَ لَیفْرَحُ بِالشَّی‏ءِ الَّذِی لَمْ یکنْ لِیفُوتَهُ وَ یحْزَنُ عَلَی الشَّی‏ءِ الَّذِی لَمْ یکنْ لِیصِیبَهُ فَلَا یکنْ أَفْضَلَ مَا نِلْتَ فِی نَفْسِک مِنْ دُنْیاک بُلُوغُ لَذَّهٍ أَوْ شِفَاءُ غَیظٍ وَ لَکنْ إِطْفَاءُ بَاطِلٍ أَوْ إِحْیاءُ حَقٍّ وَ لْیکنْ سُرُورُک بِمَا قَدَّمْتَ وَ أَسَفُک عَلَی مَا خَلَّفْتَ وَ هَمُّک فِیمَا بَعْدَ الْمَوْت‏^[۶].
همانا بنده از به دست آوردن چیزی خشنود می‏شود که هرگز آن را از دست نخواهد داد، و برای چیزی اندوهناک است که هرگز به دست نخواهد آورد. پس بهترین چیز نزد تو در دنیا، رسیدن به لذّت‏ها یا انتقام گرفتن نباشد؛ بلکه هدف تو خاموش کردن باطل یا زنده کردن حق باشد. تنها به توشه‏ای که از پیش فرستادی خشنود باش و بر آن‌چه به جای می‏گذاری حسرت خور و همّت و تلاش خود را برای پس از مرگ قرار ده.
در سخنان حکمت آمیز متعددی که از امیرالمؤمنین۷، باقی ماندن تبعات و پیامدهای منفی لذات حرام یا بی‌فایده نقل شده است که نمونه ای از آن ها چنین است:
شَتَّانَ مَا بَینَ عَمَلَینِ عَمَلٍ تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقَی تَبِعَتُهُ وَ عَمَلٍ تَذْهَبُ مَئُونَتُهُ وَ یبْقَی أَجْرُهُ^[۷].
وای که میان این دو عمل چه فاصله‌ی دوری است؛ عملی که لذتش می‌رود و کیفرش می‌ماند و عملی دیگر که پاداشش ماندگار است و رنج آن گذرا.

۱٫۲٫۱٫ راه رهایی از لذات مادی و دنیوی

سرپل ذهاب

۳۴ ۲۷

۴۶ ۵۲

۵۴۵

۲۳

کنگاور

۳۴ ۳۰

۴۷ ۵۹

۱۴۶۸

۲۲

۳-۴-دوره­ ی آماری وروش استخراج داده ­ها
داده ­های بارش درمقیاس ماهانه و سالانه برای یک دوره ۲۵ ساله (۲۰۱۲-۱۹۸۸) از ۴ ایستگاه سینوپتیک (کرمانشاه، اسلام آباد غرب، کنگاور، روانسر) و یک ایستگاه کلیماتولوژی (سرپل ذهاب ) متعلق به سازمان هواشناسی اخذ گردیدند. پس از اطمینان از صحت و درستی داده ­ها، محاسبات آماری و تجزیه و تحلیل های مورد نیاز توسط نرم افزارهای Mann Kendall ، SPSS،Matlab ،Exel انجام شده است. سپس نتایج در غالب نمودار و جدول مورد بررسی قرار گرفته است.

۳-۵- ویژگی های توپوگرافی استان
۳-۵-۱-ارتفاعات
استان کرماشاه منطقه­ای است کوهستانی که قسمت اعظم این استان را رشته کوه­های زاگرس پوشانده است. رشته کوه­های زاگرس چین خوردگی­های منظم و مرتفعی را در باختر ایران از شمال باختری به سمت خاوری به وجود آورده­اند که پیدایش آن به دوره دوم زمین شناسی (مزوزوییک) و دوران چهارم (ترشیاری) بر می­گردد. چین خوردگی­های زاگرس بین فشار جدید منطقه باختری و فلات مرکزی ایران به وجود آمده­اند. همچنین ارتفاعات بسیار منظم و دره­های کاملاً موازی با یکدیگرند. قسمت اعظم چین خوردگی­های زاگرس در کرمانشاه از رسوبات آهکی می­باشد. اما هرچه به طرف باختر پیش برویم طبقات گچ ازدیاد یافته و بر آهک غلبه نموده ­اند. در این استان زمین از لحاظ شکل ظاهری به دو قسمت متمایز تقسیم می گردد: قسمت اول منطقه­ای است کوهستانی و مرتفع با ارتفاعات تاقدیسی و دشت­های ناودیسی که عمده سطح استان را شامل می شود. قسمت دوم که قصرشیرین، نفت شهر، سومار را در بر می­گیرد، عبارت است از کوه­های فرسایش یافته و اراضی نسبتا مسطح که بین این کوه­ها واقع می­باشد. (مظفری،۳۷:۱۳۸۰).
۳-۵-۱-۱- سلسله ارتفاعات مهم استان
۳-۵-۱-۱-۱- ارتفاعات پاوه
اهم ارتفاعات شهرستان پاوه که در واقع کوهستانی­ترین منطقه استان قلمداد می­ شود مشتمل است بر سلسله کوه­های شاهو: که از جنوب شرقی روانسر آغاز و به صورت دیواره­ای بهم پیوسته تا پاوه و از آنجا تا نوسود (مرز ایران وعراق) در جهت شمال غربی امتداد یافته و در واقع مرز طبیعی استان کرماشاه با استان کرمانشاه را تشکیل می­دهد. بلندترین قله این کوهستان ۳۲۴۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
کوه­های بمو: که در منطقه از گله به موازات خط مرزی ایران و عراق امتداد یافته و بلندترین ارتفاع که درداخل ایران به ۱۷۰۰ متر از سطح دریا بالغ می گردد.
۳-۵-۱-۱-۲- ارتفاعات حوالی شهر کرمانشاه
کوه سفید: از جنوب کرمانشاه در جهت جنوب غربی ادامه یافته و مرز دهستان قره­سو و سرفیروزآباد را تشکیل می­دهد. این کوه­ها پس از رسیدن به رود خانه سیمره در ساتان لرستان امتداد می­یابد. بلندترین قله این کوهستان در استان کرمانشاه ۲۸۰۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
کوه­های پرو، بیستون و ورمنجه: این مجموعه کوهستانی در جهت شرق و شمال شهر کرمانشاه گسترش یافته است. در جهت شرق ابتدا ارتفاعات پرو که بلندترین قله آن ۳۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بعد از آن به کوه تاریخی بیستون می­رسیم که از معروفیت فراوانی در ادبیات فارسی برخوردار است. بلندترین قله آن دیواره عظیم است که آثار تاریخی مهمی را نیز در خود جای داده است و ۲۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. کوه­های طاق بستان در شمال شهر کرماشاه با ارتفاع ۲۴۴۰ متر از سطح دریا در زمره این مجموعه محسوب می شود.
۳-۵-۱-۱-۳- ارتفاعات حد فاصل مناطق گرمسیری و سردسیری
کوه نوا (کوه نوح): این کوه از اطراف کرند به موازات راه اصلی کرماشاه- قصرشیرین امتداد و در گردنه پاطاق به ارتفاعات دالاهو می­پیوندد. مرتفع ترین قله این کوه ۲۴۴۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
کوه­های دالاهو: ازمنطقه پاطاق در جهت شمال به طرف ریجاب امتداد یافته و بلندترین قله آن ۲۲۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ارتفاع قله دالاهو که به علت جاذبه­های طبیعی آن مشهور است به ۱۶۸۵ متر از سطح دریا می­رسد.
کوه­های قالجه: که گرنده قلاجه را با وجود آورده است، در حد فاصل استان کرمانشاه با استان ایلام می باشد. بلندترین قله این کوه ۱۳۵۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
۳-۵-۱-۱-۴- ارتفاعات کوتاه و فرسایش یافته مناطق گرمسیری
کوه­های بازی دراز با ارتفاع ۱۱۲۵ متر از سطح دریا که در جنوب شرقی شهر سرپل ذهاب قرار دارد.
کوه چرمیان: با ارتفاع ۱۰۳۰ متر از سطح دریا در جنوب شهر گیلانغرب واقع شده است.
۳-۵-۱-۱-۵- ارتفاعات حد فاصل صحنه، کنگاور و سنقر
کوه امروله و کوه نخود چال با ارتفاع ۲۹۸۷و ۳۳۲۲ متر از سطح دریا